mümkünlüyünü təsbit etməyə başlamışdır. Bu, Çindən idxal edən şirkətlərə
mübadilə xərclərində və valyuta risklərinin sığortalanmasında qənaət etmək
imkanı yaradır. Rusiya istiqamətində yuana tələbat hələ o qədər də böyük deyil;
2009-cu ildə RF ilə Çin arasında rublla ticarətin həcmi 16 milyard rubla yaxın
olduğu halda, yuanla 200 dəfəyə yaxın az olmuşdu (2009-cu ildə ölkələr
arasında ümumi ticarət dövriyyəsi 39 milyard dollara yaxın idi). Amma Pekin
Rusiya ilə hesablaşmaların milli valyutada aparılmasında israrlıdır.
Böhran başlayandan sonra Pekin yuanm rolunun möhkəmləndirilməsi
üzrə səylərini xüsusilə gücləndirmişdir. 2008-ci ilin qışından Pekin yuan
satmaqla qonşu ölkələrlə valyuta svopları bağlamağa başlamışdır (əqdlər
Cənubi Koreya, Honkonq, Malayziya və Belarusla bağlanıb). 2009-cu ilin
yazında isə Çinin maliyyə orqanları beynəlxalq ticarətdə hesablaşmaların
yuanla aparılmasına imkan verən sxemi bəyan etmişdir. HSBC bankının
proqnozlarına görə, 2012-ci ilin sonuna yaxın yuanla aparılan ticari
hesablaşmaların həcmi 2 trilyon dollara yaxud ÇXR-in ümumi xarici ticarət
dövriyyəsinin 50%-ə çata bilər. Ticarət həcminin artmasına vergi tədbirləri də
təsir göstənnəlidir: 2010-cu ildə Çin Maliyyə Nazirliyi xarici tərəfdaşlarla
hesablaşmaları yuanla aparan şirkətlər üçün vergi güzəştlərinin tətbiq
ediləcəyini bildirmişdir.
Pekinin niyyətinə görə, dünyanın əsas valyutaları ilə birgə yuanla
müzaidələrin keçirilməsi bu sxemi genişləndirməlidir. Belə ki, China Foreign
Exchange Trade (CFETS) ticarət platformasında artıq yuanla ABŞ dolları.
Böyük Britaniyanın funtu, yapon iyenası, Honkonq dolları və Malayziya riqqiti
dəyişdirilir, rubl-yuan cütlüyünün müzaidələri başlanmışdır. CFETS-də həyata
keçirilən müzaidələr tam sərbəst aparılmır, sistem market-meyker bankların
orta çəkili məzənnəsini müəyyənləşdirir, bir ticarət sessiyası ərzində
tərəddüdlər isə hər iki tərəfə 5% həcmində məhdudlaşdırılır (dollar üçün dəhliz
daha dardır - cəmi 0,5%). Rubl-yuan birbaşa müzaidələri 15 dekabr 2010-cu
ildə Moskva Banklararası Valyuta Birjasında (MBVB) işə başlamışdır və
Şanxay fond birjasının rəhbərliyi onun təcrübəsinin öyrənilməsini
planlaşdırmışdır. 2011-ci ildə isə Çinin müzaidələri öz ticarət sahəsində
keçirməsi mümkündür.
Ticarətin yuana keçməsinin dəstəklənməsi ilə yanaşı, Pekin yuanla
denominasiya olunan qiymətli kağızlar bazarının əcnəbilərin iştirak etdiyi
hissəsinin inkişaf etdirilməsini də stimullaşdırır. Hələ 2007-ci ildə Çin Dövlət
569
inkişaf Bankı 14 milyard yuanlıq (təxminən 1,8 milyard dollar) istiqraz
buraxmışdır və ötən dövrdə real sektorun bir çox bankları bundan nümunə
götürmüşdür. 2010-cu ilin avqustunda isə McDonald’s Honkonqda bu cür
istiqrazların 200 milyon yuan (təqribən 29 milyon dollar) məbləğində sınaq
partiyasını buraxdı. Çin bazarında fəaliyyət göstərən Rusiya şirkətləri də bu
maliyyə alətinə maraq göstərir.
Li Tzmm təsvir etdiyi strategiyanın birinci və ikinci mərhələsinə uyğun
olan bu hərəkətlər yuanm ən əsas regional valyuta kimi təşəkkül tapması ilə
nəticələnməlidir. Yuanın ümumdünya səviyyəsinə çıxışı isə 2020-ci ilədək
mümkündür və «Standart Chartered»in proqnozuna görə həmin il Çin
iqtisadiyyatı ABŞ iqtisadiyyatım ötüb keçə bilər. Pekində ümid edirlər ki, bu
vaxt ÜDM-də daxili istehlakm payının artımı ölkənin ixracdan asılılığını
azaltmağa imkan verəcək və yuan dönərli valyutaya çevriləcək'. Bizim
fıkrimizcə, bu hadisə artıq 2015-ci ilədək baş verə bilər.
