Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. SOVYETLER BİRLİĞİ DÖNEMİ
- 2. Basmacı Hareketi
58
ayaklanma bir kaç gün sonra kanlı şekilde bastırılmıştır. Madali ve birçok arkadaşı idam edilmiş 54 Kırgız isyancı Sibirya’ya sürülmüş, 18 isyancı asılmıştır 71 . Birinci Dünya Savaşı dönemi gelindiğinde Isık Göl bölgesindeki Prejevalsk kazasında nüfusun %21 ni oluşturan Ruslar ekilebilir arazinin % 67 sine, Bişkek’de ise nüfusun %31 ini oluşturan Ruslar tarım arazilerinin %57 sine sahipti. 72
elverişli toprakların halkın elinden alınıp Rus göçmenlere verilmesi sonucunda geçim sıkıntısı ve Rus baskısı nedeni ile bölgede yeniden ayaklanmalar başlamış ve kısa sürede yayılmıştır. Ayaklanmaya 25 Haziran 1916 tarihinde Rus Çarının Türkistan ahalisinin askere alınmasına ilişkin Kararnamesi sebep olmuştur. Ayaklanma 4 Temmuz günü Hocent’de başlamış, kısa sürede tüm Türkistan bölgesine yayılmıştır. Bu mücadele sırasında Kırgızistan’ın Prejevalsk ve Bişkek bölgelerinde çok ciddi çatışmalar olmuştur. Bişkek’te 1 Ağustos günü başlayan isyan, Susamır, Koçkor, Cumgal, Narın bölgelerine yayılmış. Ruslar isyan eden bölgelerdeki yerleşim alanlarını topa tutarak isyanı kanlı şekilde bastırmışlardır. Hayatını kurtarmak için Çin’e kaçan Kırgızların sayısı Çin kayıtlarına göre 332.000 dir. Bunların 200.000 kişi civarındaki büyük bir çoğunluğu sert kış şartlarında yüksek dağlardan yaya olarak geçmeyi denemiş ve hayatını kaybetmiştir. Bu kayıpların kuzey’deki Kırgız nüfusunu % 43 oranında azaltmış olduğu hesaplanmaktadır. Ayaklanamaya katılan ve
71 C.Malabayev, Kırgız Mamleketinin Tarıhı, Bişkek 1999,s.107-108 72 Ö.Osmonov, A.Asankanov, a.g.e.,s. 257 59
sonuçta Çin’e kaçan Kırgızlar ancak 1917 de Bolşevik devriminden sonra köylerine dönebilmişlerdir 73 .
73 İstorya Kırgızskoy SSR, Frunze 1986, II, s.337-347; Daha geniş bilgi için: K.Usembayev, 1916: Geroyiçeskiye i Tragiçeskiye Stranitsı, Bişkek, 1997; 1916.Cılkı Kırgızistandagı Kötörülüş, Bişkek, 1996. 60
IV. SOVYETLER BİRLİĞİ DÖNEMİ
A. DEVRİM YILLARI 1. 1917 Devrimi ve Kırgızlar 1917 Şubat ayında vuku bulan devrimin başarıya ulaştığı haberi Kırgızistan’a ancak Mart ayında ulaşmıştır. Kırgızistan’ın Oş, Pişpek, Çüy bölgelerinde siyasi reform ve özgürlük mücadelesine katılanlar gösteriler ve toplantılar yapmışlardır. 11 Mart günü Pişpek Ceza evi önünde yapılan gösterilerden sonra 130 siyasi mahkum serbest bırakılmıştır. Oş’ta ise 300 mahkum serbest bırakılmıştır. Kısa sürede işçi örgütleri Kızılkıya, Sülüktü, Oş, Pişpek, Tokmok, Narın, Prijevalsk bölgelerinde Yerel Sovyetler oluşturmuşlar ve öz yönetime geçmişlerdir. 1917 de tüm Kırgız halkı siyasi faaliyette bulunmaya başlamış ve örneğin Pişpek’te Abdukerim Sıdıkov yönetiminde Alaş Milli Partisi Şube açmıştır. Bu Partiye dini liderler, emekçiler, tarımcılar, Kırgız ve Kazak temsilciler katılmıştır. Partinin amacı bağımsız bir Kırgız – Kazak Devleti kurmak olarak kaydedilir. Güney Kırgızistan’da ise Taş Kudaybergenov başkanlığında Şura- i- İslam Partisi kurulmuştur.Bu partinin amacı Türkistan Milli Müslüman Özerk yönetimini sağlamak olarak bilinmektedir. Aydınların, öğretmen ve öğrencilerin katıldığı Sosyal Turan Partisi ise bağımsız Türk Devleti kurmak amacı ile faaliyete geçmiştir. Bu dönemde fakir tarımcılar için Demokratik Buhara Birliği oluşturulmuştur. 1917 yılında 25 Ekim tarihine gelinceye kadar Kırgızistan’da kısa sürede anılan bu Parti ve Derneklere benzeyen bir çok örgütlenme ortaya çıkmıştır 74 .
