Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Rusya Federasyonu içinde Kırgızlar
62
gelişmiştir. 1918 – 1920 döneminde Bolşeviklerle Beyaz Ruslar arasında şiddetli çarpışmalar sürerken Orta Asya bölgesinde de Basmacı hareketi ile yeni bir savaş başlamıştır. Basmacıları boy beyleri, İslam dini temsilcileri ve milli burjuvazi destekliyordu. Hareket geleneksel temele dayanıyordu. Bolşevik yönetim tarafından bir gericilik hareketi ve emperyalist güçlerin desteklediği bir ayaklanma olarak nitelenen Basmacı hareketi Kırgızistan’da iç savaşa dönüştü. Basmacıları dine dayanan kırsal kesim ve özellikle çiftçiler destekliyordu. Sovyetlerin ziraatla geçinen çiftçilerin hayvanlarını ve hububat üretimini ellerinden almaları üzerine geleneksel tarımcılar Basmacılar tarafına geçiyordu. Güney Kırgızistan’daki Basmacı hareketini, Kalhoca, Madaminbek, Moydunbek, Ergeş , Aman Pehlivan gibi Korbaşılar 76
gelişmişti. Buna karşı Fergana vadisinde bir tarım emekçilerinden oluşan ve Çiftçiler Ordusu olarak anılan bir ordu düzenlenmiştir. 1919 Ekiminde, Korbaşı Madamınbek, Ayım köyünde diğer bölge Korbaşlarını toplantıya çağırdı ve kendisini Han olarak ilan etti. Bu aşamadan sonra gelişen başkaldırma hareketi güç kazanmış ve 1920 yılında Basmacılar tarafına geçen Çiftçiler Ordusu Komutanı K. Monstrov ile Korbaşı Madamınbek anlaşarak Bölgede özerk bir Hükümet kurmak için mücadeleye başlamışlardır. 1920 Eylülünde Oş şehrini ele geçirip Andican’ı kuşatmışlar fakat daha sonra Sovyet kuvvetleri tarafından dağıtılmışlardır. 17 Ocak 1920 de K. Monstrov yakalanmıştır. Madaminbek ise 6 Mart tarihinde Sovyetler Yönetimini tanımıştır. Güney Kırgızistan’daki başkaldırma hareketi bölgeye gönderilen General Frunze tarafından 1920 de kontrol altına alındı ise de, 77 Basmacı hareketi 1930 yılına kadar sürdü. Bu süre içinde giderek etkisi azaldı ve kayboldu.
76 Korbaşı tarım işletmelerini yöneten ve yakın çevresinde etkin olan yerel önderler. 77 İstoriya Kirgizskoy SSR, Frunze 1986, III ,s.192-204 63
3. Rusya Federasyonu içinde Kırgızlar Türkistan Cumhuriyeti içindeki Kırgızlar Sır-ı Derya Fergana, Yedi Su ve Semerkand bölgelerinde yaşıyorlardı. Türkistan Özerk Cumhuriyetinde azınlık olan Kırgızlar çeşitli haksızlıklara uğruyordu. Bu nedenle 1921 yılında Almatı’da düzenlenen bir Parti toplantısında ilk defa Dağlık Kırgız Vilayeti kurulması düşüncesi ortaya atılmıştır. Ancak bu sorun çözülmemiş ve Kazak Özerk Cumhuriyetine Yedi Su ve Sır Derya bölgesinin verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu karar Kırgızları bölmüştür. Bunun üzerine, Jusup Abdurahmanov, İşenali Arabaev, Abdükerim Sıdıkov gibi ilerici Kırgız aydınları 1922 yılında Kırgız Bölgelerinin Dağlık
