Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C. Günümüzdeki Kırgızistan Devletinde İktidar Değişiklikleri
77
bir Kanunun 22 Ekim 1994 tarihinde halk oylaması ile kabul edilmesinden sonra Yasama ve Halk Temsilcileri Meclisinden oluşan iki meclisli bir parlamento sistemi kuruldu. Daha sonra 2000 yılında yapılan ve Halkoyuna sunulan Anayasa değişiklikleri ile Temsilcileri Meclisinin üye sayısında değişiklik yapıldı. Siyasi Partiler listelerine verilen oylarla Partiler tarafından belirlenen 15 milletvekili ve dar seçim bölgesi esasına göre seçilerek belirlenen 45 Milletvekilinden oluşan 60 üyeli bir Temsilciler Meclisi oluştu. Yasama Meclisinde ise 40 üye vardı. Daha sonra 29 Ekim 2000 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanı seçimini tekrar Askar Akayev kazandı. (Akayev %76, Tekebayev %14, Atambayev %6 )
98
a) 2005 Yılında Siyasi İktidar Değişikliği 29 Eylül 2004 tarihinde Kırgızistan’daki 9 siyasi, parti Canı Kırgızistan (Yeni Kırgızistan), Kırgızistan Demokratiyalık Kıymılı (Kırgızistan Demokratik Hareketi), Asaba (Bayrak), Erkindik (Bağımsızlık), Erkin Kırgızistan (Bağımsız Kırgızistan), Kayran El (Aciz Halk), Respublika (Cumhuriyet) ile ülkedeki iki Komünist Partinin temsilcileri bir araya geldiler. Kırgızistan Eldik Kıymılı (Kırgızistan Halk Hareketi) adı altında büyük bir dernek kurarak bu derneğin başkanlığına K.S.Bakiyev’i getirdiler. Anılan taraflar Cumhurbaşkan Akayev’in yönetimine karşı faaliyet sürdürmek için hareket planları üzerinde ve 2005 yılında
98 Bu metinde İktidar değişikliği kelimeleri kullanılmıştır. Kırgız basınında ve uluslararası basında devrim sözcüğü kullanılmıştır. Ancak ne toplumsal bakımdan ne de siyasal rejimin değişmesi bakımından devrim söz konusu olmamıştır. Sokak gösterilerini takiben Cumhurbaşkanının ülkeden ayrılması sonucunda muhaliflerinin iktidara gelmesi olayı vuku bulmuştur. 78
yapılacak genel seçimlerde birlikte hareket etmek hususunda anlaşmışlardı. 27 Şubat 2005 yılında ülkedeki Kırgızistan Eldik Kıymılı (Kırgızistan Halk Hareketi), Ata Curt (Atayurt), Canıbagıt (Yeni yön), Eldik Kongres (Halk Kongresi), Adilet Şayloo (Adil Seçim) denen siyasi güçler, K.Bakiyev, R.Otunbayeva, M.İmanaliyev, A.Atambayev, M.Aşırkulov birlikte hareket etmek için anlaşıp bu konuda çeşitli belgeler imzaladılar. Daha sonra seçimlerin birinci turunu takiben seçimlerde yolsuzluk yapıldığını ve Cumhurbaşkanının meşruiyetini kaybettiğini iddia ederek El Birimdigi (Halk birliği) adında bir dernek daha kurdular. Bu derneğin başına da K.Bakiyev getirildi. Dernek ülke yönetimini ele almaya hazır olduğunu açıkladı. 11 Mart günü Calal-Abad şehrinde muhalefet tarafından düzenlenen bir yerel kurultayda “Akayev’in iktidardan uzaklaştırılması, genel seçimlerin sonuçlarının geçersiz sayılması, Cumhurbaşkanı seçiminin belirlenen tarihten önce yapılması ve genel seçimlerin tekrarlanması ” yolunda kararlar alındı. 