Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
Oş’u geri almak için Kırgız ordusunu göndermiştir. Bunu haber alan Erdene Hocent Emiri Fadıl Bek ile barış anlaşması yaparak ordusunu Oş ‘un savunmasına sevketmiştir. Savaşı kazanan Hokand tarafı olmuş ve Hacı Bey tutsak edilmiştir. 1770 – 1800 arasında Hokand Hanı olarak bilinen Narboto Bey tüm Kırgız ve Kıpçak boylarını kendi tarafında toplamaya başarmış ve onlara yeni araziler vererek Boy Reislerine unvanlar dağıtmıştır. Böylece 18. yüzyılın sonlarında Fergana Vadisindeki bütün Kırgız boyları Hokand’a bağlanmışlardır. Hokand Hanlığı bu dönemde Fergana Vadisinde, Kızıl Kurgan, Taş Kurgan, Sopu Kurgan ve Daroot Kurgan gibi Kaleler inşa etmiştir. Böylece bölgede, bütün Fergana’daki ticaret yollarını denetimi altına alan ve Kırgız tüccarlarını vergiye bağlayan askeri bir güç olmuştur. 1800 – 1809 yılları arasında Hokand Hükümdarı Narboto Beyin oğlu Alim Han döneminde Hokandlılar Kırgız boyları üzerine baskınlar yapmıştır. Bu çatışmalar sürecinde 1806 yılında Hokand Hanlığı Uratepe’yi almış, 1809 da ise Taşkent ve Talas ile Yedi Su bölgesini ele geçirmiştir. Alim Han’dan sonra yerine geçen kardeşi Omer Han aynı siyasete devam etmiştir. Böylece Güney Kırgız boyları üzerinde de Hokand Hanlığının baskısı yerleşmiştir. 1821 yılında Hokand Komutanı Seyid Kul, Ketmen Tepe’deki Kırgız boylarına baskın yaparak ülkelerini yağmalamıştır. Kırgızlar bu baskınlar neticesinde Hokand Hanlığının egemenliği altına girmişlerdir. Hokand Hanı Madali Kuzey Kırgız boyları Sarıbagış ve Solto boyları arasındaki çatışmalardan yararlanarak 1825 de Çüy vadisini, Leşker Kuşbek komutasında 4000 kişilik bir ordu ile işgal etmiştir. Aynı yıl Alamedin nehri kıyısında Hokandlılar Bişkek Kalesini inşa etmişler ve Çüy vadisini bu kaledeki askeri güçle kontrol altına almışlardır. Daha sonra Hokandlılar Isık Göl yöresindeki Kırgız boylarına mektupla başvurarak Hokand Hanlığına itaat etmelerini ve vergi ödemeyi kabul 47
etmelerini istemişlerdir. Çin tehlikesi karşısında esasen endişe duyan Kuzey Kırgız boyları bu durumda Ruslarla ittifak yapmak yoluna gitmişlerdir. Bunun üzerine Hokand Hanlığı Kuzey Kırgız boylarının ülkelerini ele geçirmeye başlamıştır. 1831 yılında Taşkent Hakimi Leşker Kuşbek’in askerleri Çüy’den Issık Göl’e gelmiş, ikinci bir Hokand ordusu ise Fergana’dan Kökart geçidi üzerinden Merkezi Tanrıdağ bölgesine ilerlemiştir. Bu bölgeleri ele geçiren Hokandlılar günümüzdeki Narın bölgesinde, Dokuz Toro, Kurtka Cumgal Kalelerini kurmuşlardır. Isık Göl bölgesinde de Barskoon, Konur Ölön ve Karakol Kalelerini inşa etmişlerdir. Böylece 1825 yılından itibaren Kırgızların kontrol ettiği ticaret yollarını ele geçiren Hokand Hanlığı 19. yüzyılın ortalarında büyük bir devlet haline gelmiştir 54 .
