Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Rusya’nın Kuzey Kırgızistan’ı ele geçirmesi
- 3. Rusların Güney Kırgızistan’ı ele geçirmesi
52
1853 yılında Ruslar Sır Derya bölgesindeki Ak Mescid kalesini ele geçirmişlerdir. 1854 yılında ise Almatı nehri kıyısında Verniy kalesini kurmuşlardır. Bu kalelerin yapımından sonraki dönemde Rusya İngiltere’nin Orta Asya’daki olası etkisine karşı faaliyete başlamış ve 1858 yılında Orta Asya’ya bilim ve ticaret heyetleri ve temsilciler göndermiştir. Hankof başkanlığındaki ilk Rus Heyeti Herat üzerinden Doğu İran’a yollanmıştır. Hive ve Buhara’ya diplomatik misyonlar göndermiş ve İgnatyev başkanlığındaki ilk Rus misyonu Buhara’ya bu yıl gelmiştir. Ruslar Doğu Türkistan’a da heyetler sevketmeye başlamış ve bu bağlamda Kazak asıllı Rusya temsilcisi Valihanov Kaşgar’a gönderilmiştir. 62
Orta Asya siyasetini bu heyetlerin değerlendirmelerine göre oluşturan Rusya İngiltere’nin Orta Asya’da nüfuz kazanmasını önlemeye çalışırken bölgedeki Hanlıklarla menfaat ilişkileri geliştirmiştir. Bu çerçevede Kuzey Kırgız boyları Ruslara dostluk ve işbirliği için başvurmuştur.
Daha 18. yüzyılın sonunda Kuzey Kırgız boylarından Sarıbagış Boyunun Reisi Atake Bey Petersburg’a elçi göndermişti. Kuzey Kırgızları 1844 yılında Ruslar’a Hokand Hanlığına karşı koyabilmek için ittifak teklif etmişlerdir. Fakat Rusların gönderdiği heyet daha Kırgız topraklarına varmadan Hokand Hanlığının ordusu Kuzey Kırgız boylarının ülkelerini ele geçirmiştir. Boylar arası çekişmeler sürecinden Hokand Hanı da yararlanmıştır. 1850 lerde Sarıbagış ile Bugu Boyları arasındaki çatışmalar büyük bir savaşa dönüşmüştür. Bu dönemdeki en büyük anlaşmazlık Buğu Boyu Reisi Boronbay ile Sarıbagış Boyu Reisi
62 Kırgız tarihçileri Ö.Osmonov ve A.Asankanov, Orta Asya’ya çeşitli unvanlarla gönderilen yetkililerin İngiltere’nin Orta Asya’yı işgal etme niyetleri olduğunu saptamış olduklarını savunmaktadır. 53
Orman Han arasındaki iktidar ve toprak kavgasıdır. 1854 yılında vuku bulan çatışmalarda yaralanan Orman Han Bugu boyuna esir düşmüş ve ölmüştür. Bir yıl sonra Orman Han’ın intikamını almak isteyen Sarıbagış boyunun Bugu boyuna saldırması üzerine Bugu ileri gelenleri Ruslara başvurmuşlardır. 1854 tarihinde Kaçıbek başkanlığındaki Kırgız elçi heyeti Omsk’a gitmiştir. 17 Ocak 1855 tarihinde Kaçıbek Şirali tüm Kuzey Kırgızların adına resmen Rus uyruğuna geçmiştir 63 . Böylece Kuzey boylarından önemli bir kesimi çatışmaksızın kazanan Ruslar sıra ile Hokand Hanlığının Kuzey bölgelerindeki kalelerini Buguların işbirliği ile ele geçirmişlerdir.