15-20 Mart arasında Celalabad ve Oş şehirlerinde kitle gösterilerin ve çeşitli girişim toplantılarının ardından bölgedeki yönetim halkın eline geçti. Bu tarihte güney illerinde Merkezi Yönetimin otoritesi artık kalmamıştı. Bu arada Dernek Başkanı Kurmanbek Bakiyev Cumhurbaşkanı Askar .Akayev ile görüşme isteminde bulunmuşsa da bu istek reddedilmiştir. 24 Mart 2005 tarihinde Bişkek şehrinin batı tarafından K. Bakiyev önderliğindeki “El Birimdigi Derneğinin” liderleri ve üyeleri kalabalık bir halk kitlesi ile birlikte Bişkek’in merkezindeki büyük meydana geldi. Bu kitle gösterisi kısa zamanda meydandaki ahali tarafından Hükümet binasının kuşatılmasına ve diğer bazı hükümet binalarının etrafında yapılan gösterilere ve sonunda Hükümet binasının işgaline varmıştır. Bu tarihte Cumhurbaşkan Akayev ülkeyi terketmiş ve ülkenin yönetimi Kurmanbek Bakiev ile hapisten çıkarılan Felix 79
Kulov’un ortak liderliğine geçmiştir. Akayev’in ülkeden kaçması ile iktidarın kitle gösterileri sonucunda el değiştirmesi ülke içinde “devrim” olarak, ülke dışında ise yabancı basın yayın organlarınca “Gürcistan ve Ukrayna’da olduğu gibi renkli devrimler gibi “lale devrimi” olarak nitelenmiştir. Daha sonra 11 Temmuz 2005 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi sonucunda Kurmanbek Bakiyev Devlet Başkanlığına seçilmiş ve Felix Kulov’un başkanlığında yeni bir Hükümet kurulmuştur. Devlet Başkanlığı ile Parlamento arasında zaman zaman başgösteren gerginlik ve anlaşmazlıklardan sonra 2007 Mart ayında, Akayev’in devrilmesinden iki yıl sonra da bir Hükümet değişikliği zorunlu olmuştur. 2007 yılı Mart ayı başında Başbakan Felix Kulov görevinden istifa etmiş ve bu defa Bakiyev’e karşı oluşan muhalefet cephesine katılmıştır. Başbakanlığa ise bir süre sonra, 2007 Nisan ayında esasen muhalefette bulunan Almazbek Atambaev getirilmiştir. Fakat Atambayev kısa sürede Bakiyev ile anlaşmazlığa düşerek görevinden istifa etmiştir. Böylece Atambayev yeniden Bakiyev’e karşı muhalefet cephesinde yer almıştır. b) 2010 Yılında İkinci İktidar Değişikliği Kırgızistan’da Bakiyev‘in beş ylıllık icraatına karşı gelişen muhalefetin faaliyeti ile çeşitli gerginlik ve sokak gösterileri sonucunda 7 Nisan 2010 tarihinde ikinci bir iktidar değişikliği oldu. Halk arasında gene devrim olarak nitelenen ve gene uluslararası basında yer bulan bu iktidar değişikliği de bir önceki gibi Hükümete karşı süregelen protestoların ardından gerçekleşti. Muhalefetin gelişmesinde ülkedeki ekonomik ve sosyal sorunların çözümünde hükümetin pasif kalması, refah düzeyinin giderek düşmesi, güney ve kuzey klanları arasında iktidar mücadelesi, yönetimin giderek daha otoriter bir hale gelmesi, yolsuzluk iddialarının artması gibi nedenlerin rol oynadığı bilinmektedir. Neticede evvelce 1994-1997 80
