12
D. Hunlar
M.Ö.3.yüzyılda Çin’in kuzeyinden Baykal gölüne kadar uzanan
bölgede göçebe boyların yaşadığı ve bu boyların çoğunluğunun Türk dili
konuştuğu bilinmektedir. M.Ö. 209 yılında bu boyların başına Mete
geçmiştir. Kısa zaman içinde Mete Han kurduğu devletin sınırlarını
genişletmiş, batıda Yueçi’leri, Vusun’ları egemenliği altına almış ve
güney’de Çin’e kadar olan bölgelere hakim olmuştur. Çin İmparatoru
Hun’lara önemli vergiler ödüyordu. Hun toprakları Doğu Türkistan’dan
Baykal gölüne kadar ve Güney Sibirya’dan Çin’e kadar uzanıyordu.
Kırgızlar hakkında ilk yazılı bilgiler M.Ö. 201 yılına aittir.Bu
tarihte Hun Hükümdarı Mete Han birçok ülkeyi devletine katmıştır. Bu
hususta Çin kaynaklarında “Mete kuzeydeki Hunyu’ların, Siyuşe’lerin,
Dinlin’lerin, Gegun’ların ve Simli’lerin topraklarını aldı” şeklinde
bilgiler vardır.
Bu boylardan sadece Gegun’lar ile Dinlin’ler hakkında
araştırmaya dayalı bilgiler mevcuttur. Çin kayıtlarında Dinlin’ler Yenisey
nehrinin orta kesiminde yaşayan boylar olarak bilinmektedir. Aynı
yörenin kuzeyinde yaşadıkları bilinen Gegun’lar ise Kırgızlar olarak
tanınmaktadır. Bu bilgilerden yola çıkarak ve Kırgızlarla ilgili Çin
Kaynaklarındaki ilk bilgilere dayanarak M.Ö. 3. yüzyılın sonunda
Yenisey havzasında Kırgızların ve Kırgız Devletinin varlığından söz
edebiliriz.
Kırgızlar hakkında daha sonraki dönemlere ait bilgiler M.Ö. 101
yılına aittir. Bu dönemde araştırmacılar, Hunların Kırgızların
Hükümdarlarını ortadan kaldırıp Kırgız boylarını tam olarak kendi
yönetimleri altına almış olabileceklerini belirtmektedir. Bazı bilgilere
göre kısa bir süre sonra, Hunlar M.Ö.99 yılında Çinli tutsakları olan Li
Lin’i Kırgızların başına Reis yapmışlardır. M.Ö. 90 yılında ise yeni
Kırgız Reisi, Kırgız ordusu ile Çin’e saldırmıştır. Li Lin M.Ö. 74 yılında
öldükten sonra yerine geçen oğlu ise Kırgızların Reisi olarak M.Ö. 56
13
yılında Hunların iç çekişmelerinde etkin olmuş ve taht kavgasında kendi
yandaşının Hun tahtına oturmasını sağlamıştır.
Çin kaynaklarında M.Ö. 49 yılında Hunların yeniden Kırgız
bölgesine saldırdığı, Hun Hükümdarı Çjiçji’nin Batıya ilerleyerek
Kırgızların topraklarını fethettiği kayıtlıdır. Bu bilgilere göre Kırgızların
vatanının Hun Merkezinin 7000 Li (kullanıldığı döneme göre değişik bir
uzaklık ifade eden eski bir çin mesafe ölçüsü, bir Li = yaklaşık yarım
Kilometre) batısında, Turfan’ın 5000 Li kuzeyinde bulunduğu ve eski
Kırgızların egemenliklerinin Boro-Horo sıradağlarına kadar uzandığı
saptanabilmektedir.