Kırgızistan Vilayetinde birleştirilmesini önermişlerdir. 25 Mart 1922 yılında Türkistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Türkistan Cumhuriyeti bünyesinde Dağlık Kırgız Vilayetinin oluşturulmasını kararlaştırmıştır. Buna göre Pişpek, Karakol, Narın ve Evliya Ata bölgesinin bir kısmını içine alan ve merkezi Koçkor köyü olmak kaydı ile Dağlık Kırgızistan Vilayetinin kurulması öngörülüyordu. Bu durum fiilen Güney’deki Kırgızlarla Kuzey Kırgızlarının bağlantısını koparıyordu. Dağlık Kırgız Vilayetinin kurulmasına ilişkin Anayasa Kurultayı 1 Haziran 1922 de toplandı ise de bu proje kabul edilmedi. Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyetinin Birinci Kurultayı 30 Aralık 1922 tarihinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ilan edildi.(SSCB). 31 Ocak 1924 tarihinde İkinci SSCB Kurultayı ilk Anayasayı kabul etti. 1924 yılında ortaya çıkan yeni Cumhuriyetlerin nüfus ve sınırları belirlenmiştir. 860 bin kişilik Kırgız nüfusu Türkistan Özerk Sovyet Cumhuriyetinin içinde yer alıyordu. 210 bin Kırgız ise Pamir, Buhara ve Doğu Türkistan sınırları içinde kalıyordu. SSCB Merkez Komitesi 14 Ekim 1924 tarihinde, Türkistan Özerk Sovyet Cumhuriyetinin sınırları içinde, Orta Asya halklarının Devlet oluşturma haklarını tanıdı.Yeni bir idari taksimatta, Türkistan içinde
64
Özbek Sovyet Cumhuriyeti, Türkmen Sovyet Cumhuriyeti, Tacik Özerk Vilayeti ve Kara Kırgız Özerk Vilayeti kurulması kararlaştırılıyordu. Kazak Sovyet Cumhuriyeti içinde de Karakalpak Özerk Vilayeti kuruluyordu. Böylece Kırgızların yeni devlet yapısı Karakol, Narın, Bişkek, Oş, Andican Vilayetleri ile Namangan bölgesinden on ilçe, Hokand bölgesinden iki ilçe, Sır-ı Derya ve Evliya Ata bölgelerinden 14 ilçenin katılımı ile oluşuyordu. Bu yeni Kara Kırgız Özerk Vilayetinin nüfusu 828 bin kişi ve yüzölçümü 200 bin kilometre kare olup 6 şehir ve 321 köyden oluşuyordu. Devletin başkenti önce Taşkent olmuş 1924 sonunda Başkent Bişkek’e taşınmıştır. 15 Ocak 1925 tarihinde ise Kara Kırgız Özerk Vilayetinin kurulduğu ilan edilmiştir. Kara Kırgız Özerk Vilayetinin Bölgesel Meclisi 27-30 Mart 1925 tarihlerinde yaptığı Anayasa kurultayında, ülkenin resmi adından “kara” kelimesinin çıkarılması ve ülkeye Cumhuriyet statüsü verilmesi önerilmiştir. 25 Mayıs 1925 de Kara kelimesi çıkarılmışsa da Cumhuriyet Statüsü tanınmamıştır 78 . Bir yıl sonra, 1 Şubat 1926 tarihinde Kırgızistan Rusya Federasyonu üyeliğine Kırgızistan Özerk Cumhuriyeti adı ile alınmıştır. Bu dönemde
Kırgız Cumhuriyeti bir dizi
reform gerçekleştirmiştir. 7 Mart 1927 de latin harfleri kabul edilmiştir. 29 Nisan 1929 tarihinde yeni Anayasa, Kırgız Bayrağı ve Devletin arması kabul edilmiş Cumhuriyetin merkezi Frunze (Bişkek) şehri olmuştur. Yeni Kırgız Cumhuriyetinin yöneticileri Kırgız Cumhuriyetine Rusya Federasyonu ile eşit statü istemişler ve bağımsız bir SSCB üyesi olmayı teklif etmişlerdir. Bu yöndeki çabalar sonucunda 5 Aralık 1936 yılında Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur 79 .
78 İstoriya Kirgizskoy SSR, II, s..318-329 79 İstoriya Kirgizskoy SSR, III,s.559-563 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|