1 Kasım 1917 tarihinde Taşkent’de Sovyet iktidarının kurulduğu bildirmiştir. 15 gün sonra Taşkent’de toplanan Türkistan sovyetlerinin
74 Kırgız Respublikasının Tarıhı, Bişkek 2000,s.191-193 61
Üçüncü Kurultayı olarak anılan toplantıda 15 üyeli Bölge Halk Komitesi kurulmuştur. Böylece Türkistan’ın çeşitli bölgelerinde ve Kırgızistan’da Sovyetler iktidarı pekişmeye başlamıştır. Kızılkıya, Celal Abad, Oş Pişpek, Narın, Karakol’da Sovyetler İktidarının kurulduğu açıklanmıştır. Aynı zamanda 16 – 22 Kasım 1917 tarihleri arasında Mustafa Çokaev başkanlığında, Türkistan’daki halkların temsilcilerinin katıldığı Müslümanların Olağanüstü Dördüncü Kurultayı düzenlenmiştir. Kurultay’da Türkistan Özerk Cumhuriyeti kurulması kararı alınmıştır. Ancak 1918 Şubatında Taşkent Sovyet yönetiminin askerleri Hokand’ı işgal etmiş ve kenti yerle bir ederek büyük bir katliam sonucunda özerk cumhuriyet girişimini kanlı bir şekilde engellemiştir. Hokand Hükümet üyeleri şehri terketmek zorunda kalmıştır. Fakat bu olay Fergana vadisinde yeni bir milli hareket başlatmıştır. Bu milli direniş hareketi tarihe Basmacı Hareketi olarak geçmiştir 75 .
2. Basmacı Hareketi Bolşeviklere karşı ayaklananlara Basmacı (baskıncı, baskın yapan) denmiştir. Basmacı hareketi kısa sürede bir milli direniş hareketine dönüşmüş ve bütün bölgeye yayılmıştır. Genel olarak Fergana vadisi ve Celalabad, Oş, Margelan, Andijan şehirleri bolşevikliğe karşı başkaldırma hareketinin merkezleri olmuştur. Aynı zamanda Buhara coğrafyasında da yayılan ve Kazak bölgesinden katılanların da etkisi ile geniş çaplı bir direniş hareketi olan Basmacı hareketi bir yandan Bolşevik yönetime, bir yandan da Rus egemenliğine karşı olanların birleştiği bir milli ayaklanma niteliği taşır ve 1918 - 1930 yılları arasında etkin olan bir başkaldırma sürecini oluşturur. Kırgızistan’ın merkez bölgelerinde Sovyetlerin oluşması ile aynı zamanda başlayan ayaklanma hareketleri yerel liderlerin önderliğinde
75 T.Çorotegin, K.Moldokasımov, a.g.e., s. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|