Kirgizistan cumhuriyeti

 

12 

D. Hunlar 

M.Ö.3.yüzyılda  Çin’in  kuzeyinden  Baykal  gölüne  kadar  uzanan 

bölgede göçebe boyların yaşadığı ve bu boyların çoğunluğunun Türk dili 

konuştuğu  bilinmektedir.  M.Ö.  209  yılında  bu  boyların  başına  Mete 

geçmiştir.  Kısa  zaman  içinde  Mete  Han  kurduğu  devletin  sınırlarını 

genişletmiş,  batıda  Yueçi’leri,  Vusun’ları  egemenliği  altına  almış  ve 

güney’de  Çin’e  kadar  olan  bölgelere  hakim  olmuştur.  Çin  İmparatoru 

Hun’lara önemli  vergiler ödüyordu. Hun toprakları Doğu Türkistan’dan 

Baykal gölüne kadar ve Güney Sibirya’dan Çin’e kadar uzanıyordu.  

Kırgızlar  hakkında  ilk  yazılı  bilgiler  M.Ö.  201  yılına  aittir.Bu 

tarihte  Hun  Hükümdarı  Mete  Han  birçok  ülkeyi  devletine  katmıştır.  Bu 

hususta  Çin  kaynaklarında  “Mete  kuzeydeki  Hunyu’ların,  Siyuşe’lerin, 

Dinlin’lerin,  Gegun’ların  ve  Simli’lerin  topraklarını  aldı”  şeklinde 

bilgiler vardır. 

Bu  boylardan  sadece  Gegun’lar  ile  Dinlin’ler  hakkında 

araştırmaya dayalı bilgiler mevcuttur. Çin kayıtlarında Dinlin’ler Yenisey 

nehrinin  orta  kesiminde  yaşayan  boylar  olarak  bilinmektedir.  Aynı 

yörenin  kuzeyinde  yaşadıkları  bilinen  Gegun’lar  ise  Kırgızlar  olarak 

tanınmaktadır.  Bu  bilgilerden  yola  çıkarak  ve  Kırgızlarla  ilgili  Çin 

Kaynaklarındaki  ilk  bilgilere  dayanarak  M.Ö.  3.  yüzyılın  sonunda 

Yenisey  havzasında  Kırgızların  ve  Kırgız  Devletinin  varlığından  söz 

edebiliriz. 

Kırgızlar hakkında daha sonraki dönemlere ait bilgiler M.Ö. 101 

yılına  aittir.  Bu  dönemde  araştırmacılar,  Hunların  Kırgızların 

Hükümdarlarını  ortadan  kaldırıp  Kırgız  boylarını  tam  olarak  kendi 

yönetimleri  altına  almış  olabileceklerini  belirtmektedir.  Bazı  bilgilere 

göre kısa  bir süre  sonra, Hunlar M.Ö.99  yılında  Çinli tutsakları olan  Li 

Lin’i  Kırgızların  başına  Reis  yapmışlardır.  M.Ö.  90  yılında  ise  yeni 

Kırgız Reisi, Kırgız ordusu ile Çin’e saldırmıştır. Li Lin M.Ö. 74 yılında 

öldükten  sonra  yerine  geçen  oğlu  ise  Kırgızların  Reisi  olarak  M.Ö.  56 

---

 

13 

yılında Hunların iç çekişmelerinde etkin olmuş ve taht kavgasında kendi 

yandaşının Hun tahtına oturmasını sağlamıştır. 

Çin  kaynaklarında  M.Ö.  49  yılında  Hunların  yeniden  Kırgız 

bölgesine  saldırdığı,  Hun  Hükümdarı  Çjiçji’nin  Batıya  ilerleyerek 

Kırgızların topraklarını fethettiği kayıtlıdır. Bu bilgilere göre Kırgızların 

vatanının Hun Merkezinin 7000 Li (kullanıldığı döneme göre değişik bir 

uzaklık  ifade  eden  eski  bir  çin  mesafe  ölçüsü,  bir  Li  =  yaklaşık  yarım 

Kilometre)  batısında,  Turfan’ın  5000  Li  kuzeyinde  bulunduğu  ve  eski 

Kırgızların  egemenliklerinin  Boro-Horo  sıradağlarına  kadar  uzandığı 

saptanabilmektedir. 