yılları arasında Dışişleri Bakanlığı yapmış olan Roza Otunbayeva önderliğinde 17 Mart 2010 tarihinde bir muhalefet kurultayı yapıldı. Ardından sokak gösterileri Talas bölgesinde 6 Nisan’da muhaliflerin Bölge Valiliği binasını ele geçirmesiyle başladı. Emniyet güçlerine sopa ve taşlarla karşı koyan halkı kontrol altına almaya çalışan özel kuvvetler başarılı olamadı. Muhalefet “alternatif vali” olarak Şeralı Abdıldayev ve yardımcısı olarak Koysun Kurmanaliyeva’nın atandığını ilan etti. 7 Nisan’da ayaklanma Narın ve Bişkek şehirlerine de yayıldı ve göstericiler başkentte resmi televizyon istasyonunu ele geçirdi. Bazı muhalefet liderleri gözaltına alındı ise de ayaklanmalar devam etti. Bişkek’te gözaltına bulunan muhalefet lideri Almazbek Atambayev’i destekleyen gösteriyi dağıtmaya çalışan kolluk kuvvetlerine karşı gelen göstericiler özel güçlerin silahlarını ele geçirerek halka dağıttı. Hükümet binasına saldıran göstericilere ateş açılmıştır. Daha sonra muhalefet tarafından 87 kişinin öldüğü ve 1500 üzerinde protestocunun yaralandığı öne sürülmüştür. 7 Nisan sabahı muhalefet göstericileri Parlamento binasına ele geçirmiş ve Hükümet binasına yönelmişler fakat polislerin ve ordu birimlerinin direnişi ile karşılaşmışlardır. Bina çatısından göstericilere ateş açılması üzerine öfkeli kalabalık daha sonra Başsavcılık Binasını yakmıştır. Hükümet binası da yağmalanmıştır. Bir muhalif grup, devlet televizyon kanalını ele geçirmiş ve insan haklarını savunan kurumlar temsilcilerinin katılımıyla canlı yayına başlanmıştır. Eski parlamento başkanı Ömürbek Tekebayev yönetimin tamamen el değiştirdiğini ve Muhalefet tarafından Bişkek şehrinde emekli polis albayı Turat Madalbekov’un komutan olarak tayin edildiğini duyurmuştur. Bunu takiben Kırgızistan Hükümeti istifa etmiş, Cumhurbaşkanı Bişkek’ten Oş’a gitmiştir. Eski Dışişleri Bakanı Roza Otunbayeva’nın başkanlığında geçici bir hükümet kurulmuş ve bu Geçici Hükümet 81
demokratik seçimlerin düzenlenmesi için bir buçuk yıl süre ile yetkili kılınmıştır. Roza Otunbayeva 7 Nisan 2010 akşamı Kırgızistan’da yönetimin tamamen muhalefetin eline geçtiğini ilan etmiştir. Bu iktidar değişikliğinin ertesinde, 8 Nisan gecesi Başkentte yağmalama olayları olmuştur. 8 Nisan 2010 günü Oş’taki konutunda bulunduğu açıklanan Bakiyev’in aleyhinde Oş’da da gösteriler düzenlenmiştir. Geçici Hükümet başkanı Roza Otunbayeva basın mensuplarına “İktidarın Geçici Hükümete Geçişi ve Kırgızistan Cumhuriyeti Anayasasının Yürürlüğü Hakkında” bir Kararnameyi açıklamıştır. Kararname, Cumhurbaşkanı ve Hükümet için Anayasada tanımlanan yetkileri geçici olarak Geçici Hükümetin üstleneceğini, hukuka aykırı olarak yapılan seçimler sonucunda oluşan Meclisin dağıtılacağını ve yeniden düzenlenecek seçimlere kadar söz konusu parlamento yetkilerinin “Geçici Hüküme” tarafından kullanılacağını hükme bağlamıştır. Otunbayeva Geçici Hükümetin 6 ay görev yapacağını, bu altı ay içerisinde Hükümetin yeni bir Anayasa kabul edeceğini bildirmiştir. Daha sonra 15 Nisan 2010 tarihinde Kurmanbek Bakiyev Kırgızistan’ı terketmiş ve Kazakistan üzerinden Beyaz Rusya’ya gitmiştir. Bakiyev 16 Nisan 2010 tarihinde istifa mektubunu imzalamıştır. Fakat 17 Nisan 2010 tarihinde Bakiyev’in memleketi Celalabad bölgesinde yerel halk ile geçici hükümet temsilcileri arasında çatışmalar baş göstermiştir. 20 Nisan 2010 tarihinde de Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı Bakiyev’in Minsk şehrinde bulunduğunu açıklamıştır.