egemenliği altına alan Hokand hanlığı 1876 da son buluncaya kadar, 33 isyan hareketi ile başetmek zorunda kalmıştır. Tarihin kaydettiği bu büyük isyanlardan yedisi Kırgızların çeşitli zamanlardaki isyan hareketleri olmuştur. 1842 yılında Buhara ve Hokand Hanlıkları arasında büyük bir savaş olmuştur. Buhara Emiri Nasrullah Hokand’a girmiştir. Hokand Hanı Madali tahtı kardeşi Mahmud’a bırakıp kaçmıştır. Mahmud Han da Buhara’ya karşı direnememiş ve sonuçta Nasrullah Hokand’ı ele geçirerek Madali ve Mahmud Hanları kardeşleri ile birlikte öldürtmüş ve Hokand tahtına İbrahim Hayal adlı bir yakınını oturttuktan ve Hokand’ı yağmaladıktan sonra Buhara’ya dönmüştür. Fakat aynı yıl yeni Han İbrahim Hayal’ın vergileri arttırmasına dayanamayan ülke halkı ayaklanarak İbrahim Hayal’ı öldürmüştür. Bu ayaklanma Kırgızların
54 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.492-497 48
liderliğinde gelişmiştir. 55 Ayaklanma sonucunda Hokand tahtına Talas bölgesinde Kırgızlarla birlikte yaşayan Şir Ali geçmiştir. 56
Ne var ki Şir Ali Hanın yönetimine karşı da ayaklanmalar başlamış ve Issık Göl yöresindeki kuzey Kırgız boyları Şir Ali’ye vergi ödemekten vaz geçerek bu yöredeki Hokand Kalelerine saldırarak tahrip etmişlerdir. Bu durum 1844 yılına kadar sürmüştür. Sonuçta Kıpçak Boyunun Reisi Müslümankul kendi ordusu ile Hokand’a girmiş ve Hanlığı ele geçirmiştir. Kendisini Binbaşı olarak ilan eden Müslümankul Şir Ali’yi tahttan indirmemişse de Şir Ali’nin iktidarı zayıflamıştır. 1845 yılında Alay bölgesindeki Güney Kırgızları ayaklanmışsa da bu ayaklanmayı Müslümankul bastırmıştır. Bunu takiben bir süre Oş’da kalan Müslümankul’un yokluğunda, Kırgız ve Özbek ileri gelenleri Şir Ali’yi tahttan indirip yerine amcasının oğlu, Alim Han’ın oğlu Murat’ı Hokand Hanlığına oturtmuşlardır. Ancak hemen 11 gün sonra Müslümankul Oş’tan gelerek Murat’ı katletmiş ve yerine Şir Ali’nin oğlu 13 yaşındaki Hudayar’ı tahta geçirmiş, kendisi de Han Naibi (atalık) olmuştur. Hudayar ile kızını evlendiren Müslümankul böylece fiilen Hokand Hanlığının yönetimine oturmuştur. Daha sonra genç Hudayar Hanın Taşkent Beyi Nur Muhammed ile anlaşması üzerine Taşkent Beyinin Ordusu 1850 yılında Hokand’a saldırmış fakat yapılan savaşı kaybetmiştir. Bunun sonucunda Hudayar Han tutsak edilmişse de daha sonra Müslümankul kendisini afetmiştir. 1852 de ise Hudayar Müslüman Kul’a savaş açmıştır. Savaşı kazanan Hudayar sonuçta Müslüman Kul’u idam ettirmiştir. Daha sonra Alim Han soyundan gelen Malabek, Kırgız
55 V.Ploskih, a.g.e.,s.180 56 Talas’ta yaşayan Şirali’yi Güney Kırgızlarının önderi Nüzüp tahta geçirmiştir.Şirali Hokand eski Hanı Narboto’nun kardeşi Hacı Bey’in oğludur. Hacı Bey kardeşi Narboto Hana karşı ayaklanmış ve sonuçta günümüz Kırgızistan coğrafyasında Celalabad bölgesindeki Çatkal‘a kaçmıştır.Annesi Kırgız olan Şirali Çatkal’da sürgünde doğmuştur.Şirali’nin Kırgız himayesinde Hokand tahtına oturması ile Kırgızlar Hokand Hanlığında egemenliği paylaşır olmuşlardır.Şirali Han elli yaşında iken 1842 – 1844 yıllarında Han olmuştur. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|