Hun Hükümdarı Çjiçji ordusunu Kırgız askerleri ile takviye
ettikten sonra Orta Yenisey’deki Dinlin boylarını egemenliği altına
almıştır. Böylece M.Ö.1. yüzyılın ortasında Hun Hükümdarının
egemenliği altında, Orta Asya’daki Kırgızların büyük bir kısmı yeni
mekanları olan Yenisey havzasına gelmiştir. Ne var ki Hunlar kısa bir
süre sonra Yenisey bölgesinden günümüzdeki Kırgızistan dolaylarına
göçmüşlerdir. M.Ö. 36 yılında ise Çinliler Hunlara saldırmış ve Hun
Hükümdarını esir alarak bu bölgeyi ele geçirmişlerdir.
Kırgızların Yenisey Bölgesine göçü konusunda değişik görüşler
vardır. Bazı tarihçiler Kırgızların Yenisey’e göçünü değişik zamanlarda
ve farklı şekillerde olduğunu savunmaktadır
10
.
E. Vu-Sun devleti
Bu döneme ait verilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır.
Kelimenin tam anlamı günümüze kadar çözülmüş değildir. Vu Sun’ların
etnik kökeni ile ilgili bilgilere sahip değiliz. Efsaneye göre, Vu Sun’ların
babası Hunlar tarafından öldürülür. Küçük çocuğu ise tarlaya bırakılıp
terkedilir. Sonra bu çocuk kuşların yardımı ile sağ kalır ve bir dişi kurt
10
T.Çorotegin, K.Moldokasımov, a.g.e.,s.13
14
çocuğu emzirir. Böylece hayatta kalabilen çocuk büyüdüğünde Vu Sun
Devletini kurar. Türklerin kökenleni ile ilgili mitolojik bilgilerle ve
efsanelerle örtüşen bu bilgilerden yola çıkarak bazı araştırmacılar Vu
Sun’ların Türk olduğunu belirtmişlerdir. Vu Sun’lar tarafından Tanrı
Dağında kurulan Devlet, Çin kaynaklarında “usun-go” olarak
kaydedilmektedir. Vu Sun’lar evvelce Çin’in batısında Hun ve Yueçü
‘lerle komşuydular. M.Ö. 160 yılında Vu Sun’lar Saka’ları ve Yüeçi’leri
ortadan kaldırmışlardır. Daha sonra Tanrı Dağlarına ve Yedi Su
bölgesine göçetmişler ve bu bölgede kendi devletlerini kurmuşlardır.
Doğuda Hunlarla, batıda Kangüy Devleti ile , güneyde Fergana ve Doğu
Türkistan ile sınırdaş olmuşlardır. Vu Sun’ların egemenliği kuzeyde
Balkaş Gölüne kadar uzanıyordu. Vu Sun Kağanına“Künbag”(boylar
başı) deniyordu. Devlet merkezi Çigu şehriydi. Arkeolojik araştırma
sonuçlarına göre şehrin kalıntısı Isık Göl yöresindedir. Arkeologlar Isık
Gölde çok sayıda ev eşyası kalıntısı bulmuşlardır
11
.
F. Davan Devleti
Davan Devleti M.Ö. 1000. yıl başlarında Fergana vadisinde
kurulmuştu. Çin kaynaklarında bu bölgedeki devlet Davan Devleti olarak
kayıtlıdır. Araştırmacılar Davan kelimesinin kökünü Tohar göçebe
boylarının ismi ile irtibatlandırıyorlar. M.Ö. 5. yüzyılda Bohan ve Polono
isimleri ortaya çıkmıştır. Bu kelimeler Fergana kelimesinin Çince
söylenişidir. Davan Devletinin başında yerel Hükümdarların sülalesinden
biri bulunmakta idi. Hükümdarlar, İhtiyarlar Meclisi (Aksakallar Kurulu)
tarafından yetkilendiriliyordu. Bu meclis devlet başkanını görevden alma
atama ve diğer ülkelerle ilişki kurma ve yürütme yetkisine sahipti.
Davan Devletinin ekonomisi esasen tarıma dayalı idi. Pirinç,
buğday, pamuk ve üzüm ziraati yapılıyordu. Üzümden çok özel bir içki
11
İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 146-149
Dostları ilə paylaş: |