c) Ülkenin Güneyindeki Ayaklanmalar ve Etnik Çatışmalar. 82
11 Haziran 2010 günü Oş şehrinde kanlı çatışmalar meydana gelmiştir. Bu olaylar sırasında 2000 den fazla kişinin öldüğü ve 828 kişinin yaralandığı iddia edilmişse de hükümetin resmi rakamları 400 den fazla ölü olduğu yolundadır. Alınan önlemlere rağmen ertesi gün olaylar yoğunlaşmış ve Celalabad ve güneydeki birkaç kente yayılmıştır. Oş şehri büyük zarar görmüştür birçok evin yakıldığı veya hasar gördüğü yüzbini aşan yerel Özbek asıllı ahalinin komşu Özbekistan’a sığındığı bildirilmiştir. Böyle bir gerginlik ortamında, ilgili Devletlerin ve Uluslararası Kuruluşun ülkenin güneydeki etnik çatışmalar nedeniyle referandumu erteleme önerisine rağmen 27 Haziran 2010 tarihinde Kırgızistan’da yeni Anayasaya ilişkin halk oylaması yapılmıştır. Sonuçta Anayasa tasarısı %90,57 oranında oyla kabul edilmiştir. Roza Otunbayeva 31 Aralık 2011 tarihine kadar geçiş dönemi süresince Cumhurbaşkanı olmuştur. Milletvekili seçimlerinin 10 Ekim 2010 tarihinde Cumhurbaşkanı seçiminin ise 30 Ekim 2011 tarihinde yapılması kararlaştırmıştır. Geçici Hükümetin yerine yeni Hükümet Almaz Atambayev başkanlığında 14 Temmuz 2010 tarihinde göreve başlamıştır. Cumhurbaşkanı seçimine % 61,28 oranında katılım olmuştur. Eski başbakan Kırgızistan Sosyal Demokrasi Partisi lideri Almazbek Atambayev oyların %63,24 ünü, Bütün Kırgızistan Partisi lideri Adahan Madumarov, % 14,77 sini, Ata Curt Partisi lideri Kamçıbek Taşiyev ise oyların %14,32 sini kazanmıştır. Sonuçta Almazbek Atambayev Cumhurbaşkan seçilmiş ve 1 Aralık 2011 tarihinde törenle göreve başlamıştır. Böylece Kırgız Cumhuriyetinde yeni Anayasa uyarınca Başkanlık Devlet sisteminden Parlemanter demokrasi sistemine geçilmiştir. Kırgız Cumhuriyeti Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi olan eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında, Hükümetin Parlamentoya karşı sorumlu olduğu
83
bir Parlemanter Demokrasi sistemine geçen ilk ve tek devlet olma özelliğini korumaktadır. Bununla birlikte yeni rejimde kuvvetler ayırımı ilkesi kendine özel değişik bir nitelik taşımaktadır. Savunma ve Dış Politika gibi bazı konularda Hükümet değil Cumhurbaşkanı sorumluluk ve yetkilerini muhafaza etmekte bazı diğer alanlarda Yasama organı ile yetki paylaşmaktadır. Bu niteliği ile Kırgız Cumhuriyeti Kırgızistan’a özel bir karma siyasi sistem yaratmıştır ve eski Sovyet coğrafyasında yeni ve özel bir rejim kabul etmiştir denilebilir.
84
KAYNAKÇA
1.
C. Malabayev, Kırgız Mamleketinin Tarıhı, Bişkek 1999 2.
D. Saparaliyev, “Kırgız Kazak Mamilesi (18. yüzyılın ikinci yarısı 19. yüzyılın ilk yarısı)”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Bişkek 2001, I, s.12-20 3.
4.
İstoriya Kirgizskoy SSR, II, Frunze 1986 5.
İstoriya Kirgizskoy SSR, III, Frunze 1986 6.
