Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Yenisey Kırgızlarının Devleti
19
olarak bilinmektedir. 15 Kağan Ton Yabgu’nun ölümünden sonra Batı Göktürk Kağanlığında da taht mücadelesi başlamıştır. 7. yüzyılın başında Çin’de Tang Hanedanı güçlendiğinden İpek Yolu üzerinde Çinlilerin etkileri artmıştı. İmparator Tayszun döneminde 630 yılında Çinliler Doğu Göktürk Kağanlığını yok ettiler. 640 yılında ise Türk askerlerinin yardımı ile Çinliler Çin’deki Gaoçan Devletini 16
ortadan kaldırmışlardır. 656 yılında da Çin Ordusu Komutanı Su Din Fang, Batı Göktürk Kağanı İşpara Kağanın ordusunu yenmiş ve bir yıl içinde orduyu tamamen yok etmiştir.Bu suretle 658 yılında Batı Göktürk Kağanlığı ortadan kalkmıştır. Çinlilerce esir edilen İşpara Kağan iki yıl sonra ölmüştür. Böylece Batı Göktürk Kağanlığının bölgesi Çin’in egemenliği altına girmiştir. Bu aşamadan sonra da Kağanlığın başına Tang Hanedanı tarafından atanan kimseler getirilmiştir. Batı Göktürk Devletinin son Kağanı 704 yılında Kulan şehrinde Türgeşler tarafından öldürülmüş ve böylece Yedi Su ve Tanrı Dağları bölgesi Türgeşlerin mekanı haline gelmiştir. 17
2. Yenisey Kırgızlarının Devleti M.S.5. Yüzyılda Hun Devleti yıkıldıktan sonra ortaya çıkmıştır. Hun İmparatorluğu ortadan kalktıktan sonra Kırgızlar Juan Juan’ların egemenliği altında kalmışlardır. Çin kaynaklarına göre 6.yüzyılda Kırgızların yerleştiği bölge Yenisey nehrinin orta kesiminde Minusin vadisi olarak bilinmektedir. 6.yüzyılda Kırgızlar kendi devletlerini
15 Yedinci yüzyılın başında Orta çağ Seyyahlarından biri olan , Suyang – Szan Kuzey Kırgızistan’ı tasfir eden yazılar bırakmıştır. 629 yılında Çin’den Hindistan’a giden bu Budist gezgin gördükleri hakkında bilgiler vermiştir. Çüy vadisine geldiğinde Batı Göktürk Kağanı Ton Yabgu Kagan kendisini kabul etmiştir. Seyyah Sogd ülkesini ve Türklerin yaşadığı bir çok bölgeyi gördüğünü bildirmektedir. 16 Çin kayıtlarında kaydedilmiş şehirlerden birisidir. Çin’deki Turfan şehrinden 35 km güney doğuda şehir kalıntılarının bulunduğu bilinmektedir. 17 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.226-238 20
kurmuşlardır. Evvelce Minusin vadisinde bulunan bazı boylar Kırgız Devletine katılmıştır. Uzak bölgelerde bulunan bazı boylar ise Kırgızlara vergi ödemekteydiler. Kırgız Devletinin başında “Aco” bulunuyordu. Kırgızlar güçlendikçe Devlet Başkanı Türklerin kullandığı Kağan unvanını almıştır. Aco genelde gücünü Boy beylerinden alıyordu. Boy Beyleri devlet ve ordu yönetiminde önemli yer tutuyorlardı. Beyler Devletin yüksek memurları olarak altı sınıfa ayrılıyorlardı. Ordu yirmi Beyler (Bek) komutası altında yönetiliyordu. Bu Beylere “Bakan”düzeyinde bir hükümet üyesi olarak görmek mümkündür. Vergi tahsilatı, mali konular ve Yargı işleri için on beş görevli vardı. Kırgız boyları “Elteber” ve “Tarhan” denilen bu beyler tarafından yönetiliyordu. Bunlardan ayrı olarak Aco, Kırgız olmayan diğer boylar için “Tutuk” unvanında yöneticiler tayin ediyordu. Kırgız devletinde seksen bin askerden oluşan ordusu vardı. Bu dönemde Kırgız Devletinin nüfusunun 1,5 milyonu bulduğu hususunda sınanmış bilgiler vardır. 18
