Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Kırgız - Kazak ilişkileri
40
Kalmuklardan kalanları ele geçirmek gerekçesi ile Kırgız topraklarına giren Çin Ordusu Kırgız boyları üzerinde çeşitli zülum yapmıştır. Çin Generali Çjao Hoy 1757 yılında Santaş geçidinden Kırgız ülkesine girip Sayak boyunu yağmalamıştır. Sayaklar Çinlilere karşı çıkmışlardır. Sonuçta Çjao Hoy Sayak Reisi Turçu Bey ile görüşme yoluna gitmiş ve Turçu Bey Çin Hanı Bugdı’yı egemenliğini tanımaya zorlamıştır. Sayaklar Kalmuklar döneminde kaybetmiş oldukları toprakları ele geçirmek pahasına Çinlilerle anlaşmayı yeğlemişlerdir. Bu amaçla Sarıbagış boyu Reisi Çerikçi 1757 de Çin’e elçi göndermiştir.Fakat Çin İmparatoru elde etmiş olduğu Cungar ülkesinde kalan Kırgız topraklarını Kırgızlara geri vermeyi kabul etmemiştir. 18. yüzyılda Çin İmparatoru Kırgızları tam anlamı ile egemenliği altına alamamıştır. Çin Kırgız boyları üzerinde baskısını azaltmış ve Kırgız boyları arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanma yoluna gitmiş ve Kırgız boylarının birbiri ile çatışmalarını teşvik etmiştir. 1822 yılından itibaren Alay ve Tanrı Dağ bölgelerindeki Kırgızlar Doğu Türkistanlı Kırgızlar ve Uygurlarla birleşerek İslam Devleti kurmak amacı ile Çin’e karşı mücadeleye başlamıştır. Bu mücadelenin liderliğini, daha önce Kaşgar’da beyliğini kurmuş olan Cihangir Hoca 46
üstlenmiştir. Cihangir Hoca 1822 de Hokand’dan Balkh ve Badahşan’a gelmiş ve bu Badahşan’dan 2000 asker takviye alarak Sarı Kol’a girmiş ve 1825 yılında Doğu Türkistan’da bazı bölgeleri ele geçirmiştir.Aynı yıl Kaşgar’daki Çin Valisi 7000 kişilik bir ordu ile Narın’a girmiş ancak Kırgız ordusu Türkistan’da bulunduğundan sadece savunmasız halkı öldürmüş ve geri dönmüştür. Daha sonra Cihangir Hoca savaştaki kayıpları nedeni ile Hokand, Buhara ve Hive Hanlarından yardım isteyerek bütün müslüman Devletlerini Çin’e karşı savaşa çağırmıştır. Kaşgar yolu üzerinde Kulca’da (Gulca) Çin Ordusunu yenen Cihangir
46 Cihangir Hoca (1783-1826)Çin Mançu işgal hareketlerine karşı Dogu Türkistan’daki Uygur, Kırgız ve başka halkların başında önderlik yapmıştır. Hocaların “İşkiyya”tarikatının vekili Sarımsak Hoca’nın oğludur. 41
Hoca 1826 yılında Kaşgar’ı fethetmiş ve Gazi unvanını almıştır. Atantay ve Taylak 47 kardeşlerin komutasındaki Sayak boyları da bu savaşa katılmış ve Doğu Türkistan’daki Hotan, Yenişehir ve Yarkent’i ele geçirmişlerdir.Aynı yılda Doğu Türkistan’ın Aksu bölgesine Sin Tan Dın komutasındaki 70 000 kişilik Çin ordusu gönderilmiş ve sonuçta Cihangir Hoca kaçmak zorunda kalmıştır. Sayak Reisleri Atantay ve Taylak da kaçmışlar fakat Cihangir Hoca yeni bir Kırgız ordusu düzenlemiş ve yeniden Çin Ordusu ile karşılaşıp Çinlileri yenmiştir. Fakat Kaşgar Valisi İsak Van kendisini hile ile tutsak etmiş ve Çin İmparatoruna teslim etmiştir. Cihangir Hoca Çinliler tarafından öldürülmüştür. Varisleri olan kardeşleri ise, Çinlilerin Hokand’da tutsak olarak tutulmaları hususunda Hokand Hanı ile para karşılığında anlaşmış olmaları nedeni
ile Cihangir Hoca’nın Beyliğinin başına geçememişlerdir. Böylece Cihangir Hoca’nın beyliği son bulmuştur. 48