Kırgız Respublikasının Tarıhı, Bişkek 2000 7.
Ö.Osmonov, A.Asankanov, Kırgızstan Tarıhı, Bişkek 200 8.
T.Çorotegin, K.Moldokasımov, Kırgızdardın cana Kırgızstandın Kıskaça Tarıhı, Bişkek 2001 9.
V. Ploskih, Bizdin Kırgızistan, Bişkek 2004 10.
İstoriya Kırgızstana 20 Vek, Bişkek 1998 11.
12.
Uluslararası Kuruluşların yayınları 85
İNDEKS
A
Abdukadir Orozbekov, 65 Abdükerim Sıdıkov, 63 Abdülkerim Bey, 37 Ablay Han, 42 Aco, 20, 22, 25 Ahmed Han, 34 Ak Mescid, 52 Akaev, 74, 76, 79 Akorda, 33 Alatay Kırgızları, 38, 43 Alay, 10, 11, 32, 39, 40, 48, 50, 53, 54 Alim Han, 46, 48 Alimbek Datka, 49, 54 Almazbek Atambaev, 79 Altın Orda, 31 Aman Pehlivan, 62 Angara, 26 Apsamat Masaliev, 69 Aral denizi, 55 Asılbek Olcobayoğlu, 45 Atake Bahadır, 43
Babür Şah, 45 Bakiyev, 77, 78 Balasagun, 26, 27, 28, 31 Barsbek Aco, 22 Barskoon, 47 Baskakov, 9 Basmacı, 61, 62 Batur Huntaycı, 38 Baytik, 49 Bilge Kağan, 8, 22, 23 Boloç, 30 Bronz Devri, 10 Bubenov, 44 Bugu, 44, 45, 52, 53 Buhara Emiri Muzaffer, 49 Buhara Emiri Nasrullah, 47 Bumın, 17 Büyük Peter, 43
Cengiz Han, 7, 29, 30, 31 Cihangir, 38, 40 Cuçi, 29 Cumgal, 47, 58 Cungar Hanlığı, 37, 39, 41, 43 Ç
Çağatay, 30, 31 Çerikçi, 40 Çjao Hoy, 40 Çjiçji, 13 Çjurçjenler, 28 Çüy, 10, 11, 15, 18, 19, 22, 25, 30, 32, 33, 42, 43, 44, 45, 46, 49, 55, 60
Daroot Kurgan, 46 Davan, 14, 15 Dinlin’ler, 12 Dokuz Toro, 47
86
E
Eftalitler, 15, 16, 17 Elteber, 20 Elyüy Daşi, 28 Emir Timur, 32 Eren Uluk, 23 Ergeş, 62 Erşi, 15 F
Felix Kulov, 79 Fergana, 10, 11, 14, 15, 21, 25, 26, 27, 32, 39, 42, 45, 46, 47, 50, 53, 55, 57, 61, 62, 63
Galdan Boşohtu, 38 Galdan Seren, 39 Gaoçan, 19 Gazne, 27 Gegun’lar, 12 general Çernyayev, 53 General M.D. Skobelev, 53 Glasnost, 69 Gorbaçev M.S., 69, 71, 72, 73 Göktürk Kağanlığı, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25 H
Hacı Bey, 45, 48 Halil Sultan, 35 Hanbaba, 41 Harezm, 28, 31 Haris ibn i Sureyc Omeyab, 21 Haydu, 30, 31 Hokand, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 61, 64 Hokand Emiri Erdene, 45 Hosrov Anuşirvan, 17 Hudayar, 48, 49, 50 Hunlar, 12, 13, 15, 16 İ İli, 11, 20, 31, 33, 42 İlyas Hoca, 32 İnal Tegin, 24 İnançu Alp Bilge Kağan, 22 İrtiş, 20, 25, 32, 33 İsak Van, 41 İstemi, 17, 18 İşenali Arabaev, 63 İşpara Kağan, 19 J
