Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Moğolistan Devleti
- 4. Timur Dönemi
31
Böylece Karahıtayların ve Naymanların topraklarını da ele geçiren Moğollar Balasagun’u ve diğer Kırgız şehirlerini savaşsız ele geçirmişlerdir. Bu süreçte Kırgız boyları Cengiz Hanın hışmına uğramaktan kurtulmuştur. Merkezi Tanrı Dağ bölgesi tamamen Moğolların egemenliği altına girmiştir. Daha sonra Moğollar Orta Asya ve günümüzdeki Güney Kazakistan üzerine sefer hazırlıklarına başlamışlardır. Moğol ordusu, Yedi Su Karlukları ve Turfan Uygurlarından oluşan on bin kişilik bir ordu desteği de alarak 1219 yılında Harezm Şah Muhammed’in esasen zayıf olan ordusunu ortadan kaldırdıktan sonra Orta Asya’nın tamamını, Afganistan ve İran’ın bir kısmını ele geçirmiştir. 1227 yılında Cengiz Hanın ölümünü takiben Moğolların bütün toprakları Cengiz Hanın dört oğlu arasında bölünmüştür. Doğu Türkistan, Orta Asya ve bu bölgede yer alan Kırgızistan Cengiz Hanın ikinci oğlu Çağatay’a verilmiştir. Çağatay Hanın merkezi İli nehri üzerinde kurulmuştur. Moğollar daha sonra Batıya doğru ilerlemişlerdir.Bu Batı seferi Cengiz Hanın torunu Batıy komutasında yapılmıştır. Batıy’ın fethettiği topraklara ise Altın Orda denilmiştir. Cengiz’in oğulları kendi bölgelerinde tam bağımsız olarak egemen olmak istemişler ve bu süreçte büyük devlet dörde bölünmüş ele geçirilen ülkeler de bölüştürülmüştür. Söz konusu dört ülke arasında kesin sınır olmayışı zaman zaman sınır olaylarına ve Cengiz’in oğulları arasında rekabet ve egemenlik kavgalarına yol açmıştır.Moğol Hanları arasındaki çekişmeler bölge halklarına zarar vermiş ve Moğol Devleti giderek zayıflama sürecine girmiştir. Kendi aralarında mücadele eden Moğollar ülkelerini yağmalamışlar ve bir çok kıyam yapmışlardır. Bu koşullarda Haydu tarih sahnesinde görünmüş ve 1269 yılında Talas nehri kıyısında ilk defa bir Moğol Kurultayı düzenlemiştir. Haydu kurduğu Devletin bağımsızlığını ilan edince Moğol Hanı Kubilay buna karşı çıkmış ve Haydu ile savaşmışsa da başarı sağlayamamıştır. Haydu’nun Devleti Altay’dan Amu Derya ve Doğu Türkistan’a kadar uzanmıştır.