Hun  Hükümdarı  Çjiçji  ordusunu  Kırgız  askerleri  ile  takviye 

ettikten  sonra  Orta  Yenisey’deki  Dinlin  boylarını  egemenliği  altına 

almıştır.  Böylece  M.Ö.1.  yüzyılın  ortasında  Hun  Hükümdarının 

egemenliği  altında,  Orta  Asya’daki  Kırgızların  büyük  bir  kısmı  yeni 

mekanları  olan  Yenisey  havzasına  gelmiştir.  Ne  var  ki  Hunlar  kısa  bir 

süre  sonra  Yenisey  bölgesinden  günümüzdeki  Kırgızistan  dolaylarına 

göçmüşlerdir.  M.Ö.  36  yılında  ise  Çinliler  Hunlara  saldırmış  ve  Hun 

Hükümdarını esir alarak bu bölgeyi ele geçirmişlerdir. 

Kırgızların  Yenisey  Bölgesine  göçü  konusunda  değişik  görüşler 

vardır.  Bazı tarihçiler  Kırgızların Yenisey’e göçünü değişik zamanlarda 

ve farklı şekillerde olduğunu savunmaktadır

10

.  

 

E. Vu-Sun devleti  

Bu  döneme  ait  verilere  Çin  kaynaklarında  rastlanmaktadır. 

Kelimenin tam anlamı günümüze kadar çözülmüş değildir. Vu Sun’ların 

etnik kökeni ile ilgili bilgilere sahip değiliz. Efsaneye göre, Vu Sun’ların 

babası  Hunlar  tarafından  öldürülür.  Küçük  çocuğu  ise  tarlaya  bırakılıp 

terkedilir. Sonra bu çocuk kuşların  yardımı  ile  sağ kalır  ve bir dişi kurt 

                                                

10

 T.Çorotegin, K.Moldokasımov, a.g.e.,s.13 

---

 

14 

çocuğu  emzirir.  Böylece  hayatta  kalabilen  çocuk  büyüdüğünde  Vu  Sun 

Devletini  kurar.  Türklerin  kökenleni  ile  ilgili  mitolojik  bilgilerle  ve 

efsanelerle  örtüşen  bu  bilgilerden  yola  çıkarak  bazı  araştırmacılar  Vu 

Sun’ların  Türk  olduğunu  belirtmişlerdir.  Vu  Sun’lar  tarafından  Tanrı 

Dağında  kurulan  Devlet,  Çin  kaynaklarında  “usun-go”  olarak 

kaydedilmektedir.  Vu  Sun’lar  evvelce  Çin’in  batısında  Hun  ve  Yueçü 

‘lerle komşuydular. M.Ö. 160 yılında Vu Sun’lar Saka’ları ve Yüeçi’leri 

ortadan  kaldırmışlardır.  Daha  sonra  Tanrı  Dağlarına  ve  Yedi  Su 

bölgesine  göçetmişler  ve  bu  bölgede  kendi  devletlerini  kurmuşlardır. 

Doğuda Hunlarla, batıda Kangüy Devleti ile , güneyde Fergana ve Doğu 

Türkistan  ile  sınırdaş  olmuşlardır.  Vu  Sun’ların  egemenliği  kuzeyde 

Balkaş  Gölüne  kadar  uzanıyordu.  Vu  Sun  Kağanına“Künbag”(boylar 

başı)  deniyordu.  Devlet  merkezi  Çigu  şehriydi.  Arkeolojik  araştırma 

sonuçlarına göre şehrin kalıntısı  Isık Göl  yöresindedir. Arkeologlar  Isık 

Gölde çok sayıda ev eşyası kalıntısı bulmuşlardır

11

.  

 

F. Davan Devleti  

Davan  Devleti  M.Ö.  1000.  yıl  başlarında  Fergana  vadisinde 

kurulmuştu. Çin kaynaklarında bu bölgedeki devlet Davan Devleti olarak 

kayıtlıdır.  Araştırmacılar  Davan  kelimesinin  kökünü  Tohar  göçebe 

boylarının ismi ile irtibatlandırıyorlar. M.Ö. 5. yüzyılda Bohan ve Polono 

isimleri  ortaya  çıkmıştır.  Bu  kelimeler  Fergana  kelimesinin  Çince 

söylenişidir. Davan Devletinin başında yerel Hükümdarların sülalesinden 

biri bulunmakta idi. Hükümdarlar, İhtiyarlar Meclisi (Aksakallar Kurulu) 

tarafından yetkilendiriliyordu. Bu meclis devlet başkanını görevden alma 

atama ve diğer ülkelerle ilişki kurma ve yürütme yetkisine sahipti.  

Davan  Devletinin  ekonomisi  esasen  tarıma  dayalı  idi.  Pirinç, 

buğday, pamuk ve üzüm ziraati yapılıyordu. Üzümden çok özel bir içki 

                                                

11

 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 146-149 

---