Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Uygur Kağanlığı ve Büyük Kırgız Devleti
- 7. Karahanlılar
25
8.yüzyılın sonunda
Araplar Karlukları Fergana’dan çıkarmışlardır. 840 yılında ise Samani Hükümdarı Nuh ibn-i Asad İsficab’ı fethetmiştir. 893-894 döneminde de İsmail ibn-i Ahmed Taraz’ı ele geçirmiştir. Uzun süren bir kuşatmadan sonra Oğulcak Kadir Han Samanilere teslim olmuştur. Samanilerin Hükümdarı İsmail bütün Talas ve Çüy vadilerini kapsayan bölgede beyliğini kurmuş, Oğulcak Kadir Han ise merkezini Kaşgar’a taşımıştır. 24
6. Uygur Kağanlığı ve Büyük Kırgız Devleti 744 yılında II. Göktürk Kağanlığının yıkılması üzerine Uygur Türkleri kendi Devletlerini kurmuşlardır. 745 – 757 yılları arasında Uygurların Yaglakar boyundan Eletmiş Bilge tahta geçmiş ve Han ilan edilmiştir. Uygur Devletine doğuda Mançurya’dan batıda İrtiş nehrine kadar olan bölgedeki bütün boylar baş eğmiştir. Kağanlığın merkezi Orhun nehri üzerindeki “Ordu Balıg” idi. İkinci Göktürk Kağanlığı parçalandıktan sonra bağımsız kalan Kırgızlar Uygur tehlikesine karşı önlem olarak Karluk ve Çik’lerle ittifak yapmışlardır. Bin kişilik Uygur ordusu önce Çik boylarını yok ettikten sonra İrtiş üzerindeki Karlukları yenmiş ve 758 yılında Minusin vadisine girmiş ve Kırgızları egemenliği altına almıştır. Kırgız Kağanlığı Uygur hakimiyetine girdikten sonra yaklaşık yüz yıl kadar Çin’le ilişki geliştirememiştir. Kırgız Hükümdarı Uygur egemenliği altında Kağan unvanını kaybetmiştir. Daha sonra 795 yılında Uygur Devletinin iç çatışmalarından yararlanan Kırgızlar Uygurlara karşı ayaklanmışlardır. Tuva’da yapılan savaşı Uygurlar kazanmış ve bunun sonucunda Yenisey Kırgızlarının ülkesi olan Tuva bölgesini Uygurlar ele geçirmiştir. Fakat 820 yılında savaş yeniden başlamış ve 20 yıl sürmüştür. Kırgız Aco’su Uygur Kağanına “senin sonun geldi, yakında senin merkezini zaptedeceğim ve
24 İstoriya Kirgizskoy SSR, 1984, I, s .250-257 26
senin ordanın önüne atımı bağlayacağım” diyerek Kağanı savaşa davet etmiştir. Sonuçta 840 yılında yüz bin kişilik Kırgız ordusu Ordu Balıg’ı ele geçirmiştir ve Kağanın otağını ateşe vermiştir. Uygur Kağanı savaşta ölmüş ve Uygurlar Çin’e ve Doğu Türkistan’a çekilmişler, Uygur Kağanının ailesi Kırgızların tutsağı olmuştur. Böylece Orta Asya ‘da Büyük Kırgız Devleti kurulmuştur. 9. yüzyılın ortasında, Kırgız Devletinin sınırları, doğuda Selenga nehrinden, kuzeyde Angara nehri, güneyde Gobi çölü, batıda ise Doğu Türkistan’a kadar uzanıyordu. Kırgız Kağanlığının merkezi Tuva’da Upsu-Nur gölü kıyısında idi. Kırgızlar bu büyük ülkenin tümüne dağılmamış fakat bozkırları terkederek Tuva bölgesi ve Minusin vadisinde yerleşmeye başlamışlardır. Bazı tarihçilere göre Kırgızlar Orta Asya çölleri ve tarım alanlarına yabancı idiler. Diğer bazılarına göre Kırgızlar Kidan (Karahıtay) tarafından kurulmuş olan Lia-O İmparatorluğu baskısından endişe duydukları için Orta Asya’yı terketmişlerdir. Bir diğer görüş de Kırgız nüfusunun az olması nedeni ile Kırgız Kağanlığının söz konusu büyük ülkeyi denetim altında tutabilecek güçte olmadığından Orta Asya bölgesini terketmiştir 25 . Her üç görüşte de gerçek payı vardır.