1865 yılında general Çerniyayev’in Rus ordusu ile Taşkent’i ele geçirmesi sonucunda Hokand Hanlığı egemenliği altında sadece Fergana vadisi ile Pamir- Alay bölgeleri kalmıştır. 1874 yılında Kırgız Mamır başında bulunan isyancıların bir kısmı Türkistan Genel Valisine Rus uyruğuna geçmek için talepte bulunmuşlardır. 1875 yılından itibaren Türkistan hükümeti Hokand Hanlığını desteklemiş ve isyanların bastırılmasında askeri yardımda bulunmuştur. Bu dönemde durmayan çok ciddi isyanlar baş göstermiştir. Temmuz 1875 yılından Şubat 1876 yılına kadar isyancılarla Rus askerleri arasında mücadele sürmüştür. 10 Eylül 1875 yılında Rus askerleri Oş şehrini ele geçirmiştir. 18 Şubat 1876 tarihinde Güney Kırgzistan bölgesinin Rus Hakimiyetine geçtiği ilan edilmiştir. Böylece Hokand Hanlığı yok edilmiştir. Rusların egemenliğine geçmiş olan Fegana Vilayetine Vali olarak General M.D. Skobelev tayin edilmiştir. Skobelev Alay bölgesine bilimsel bir heyet gönderilmesi gerekçesi ile asker sevketmiş ve Kırgızlar üzerine bir baskın harekatı
63 İstoriya Kirgizskoy SSR,I, s.579-581 54
düzenlemiştir. Bu Rus işgal girişimine karşı gelen Alimbek Datka ve eşi Kurmancan Datka Kırgız boylarını direnişe sevketmişlerdir. Fakat sonuçta artan Rus baskısı karşısında Rus egemenliğine girmek istemeyen boylarla birlikte Kurmancan Datka Doğu Türkistan’a çekilmiştir. 64
Datka’nın Kırgız boylarının Doğu Türkistan’da yerleşmesini istemediği için Kırgızlara karşı taciz hareketlerine başvurmuştur. Kurmancan Datka bu tutum karşısında Afganistan Pamirlerine göçetmek durumunda kalmıştır. Ancak Kurmancan Datka daha sonra Ruslar’ın eline geçmiş ve Rus egemenliğine baş eğmiştir. Böylece 1876 yılında Kurmancan Datkanın 17000 aileden oluşan halkı Rus hakimiyeti altına girmiş ve Güney Kırgızistan’da da Rus egemenliği yerleşmeye başlamıştır. Kurmancan Datka Kırgız ülkesinin Ruslara direnen son Kırgız Boyunun temsilcisi olarak bilinmektedir. Adıgine boyunun reisi Kurmancan Datka ile ilgili yaygın bilgiler mevcuttur. 65 Kurmancan Datka’nın da Rus egemenliğini kabul etmesi ile esasen Kuzey Kırgızistan’ı savaşmaksızın ele geçirmiş olan Ruslar Güney Kırgızistan’da da egemen olmuşlardır. Çar İkinci Aleksandr 19 Şubat 1876 tarihinde Hokand Hanlığına son verilmesine ilişkin bir emirname imzalamıştır. Bu tarihten sonra da Güney Kırgızistan’daki Rus Devlet yapısı giderek güçlenmiştir.
64 Alimbek Datka 1862 yılında düşmanları tarafından öldürülmüş Adıgine boyunun başına eşi Kurmancan Datka geçmiştir. 65 Oş bölgesindeki Munguş boyunun içinde yer alan Bargı boyundan gelen 1811 doğumlu Kurmancan 1832 yılında Alay bölgesi hakimi Adıgine boyunun reisi Alim Bek Datka ile evlenmiş ,1862 yılında Alimbek Datka Hokand’da düşmanları tarafından öldürülünce Alay Kırgızlarının başına geçmiş ve 1864 yılında Buhara Emiri tarafından kendisine Datka unvanı verilmiştir. General Skobelev 1976 da Kurmancan Datka’yı ele geçirmiş ve kendisine Albay unvanı vererek Alay Kraliçesi olarak hitab etmiş ve Rus Hakimiyeti altına almıştır. Daha geniş bilgi için: T.Ömürzakova, Kurmancan Datka.Door İnsan İşmerdüülük, Bişkek 2002
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|