32
Haydu’nun Devletinde çeşitli reformlar yapılmış yabancılarla ticaret ilişkileri gelişmiş ve sikke bastırılmıştır. Çüy vadisi Haydu’nun özel mülkü olmuştur. Haydu’nun ordası (merkezi) Çüy’de yerleşmişti. Haydu’nun oğlu Şah Hanın merkezi ise Talas vadisindeydi. Haydu 1301 yılında ölmüştür 32 . 3. Moğolistan Devleti 14. yüzyılın ortasında Orta Asya’nın doğusunda Moğolistan veya Moğollar Devleti ortaya çıkmıştır. Devletin adının kökü Moğol kelimesinden türemiştir. Bu kelime Tanrı dağlarındaki halkların türkleşmiş Moğol Hanlarının Cengiz oğullarının idaresinin altında kalmış olmalarına işaret eder. 33 Moğol Devleti doğuda Barköl gölünden batıda Sır Derya (Seyhun) kuzeyde Balkaş, güneyde Doğu Türkistan’a kadar uzanıyordu. Kırgızlar bu devletin kuzey doğusunda bulunuyorlardı. Moğolistan siyasi hayatında Duglat boyunun önemli bir yeri vardır. Duglat boyunun beyi Emir Pulatçi Doğu Türkistan, Fergana’nın bir kısmı, Alay, Isık Göl’e kadar olan bölgelerde egemendi. Emirin Ordası (merkezi) Doğu Türkistan’daki Aksu şehrinde yerleşikti. Talas, Çüy, Isık Göl, Balkaş ve İrtiş’e kadar olan bölgeler Emir Pulatçı nın kardeşi Kamaraddin’in egemenliği altında idi. 1348 yılında Emir Pulatçı, Cengiz’in boyundan Togluk Timur’u Moğolistan Hanı olarak ilan etti. Togluk Timur gücünü pekiştirmek için 1354 yılında İslamiyeti kabul etmiş ve İslamiyeti devletinin resmi dini olarak ilan etmiştir. 1364 yılında Togluk Timur’un ölümünü takiben oğlu İlyas Hoca tahta geçmiş ve babasının dış siyasetini izlemiştir. 1365 yılında Emir Timur’un Maveraünnehir ordusunu Sır derya savaşında maglub etmiş ve bunun sonucunda Moğol orduları Semerkand’ı ele geçirip yağmalamışlardır. Emir Timur ise Amur Derya boylarına çekilmiştir.
32 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 384-387 33 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s. 393-394 33
Böylece Semerkand halkı Moğol ordusuna karşı şehri savunmak zorunda kalmıştır. Uzun süren kuşatmaya karşı Semerkand halkı direnmiş ve sonuçta Moğol ordusunun zayıfladığını gören İlyas Hoca kuşatmayı kaldırmış ve geri çekilmiştir. Ancak çok geçmeden amcası Kamareddin’in saldırısına uğrayan İlyas Hoca hayatını kaybetmiştir. Kamareddin Han İlyas Hoca’nın ailesini ortadan kaldırmıştır. Bu kardeş kavgasını takiben Moğollar arasında iç çekişme süreci başlamış ve Moğol Devleti iç kavgalar sonucunda zayıflayınca Emir Timur’un istilasına uğramıştır 34 . 4. Timur Dönemi Emir olarak Semerkand’a hüküm süren Timur (1370-1405) Tanrı Dağları ve Doğu Türkistan’daki Moğol – Kırgız boylarına karşı sürekli sefer yapmış ve 1371 yılında Kamareddin’in Moğol ordusunu takip ederek Isık Göl’e kadar ulaşmıştır. 1375 yılında Sayram ve Talas bölgeleri üzerinden Moğolistan’ın kuzey bölgesine sefer yapan Timur Doğu Tanrı dağlarına kadar gelmiştir. 1377 – 1379 yılları arasında Timur Moğolistan üzerine yeniden seferler düzenlemiştir. Tanrı dağlarındaki göçebe halk İli ve Tarbagatay nehirlerine kadar göçetmek zorunda kalmıştır. 1388 yılında Tanrı Dağ bölgesindeki boyların önderleri Timur’un İran’da bulunmasından yararlanarak Akorda Hükümdarı Toktamış ile Timur’a karşı ittifak yapmışlar fakat Maveraünnehir bölgesine kadar ilerlemişlerse de başarı sağlayamamış ve geri dönmüşlerdir. 1389 yılında ise Timur Moğolistan’a karşı büyük çaplı bir harekata girişmiştir.Timur, 1390 yılında ordusunun bir kısmını Tanrı Dağlarına göndermiştir. İki koldan ilerleyen Timur’un ordusu, kuzeyden Taşkent, Talas ve Çüy üzerinden, güneyden ise Andican ve Arpa nehri üzerinden gelerek Isık Göl bölgesinde kavuşmuş ve geri çekilen Kamareddin’in ordusunu kovalayan Timur Kamareddin’in peşinde İrtiş
34 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.393-396 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|