3
3
yerleşmek isteyenlere müsaade edilir. Eşitlik esasına bağlı olarak ırk ayrımı ve
adaletsizliği önleyen Türk yönetimine karşı 1877 Nisan’ında Türk-Rus savaşının
başlamasıyla beraber “balayı dönemi” biter ve Ortodokslar Türk yönetiminden
şikâyetçi olmaya başlarlar ve İngiltere Başbakanı’nın İngiliz Konsolos aracılığıyla bir
soruşturma başlatmasını isterler. Asılsız çıkan iddialara rağmen Kıbrıs adasının
İngiltere’ye geçişi de böylece hızlanmış olur.
3 Mart 1878 tarihinde imzalanan Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması sonrasında
Rusların ilerlemesini önlemek maksadıyla İngiltere, Osmanlı Devleti’ne yardım
talebinde bulunur.
11
Ayastefanos Antlaşması’nın Türklerin lehine ve çıkarlarına
uygun hale getirilmesine çalışacağını belirterek Kıbrıs’ın yönetiminin geçici olarak
kendisine devredilmesini ister.
12
4 Haziran 1878’de Hariciye Nazırı Safvet Paşa ve
İngiliz Elçisi Ostan Henry Layard arasında Yıldız Sarayı’nda iki maddelik nihai
antlaşma imzalanır
13
ve yıllık 92.986 Sterlin icar karşılığında Kıbrıs adası İngiltere’ye
verilir. Ancak İngilizler bu parayı da Kıbrıs’tan toplayıp öderler.
14
Birinci Dünya
Savaşı’nın patlak verdiği dönemde ve daha sonrasında Kıbrıs Türk toplumu için yeni
bir kimlik arayışı başlar. O güne kadar İngiliz yönetimince hiç bir hak veya imtiyaz
verilmeyen ada Türkleri adanın 1914 yılında İngiltere tarafından ilhak edilmesi ve
Osmanlı İmparatorluğunun Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması üzerine
doğal olarak bütün dikkatini Anadolu’daki Kurtuluş Savaşı’na yöneltir. Bu dönem
aynı zamanda Anadolu’da Mustafa Kemal önderliğinde başlatılan kurtuluş
mücadelesinin Kıbrıs’ta daha çok yer ve önem bulduğu bir dönemdir. Savaşın yoğun
olarak devam ettiği bu dönemde kandırılarak ve zorla cepheye sürülerek Anadolu’da
savaşmaya zorlanan pek çok Kıbrıslı Türk bunu reddederek Türk askerinin saflarına
katılır. Ekim 1916’dan itibaren özellikle Çanakkale cephesinde esir alınan Türk
11
Colin Thubron, Journey Into Cyprus, Middlesex, 1986, s.217
12
Uluslararası İlişkiler Ajansı, a.g.e., s. 24.
13
Achille Emilianides, Histoire De Cyprus, Paris, 1963, s.90.
14
Salahi R. Sonyel, ”İngiltere Dışişleri Bakanlığı Belgelerine Göre: Osmanlı Padişahı Abdülhamit
48 Saat İçinde Kıbrıs’ı İngilizlere Nasıl Kiraladı?” ,Belleten, Cilt XLII, Sayı 165-168, Ankara, 1978,
s.741.
4
4
askerleri, Gazi Mağusa’nın Karakol esir kampına getirilirler. Esirlerin sayısı ilk etapta
215 olmasına rağmen, bu kampa 1923 yılına kadar 10.000’den fazla esir getirilir.
15
Esir kampının emniyeti ve güvenliği önce Kraliyet Manchester ve Liverpool Alayı
tarafından ortaklaşa sağlanırken
16
savaşın uzaması ve çeşitli cephelerden getirilen
Türk askerlerinin sayısının artmasıyla güvenlik için Ermeni kampındaki Ermenilerden
de istifade yoluna gidilir. Türk esirler arasında birkaç başçavuş haricinde İngilizler
için “özellik arz eden esir”
17
yoktur. Osmanlı saflarında çarpışırken esir düşen
Suriyeliler ve Iraklı Araplar ile Ermeniler de bu kampa getirilmelerine rağmen,
kamptaki zor şartlardan kurtulmak isteyen veya yapılan propaganda sonucu
kandırılanlar İngiliz kampından ayrılarak Ermeni kamplarına getirilirler.
18
Bu dönemde İngiltere’nin adada Çanakkale savaş esirleri için bir kamp açmasının
hemen ardından Fransa’ya sağladığı inanılmaz lojistik destek ve onay sonrasında
özellikle 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi’nin hemen ardından Çukurova bölgesini
işgal edecek Fransız güçleri içinde yer alan Ermenilerin eğitilip yetiştirildikleri
Ermeni Doğu Lejyonu da aynı bölgede faaliyete geçer. Fransa, büyük bir petrol
savaşına hazırlanırken bunu gerçekleştirebilmek için İngilizler gibi Ermenileri
kullanmaktan çekinmez.
19
“Ermenilerden yararlanma programı uzun vadeli ve sabır
isteyen bir iştir... Bilinmesi gereken şey sonradan toplanacak meyvenin bugünkü
zahmete değer olduğudur.”
20
fikrinden hareketle Fransızlar Kıbrıs’ta Ermeniler için
gizli terör kampları kurarlar.
21
İngilizlerin müsaadesiyle Mağusa’nın 24 kilometre
kuzeyinde deniz kıyısında, meskenin olmadığı, su kuyuları bulunan yer seçilir.
22
15
Genelkurmay ATASE Arşivi, Klasör 2680, Dosya.210, F.1-3, 24
16
Kıbrıs Türk Milli Arşivi (KTMA), Dosya 539, Belge 30
17
ATASE, K.3435, D.14, F.26-2
18
ATASE, K. 2680, D. 210, F. 1-31
19
H. Erdoğan Cengiz, Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekât-ı İhtilaliyesi, Ankara, 1983, s. 327.
20
Can Kapyalı, a.g.e., s. 108
21
“...Adada bir iki bin İngiliz askeri Mağusa’da kal’a dışarısında şehrin irakında ağaçlık civarında
çadırlardadır. Mağusa şimalinde iki saat mesafede Boğaz’da ve Monarga köyünde yine çadırlarda
dört bin kadar Ermeni askeri var, talim yapıyorlar.” ATASE, K. 2680, D. 210, F. 1-31
22
ATASE, K.2680, D.210, F.1-37, 1-59, 1-60, 1-61, 1-62, 1-63, 1-64, 1-65