10. yüzyılın ortasında Doğu Türkistan Yedi Su ve Fergana bölgelerinde Kurucusu Satuk Abdalkerim Karahan olan yeni bir Türk sülalesi ortaya çıkmıştır. Günümüzde bu sülalenin kurduğu hanedan Karahanlılar Devleti olarak bilinmektedir. Karahanlılar Devletinin merkezi günümüzdeki Kırgızistan’daki Tokmok kenti yanındaki Balasagun 26 şehri idi. 996 yılında iç mücadeleler sonucunda zayıflamış 25 V.Ploskih, a.g.e, s. 109-114 . 26 Günümüz Kırgızistan’da bulunmaktadır.10-12. yüzyılda Karahanlı Devletinin başkenti,daha sonradan Karahıtaylar devletinin merkezi olmuştur. Şehir ilk defa Arap
27
olan Samaniler Devletini tehdit eden Karahanlılara karşı gönderilen Samani Komutanı Sebük Tekin savaşmak yerine Karahanlılarla toprak pazarlığına girişmiştir. Sonuçta Karahanlılara Katvan bölgesinin kuzeyi, Samani Komutanı Sebük Tekin’e ise Amur Derya’nın güney tarafının verilmesi üzerine anlaşma yapılmış ve böylece Samani Devletine sadece Zerafşan bölgesi gibi küçük bir ülke olarak kalmıştır. Sebük Tekin Gazne şehrini başkent yapmış ve böylece Gazneliler hanedanını kurmuştur.Daha sonra Karahanlılar 999 yılında Buhara’yı ele geçirerek Samani Devletini ortadan kaldırmışlardır. 1041 ve 1042 yıllarında Karahanlılar Devleti de Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu Karahanlıların merkezi Balasagun, Batı Karahanlıların merkezi ise Özgön 27 olmuştur. Her iki başkent de günümüz Kırgızistan’ın sınırları içindedir. Doğu Karahanlı Devletinin başkenti daha sonra Kaşgar’a, Batı Karahanlı Devletinin başkenti ise Semerkand’a taşınmıştır. 1067 yılında Batı Karahan Hükümdarı İbrahim’in ölümü üzerine oğulları arasında başlayan taht mücadelesinden yararlanan Doğu Karahan Hükümdarı Tuğrul Karahan 1070 yılında Fergana ve Şaş şehirlerini ele geçirmiştir. Böylece Batı Karahanlı Devleti önemli bir bölgeyi kaybederek zayıflamıştır. 11. yüzyıl sonlarında ve 12. yüzyılın başlarında Doğu ve Batı Karahanlı Devletlerinin ikisi de ekonomik bunalım dönemine girmişlerdir. Batı Karahanlıların Hükümdarı, İbrahim’in torunu Ahmed Devleti yeniden düzenlemek için mücadeleye başlamış ve Selçuklulardan yardım istemiştir. Ne var ki, neticede 1089 yılında Selçuk Sultanı Melikşah , Buhara , Semerkand ve Özgen’i ele geçirmiştir. Daha sonra
coğrafyacısı al-Mukaddasi’nin eserinde kaydedilmiştir. Balasagun “Kuz ordu”, ve “Kuz Uluş”, ismini de taşımıştır. 10-14. yüzyılda gelişmiş çağını yaşamıştır.Şehrin 14. yüzyılda parçalandığını bildirirler. Şehir kalıntıları bugüne kadar gelmiştir. 27 Günümüzde Kırgızistan’ın Oş bölgesinde bulunmaktadır. Özgön şehri ile ilgili bilgilere 9-10. yüzyılda Arapça ve Farsça yazılmış eserlerde rastlanılmaktadır. Bu dönemlerde şehir Fergana vadisindeki 4. büyük şehir olarak anılmaktadır. 10. yüzyılda Özgön’de ticaret gelişmiş ve ilk sikkeler bastırılmıştır. 11.yüzyılın ikinci yarısından 13. yüzyıla kadar Karahanlı devletinin merkezi durumundaydı. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|