Juan Juan, 17, 19 Jusup Abdurahmanov, 63 K
Kaçıbek, 53 Kadir Han Cebrail, 28 Kalhoca, 62 Kalmuklar, 37, 39, 40, 44 Kangüy, 14, 15, 16 Kapağan Kağan, 22 Karahanlılar, 26, 28, 36 Karahıtaylar, 26, 28, 31 Karakol, 47, 56, 61, 63, 64 Karluklar, 22, 24, 30 Kasım Tınıstanov, 65, 66 Kaşgar, 25, 27, 28, 34, 36, 40, 52, 54
Ketmen Tepe, 11, 39, 46 Kızıl Kurgan, 46 Kidanlar, 28 Kiselev G., 69 87
Kokcal Barak, 42 Kolbin G., 69 Konur Ölön, 47 Kopal, 43 Kubilay, 30, 31 Kuçluk, 29, 30 Kunayeviç D., 69 Kurlan, 29 Kurmancan Datka, 54 Kurtka, 47 Kuşan, 16
Leşker Kuşbek, 46 Li Lin, 12 Lia-O, 26, 28 M
Madali, 46, 47, 58 Madaminbek, 62 Mamatkul Bey, 39 Maniyah, 18 Mete Han, 12 Mezolit devri, 10 Monstrov, 62 Moydunbek, 62 Moyon-Çur, 8 Muhammed Kırgız, 36, 37 Mustafa Çokaev, 61 Müslümankul, 48
Narboto Bey, 46 Nikita Çepelev, 69 Nuh ibn-i Asad, 25 O
Oğulcak Kadir Han, 25 On Ok, 18, 23 Ordu Balıg, 25, 26 Orenburg, 51 Orman Han, 43, 53 Oyratlar, 37
Özgen, 15, 27, 29, 45 P
Panfilov, 66 perestroyka, 69 Pişpek, 56, 60, 61, 63 Prjevalsk, 56
Sakal Kağan, 20 saklar, 11 Sarıbagış, 35, 40, 43, 44, 46, 52 Sayak, 35, 40, 41, 42 Sayram, 33, 38 Sebük Tekin, 27 Selenga, 26 Seyid Kul, 46 Sıma Çıyan, 8 Solto, 42, 46, 49 Sopu Kurgan, 46 Suci, 8 Sultan Said, 36 Sultan Seyid, 50 Sulug Çabış Çor Kağan, 21 Suyab, 18, 20, 22, 24
Şah Han, 32 Şah Muhammed, 31 Şah Murat, 49 Şahruh, 45
88
Şapak, 44 Şaş, 21, 22, 27 Şir Ali, 48
Talas, 11, 15, 18, 24, 25, 28, 31, 32, 33, 34, 38, 42, 43, 46, 48, 55 Taraz, 22, 24, 25 Tarhan, 20 Taş Kurgan, 46 Temuçin, 29 Tıs Sultan, 42 Togluk Timur, 32 Toharistan, 24 Toktamış, 33 Tonyukuk, 8, 23 Tsevan Rabtan, 38, 39 Tuğrul Karahan, 27 Turçu Bey, 40 Turfan, 13, 19, 31 Tutuh, 30 Tutuk, 20 Tuva, 23, 25, 26, 29 Türgeşler, 19, 20, 21, 22, 23 Türkistan, 12, 14, 18, 26, 31, 32, 33, 36, 37, 39, 40, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 58, 60, 61, 63
Ulu Cüz, 42 Upsu-Nur gölü, 26 Urus İnal, 29 Uygurlar, 25, 30, 40
Üç Elig Kağan, 20 V
Valihanov, 52 Vasilenko L., 69 Vu Sun, 13, 16 Y
Yabgu, 18, 19, 24 Yakub Bey, 54 Yalantuş, 38 Yedi Su, 14, 17, 19, 22, 24, 26, 30, 46, 49, 55, 63 Yeltsin B.N., 70 Yenisey Kırgızları, 19, 25, 30 Yu şehri, 15 Yuan-Şi, 7 Yusup Abdurahmanov, 66 Yüeçi, 14 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|