_________________ AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________
13
cԥnab insanlarÕ, mԥrd igidlԥri; hurilԥrlԥ, pԥrilԥrlԥ müqayisԥyԥ gԥlԥn gözԥl qÕz-gԥlinlԥri aúÕ÷Õn
ilham mԥnbԥyidir.
“Bahar fԥsli – yaz aylarÕ gԥlԥndԥ” “hԥr cür çiçԥk açÕb, lalԥzar olan “süsԥnli, sünbüllü,
lalԥli da÷lar”Õn tamaúasÕndan doymayan AúÕq:
YazÕn bir ayÕdÕ çox yaxúÕ ça÷Õn,
Kԥsilmԥz çɟúmԥndԥn gözԥl yÕ÷na÷Õn.
Axtarma motalÕn, ya÷Õn, qayma÷Õn...
Zԥnbur çiçԥyindԥn bal alÕ, da÷lar!
– misralarÕ ilԥ tԥbiԥtin bԥxú ɟtdiyi bu gözԥlliklԥri bir rԥssam kimi göz önündԥ canlandÕrÕr.
AúÕq tԥbiԥtin gözԥlliklԥrini nԥzmԥ çԥkԥndԥ, bunlarÕ insandan ayrÕ tԥsԥvvür ɟlԥmir. Sanki,
insansÕz olanda, bu gözԥlliklԥr natamamdÕr. PayÕz gԥlԥndԥ, soyuqlar düúԥndԥ, güllԥr-çiçԥklԥr
saralÕb-solanda, yaylaqda olanlar arana köçmԥli olurlar. AúÕq isԥ bunlarÕ tamam baúqa cür
mԥnalandÕrÕr:
Köçԥr ɟllԥr, düúԥr sԥndԥn aralÕ,
Firqԥtindԥn gül-nԥrgizin saralÕ.
Bu misralardan bɟlԥ nԥticԥ çÕxÕr ki, ɟllԥr köçüb “aralÕ” düúdüyünԥ, da÷larÕn gül-çiçԥyi bu
firqԥtԥ dözԥ bilmԥdiyi üçün saralÕr. Sanki, ɟllԥr köçmԥsԥymiú, qÕú gԥlib çatsa da, “gül-çiçԥk”
solmazmÕú. “Yaylaq” gԥraylÕsÕnda aúÕq yayla÷a ona görԥ “var ol!” dɟyir ki, o, “gözԥllԥr
sɟyrangahÕ”dÕr. ùah da÷ÕnÕ tԥriflԥmԥsinin bir sԥbԥbi dԥ odur ki, “köysündԥ lalԥzar”lÕq
yaradan gülçiçԥyi, “süsԥn”i, “sünbül”ü “alan-satan gözԥllԥrdir”, çiçԥklԥrinin hamÕsÕ
“kimyԥ”dir (dԥrmandÕr), “yɟddi kralÕn qaça÷Õ” ona pԥnah gԥtirir.
YaradÕcÕlÕ÷a SԥhnԥbanÕnÕn ɟúqi liԥ baúlayan Ԥlԥsgԥr bütün ömrü boyu gözԥllԥri vԥsf
ɟlԥmiúdir. Onun müxtԥlif mövzuda yaratdÕ÷Õ úɟirlԥrdԥ dԥ gözԥlin vԥ gözԥlliyin mԥdhi olan
misralara tɟz-tɟz rast gԥlinir. AúÕ÷Õn yaradÕcÕlÕ÷ÕnÕn böyük qismi Azԥrbaycan gözԥllԥrinin
tԥrifindԥn ibarԥtdir. Ԥsԥrlԥrindԥ adlarÕ çԥkilԥn Ԥsli, Pԥrzad, Gövhԥr, Gülԥndam, Güllü,
Müúgünaz, Tɟlli, Gilԥ, Hԥcԥr, Mԥlԥk, ùapԥri vԥ baúqa gözԥllԥr sadԥ kԥndli qÕzlarÕdÕr. Bunlar
sadԥ olduqlarÕ qԥdԥr dԥ ürԥyi tԥmiz, ismԥtli, hԥyalÕ, mԥhԥbbԥtlԥrinԥ sԥdaqԥtli vԥ
mɟhribandÕrlar. Kԥlbԥcԥrdԥn söhbԥt açarkԥn aúÕq dɟyir:
Zülɟyxa tԥmkinli gözԥllԥr hamÕ,
SimasÕ, libasÕ, qur÷u-nizamÕ;
“Qardaú” dɟyib, dindirirlԥr adamÕ,
Hörmԥtlԥri, mԥrfԥtlԥri yaxúÕdÕ.