Beləliklə, XXI əsrin ümumdünya valyuta sistemində avronun, dolların və
yuanm rolu və yeri Aİ, ABŞ və Çinin iqtisadi qüdrətinin nisbəti əsasında
müəyyən olunacaq. Avropa inteqrasiyasında baş verən meyillər avronun
xeyrinə olsa da, ABŞ-m öz inteqrasiya proseslərini ölkənin və Şimali
Amerikanın hüdudlarından kənara çıxarmağa cəhd edəcəyi nəzərə alınmalıdır.
Ancaq Çin də öz nüfuzunu Uzaq Şərqin və Asiyanın geniş məkanında sürətlə
gücləndirir. Buna görə də təkcə Çin 3aıanmm beynəlxalq valyuta kimi peyda
olacağını deyil, həmçinin, mərkəzi Çində və Yaponiyada yerləşən Asiya
valyuta zonasının yaranacağı istisna edilməməlidir. Beləliklə, XXI əsrin ikinci
onilliyinin sonunda ümumdünya rəqabətinin 3 qüvvə mərkəzinə - ABŞ, Aİ və
Çinlə Yaponiya ilə birlikdə regionun başqa ölkələrinə istinad edən ən azı 3
beynəlxalq valyuta zonasının möveudluğu mümkündür. Amma bu, müasir
dövrün mövqelərindən baxışdır və yaxın gələcəkdə dünya iqtisadiyyatında və
siyasətində vəziyyətin sürətlə dəyişməsi nəticəsində hadisələrin necə cərəyan
edəcəyini söyləmək çox çətindir. Hazırda isə yalnız həm dolların, həm də
avronun xeyli zəiflədiyini qeyd edə bilərik.
^ KoMMepcaHT,
2010. 23
Hoaöpa.
C. 8.
570
Xülasə
•
AİB
yaradan
Qərbi
Avropa
dövlətlərinin
valyutalarının
birləşdirilməsinin əsas ideyası, obyektiv ehtiyac kimi, Birliyin inkişafının
birinci mərhələsində meydana çıxmışdır. 1969-cu ilin dekabrında Haaqada
keçirilən görüşdə Avropa Birliyinin liderləri ölkələrinin valyutalarının
birləşdirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdilər. Təbii ki, bu halda AİB dünyanın
iqtisadi məkanında Qərbi Avropa dövlətlərinin maraqlarını mümkün qədər
güclü müdafiə etməyə, öz daxilində iqtisadi birliyi təmin etməyə və beynəlxalq
hesablaşmaların əksər hissəsinin həyata keçirildiyi dollardan asılılığı
zəiflətməyə çalışırdı.
•
Birinci mərhələdə valyuta məzənnələrinə təsirin gücləndirilməsi
səyləri üstün idi. 1972-ci ildə AİB-in 6 ölkəsi valyutalarının birgə «sərbəst
üzməsi» mexanizminin yaradılması haqqında müqavilə imzaladı. Bu
mexanizm «valyuta ilanı» adını almışdır. Onun məqsədi müqavilə
iştirakçılarının valyutalarını əlaqələndirmək və bir-biri ilə nisbətdə
kənarlaşmasının 1,25%- dən çox olmamasına yol verməməkdir. ABŞ dollarına
nisbətdə birgə tərəddüdün sərhədləri ±1,125% müəyyənləşdirilmişdi.
Məzənnələri müəyyən olunmuş hüdudlarda saxlamaq üçün, iştirakçı ölkələrin
mərkəzi bankları valyuta müdaxilələrini həyata keçirməli idi. Müdaxilənin
maliyyələşdirilməsi üçün həmin ölkələrin mərkəzi bankları bir-birinə svop
formasında 45 günlük qısamüddətli kreditlər verilməsi barədə razılığa gəldi.
Müstəsna hallarda kreditlər 5 ay müddətinə verilə bilərdi.
•
AİB-in qəbul etdiyi qərarlara (Avropa Valyuta Sistemi haqqında Saziş)
uyğun olaraq, 13 mart 1979-cu ildən AİB-in 6 dövləti (Fransa, AFR, İtaliya,
Belçika, Niderland, Lüksemburq) tərəfindən yaradılan Avropa Valyuta Sistemi
fəaliyyətə başladı. Göstərilən saziş Avropada ümumi valyuta vahidini -
EKYU-nu tətbiq edirdi. EKYU-nun fəaliyyətinin təmin olunması məqsədilə
müdaxilələrin maliyyələş-dirilməsi üçün resurslar kimi istifadə olunan
kreditlərin müddəti 2-5 ilədək artırıldı və müdaxilələrin özü ikitərəfli oldu.
Qeyd edək ki, əvvəl bu müdaxiləni valyutası ucuzlaşmış ölkənin mərkəzi bankı
həyata keçirirdisə, EKYU-nun tətbiqindən sonra bunu valyutası bahalaşan
ölkənin mərkəzi bankı yerinə yetirirdi. Göstərilən halda müəyyən valyutanın
kənarlaşma həddi ±2,25%-dək artırılmış, bəzi hallarda isə (məsələn, İtaliya,
İspaniya, Portuqaliya və Böyük Britaniyada) ±6%-ə yol verilmiş, 1993-cü ildə
isə ±15% həddinə çatmışdı.
571
Dostları ilə paylaş: |