3. Türgeşler 7.yüzyılın başında Batı Göktürk Kağanlığının ülkesinde Türgeş Devleti kurulmuştur. Devletin başındaki ilk Kağan Üç Elig Kağan (699- 706 ) olmuştur. Türgeş Kağanı da Suyab şehrini ele geçirmiş ve devletinin merkezi yapmıştır. Diğer bir merkez ise İli nehri kıyısında yer almıştır. Türgeşlerin devleti de Sır Derya’dan İrtiş nehrine kadar uzanan bölgeleri kapsıyordu. Devlet yönetiminde yenilikler yapan ve ayrı para bastırmış olan Üç Elig Kağan’ın ölümünden sonra oğlu Sakal Kağan (706 -711) devletin başına geçmiştir. Sakal Kağan da ülkesini güneydeki Tang İmparatorluğunun, doğuda yeniden teşkilatlanıp devletlerini kurmuş olan Doğu Göktürklerinin ve Güney-Batıda Arapların
18 V.Ploskih, a.g.e. s.65-75 21
baskılarından ve bunların yarattığı tehlikeden kurtarmayı amaçlıyordu. 709 yılında Sakal Kağan Çin’in Ansi şehrine saldırmış ve Çin ordusunu yenmiştir.( Daha sonra Türgeşler ordusu Orta Asya’ya yönelmiş ve Sogdlarla işbirliğinde Buhara önlerinde Kuteybe ibn i Muslim komutasındaki Arap ordusunu kuşatmıştır). 19
716 yılında Türgeş Kağanlığının başında Sulug Çabış Çor bulunuyordu. Türgeş Kağanı 717 yılında Çin’le ilişki geliştirmiştir. Sulug Çabış Çor Kağan Türgeşlerin büyük düşmanlarından olan Batı Göktürk Kağanlarından birinin kızı ile evlenerek Göktürklerle dostluk ve ittifak kurmuştur. 20
720 yılından itibaren Türgeşler Araplara karşı seferlere girişmişlerdir. Araplara karşı bu savaşlarda Fergana, Şaş ve Türgeş Kağanları birlikte hareket etmişlerdir. Sonuçta Araplar yenilmişler ve 728 yılında Sogd ülkesini terketmek zorunda kalmışlardır. Araplar “gazavat” ilan etmişlerdir. Arap ordusu 729 yılında Amu Derya üzerinden Buhara’ya yönelmiştir. Şaş’tan Fergana’dan takviye alan Türgeşler Sulug Kağan’ın önderleğinde arap ordusu ile Buhara önünde karşılaşmışlardır. Uzun süren kuşatmadan sonra Arap ordusu Buhara’yı terketmek zorunda kalmıştır. Arap orduları Orta Asya’da fethettikleri bölgelerde İslamiyeti yayıyorlardı. Savaşlar İslam Devletinin Halifesi adına yapılıyordu. Sulug Kağan Türgeşlerin İslam dinine geçmesini önermişse de bu kabul görmemiştir. Daha sonra 734 – 735 yıllarına kadar Sogd ülkesini ele geçirmek için herhangi bir faaliyet göstermemiştir. 734 yılında arap komutanı Haris ibn- i Sureyc Omeyab, Halife ile olan anlaşmazlığı nedeni ile Orta Asya Devletleri tarafına geçmiş ve Sulug Çabış Çor Kağan’a sığınmıştır. Kağan Sulug, Haris’e görev vermiş ve kendisini
19 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.238-241 20 Türgeş Kağanı Suluk Çabış Çor’un ikinci eşi Bilge Kağanın kızıdır.Üçüncü eşi ise Tibet Hükümdarının kızıdır.Kendi kızını ise Bilge Kağanın oğlu ile evlendirmiş bu suretle Göktürk hanedanı ile akrabalık ve dostluk geliştirmiştir. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|