4. Kırgız - Kazak ilişkileri Cungar Hanlığının ortadan kalkması üzerine Kırgız toprakları Kazak bölgeleri ile iç içe kaldığından Kırgız ve Kazak boyları arasında toprak anlaşmazlıkları ve hayvan sürülerinin değişimine ilişkin kavgalar başlamıştır. Bunun yanı sıra Kırgız ve Kazak ülkeleri arasında gelip giden tüccarların yağmalanmaları ve çeşitli saldırı ve hırsızlık olayları Kırgız-Kazak mücadelesine varmıştır. İlk önemli çatışma 1759 yılında başgöstermiştir. Orta Cüz Hanı Abumecid ve Hanbaba Hanların önderliğindeki 15000 kişilik Kazak ordusu Kırgızların Teyit Boyunun Reisi Nooruz (Nevruz)’un bölgesine sefer düzenlemiştir. 1760 yılında ise Kırgızların Sayak boyundan Sadır Bahadır Kazaklara saldırmıştır. Aynı yıl Kazak orduları da Kırgız topraklarına girmiştir. Daha sonra 1764
47 Atantay ile Taylak kardeştir.Narın bölgesinde Kırgzların Çin askerlerine ve Hokand Hanlığına karşı isyanlarında önderlik yapmıştır. 19.yüzyılın 20’li yıllarında Cahangir Hoca’yı takip ederek gelen Çin ordularına karşı savaşmıştır. 48 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 478-483 42
yılında İli nehri kıyısında bulunan Ulu Cüz ve Orta Cüz Kazaklarına karşı Kırgız ordusu üç defa sefer yapmıştır. 1767 yılında Kazak Hanı Abılay Taşkent dolaylarında bulunan Kırgız boylarını ele geçirmiş fakat Fergana bölgesine geldiğinde Hokand Hanlığının Komutanı İrdana önderliğindeki Kırgız-Özbek ordusuna yenilmiş ve geri çekilmiştir. 18. yüzyılda (1760’larda) İli nehri bölgesinde yaşayan Kazaklara Kırgızlar Sayak boyundan Camanak Bahadır önderliğinde saldırıya geçmişlerdir. Daha sonra çok geçmeden Kazakların Nayman boyundan Kokcal Barak komutasındaki 5000 kişilik bir Kazak ordusu Çüy vadisindeki Koçkor bölgesine girmiş ve yeni bir Kırgız-Kazak savaşı olmuştur.Bu savaşta Kazak komutanı esir düşmüş ve sonra öldürülmüştür. Söz konusu dönem, Kırgız – Kazak çatışmalarının yoğunluk kazandığı bir dönemdir. 1774 yılında Kazak Hanı Ablay Kırgızlara saldırarak Çüy bölgesinde Cayıl Bahadır ve kardeşlerini öldürmüştür. Sonuçta Çüy bölgesindeki Solto boyundan Tülöberdi liderliğinde kırk elçi Kazaklarla Kırgızlar arasında sınırların saptanmasına ilişkin bir anlaşma yapmışlar fakat bu anlaşmaya rağmen Kırgız ve Kazak boyları arasında çekişme ve çatışma süreci devam etmiştir. Daha sonra 1779 yılında Ablay Han 12000 kişilik bir Kazak ordusu ile Kırgızlara Çüy ve Talas üzerinden saldırıya geçmiş. 1780 yılında ise Talas’tan Sayak Boyundan Sadır Han ve oğlu Dostkul tutsak edilmiştir. 1781 yılında Abılay Han Talas vadisinde kendisine Orda (merkez) hazırlattığı bir sırada ölmüştür. Abılay’ın ölümünden sonra Kırgızlar Ulu Cüz Kazaklarına karşı saldırıya geçmişler ve böylece Kırgız-Kazak çatışmaları sürmüş ve 1784 yılında Kazakların Orta Cüz Hanı Tıs Sultan üç yüz askeri ile Kırgızlar tarafından tutsak edilmiştir. 1786 yılında ise Çinliler Kazakları Kırgızlar üzerine sefer yapmaya teşvik etmişler ve bunun sonucunda Çüy vadisine giren Kazak Sultanı Han Hoca’nun ordusu imha edilmiştir. Bu Kırgız zaferinden sonra Kırgızlar Kazakların Ulu Cüz ve Orta Cüz Reislerine elçi göndererek barış anlaşmalar yapmışlardır. 1789 yılında Kırgız Kazak barışı çerçevesinde Kırgız
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|