_________________ AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________
14
AúÕq Ԥlԥsgԥrdԥn söylԥdiyi hԥr vԥsfin müqabilindԥ hԥdsiz razÕ qalÕrdÕlar.
Sԥbԥbi tԥrifin yüksԥk sԥnԥtkarlÕqla dɟyilmԥyi ilԥ yanaúÕ, aúÕ÷Õn qԥlbinin tԥmizliyinԥ olan
inam, onun qÕz-gԥlinlԥri ana-bacÕ gözündԥ görmԥyi idi. “Gilԥyԥ” rԥdifli müxԥmmԥsindԥ
gözԥli ilhamla tԥriflԥyԥn sԥnԥtkar ona: “Hԥm bu dünyada bacÕmdÕ, hԥmi qiyamԥtin günü”, –
dɟyԥrԥk, sԥmimi qardaú münasibԥtini bildirmiúdir.
Gözԥllԥri tԥriflԥrkԥn, bir çox aúÕq-úairlԥrdԥn fԥrqli olaraq, Ԥlԥsgԥrin ifadԥlԥrindԥ açÕq-
saçÕqlÕq yoxdur, onun qԥlbi tԥmizdir, o, gözԥllik aúiqidir.
AúÕ÷Õn ilk úɟirlԥrindԥn olan “Köynԥyinԥ” rԥdifli qoúmasÕnda dɟyilir:
Sinԥn Kԥbԥ, köynԥk Kԥbԥ örtüyü,
øzin vɟrsԥn, sürtԥm üz köynԥyinԥ.
Burada aúiqin mԥúuqԥsinԥ olan mԥhԥbbԥtinin müqԥddԥsliyi, sԥmimiliyi, aliliyi, paklÕ÷Õ
insanÕ hɟyran ɟdir.
AúÕq Ԥlԥsgԥrin hamÕya mԥlum olan mԥúhur “Düúdü” rԥdifli qoúmasÕnÕn mԥzmunundan
aydÕn olur ki, o, “Çԥrúԥnbԥ günündԥ, çɟúmԥ baúÕnda” gördüyü gözԥl bir qÕza vurulmuúdur.
QÕzÕn baxÕúlarÕ, qԥmzԥlԥri onun varlÕ÷Õna hakim kԥsilmiú; qanÕna, iliyinԥ iúlԥmiú, onu
sɟhirlԥmiúdir. “Hԥm gözԥl, hԥm ԥhli-dil” olan bu qÕzla ailԥ qurma÷Õ xԥyalÕna gԥtirԥn, onun
ɟúqi ilԥ pԥrvazlanan aúiq, qÕzÕn niúanlÕ oldu÷unu bilԥndԥ, “qol-qanadÕ” sÕnmÕú, ümidi boúa
çÕxmÕú, nԥ qԥdԥr çԥtin olsa da, bu fikrindԥn ԥl çԥkmiúdir. AúÕq (aúiq) ɟlin, nԥnԥ-babalarÕn
mԥhԥbbԥt alԥmindԥ sabitlԥúdirdiyi, qoruyub saxladÕ÷Õ müqԥddԥs adԥt-ԥnԥnԥyԥ sadiq
qalmÕúdÕr.
AúÕq Ԥlԥsgԥr gözԥllԥri vԥsf ɟdԥrkԥn, bԥnzԥtmԥlԥrdԥ çox zaman klassik úɟir ԥnԥnԥlԥrinԥ
sadiq qalÕr. Amma sabitlԥúmiú bԥnzԥtmԥlԥrdԥn fԥrqli olaraq, aúÕq gözԥli tԥriflԥrkԥn bԥzԥn dԥ
ɟlԥ ifadԥlԥr iúlԥdir, ɟlԥ müqayisԥlԥr aparÕr ki, bunlara yalnÕz ulu ustadÕn yaradÕcÕlÕ÷Õnda rast
gԥlirik.
Hԥcԥr xanÕm, qaúÕn, gözün tԥhrindԥ
Xԥtt yazsam, Quranda ayԥ düúԥrmi?!
Yaxud:
CamalÕn úoxundan cismim ԥridi,
Zülfündԥn üstümԥ sayԥ düúԥrmi?!
Bԥzԥn dԥ bԥnzԥtmԥlԥrdԥn istifadԥ ɟlԥmԥyԥn sԥnԥtkar ɟl gözԥli barԥsindԥ ɟlԥ fikir
söylԥyir ki, gözԥlin simasÕ bütün gözԥlliyi ilԥ canlanÕr.
_________________ AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________
15
Yaradan xԥlq ɟdib bir qԥtrԥ nurdan,
Düúübsԥn ɟllԥrԥ niúana, Tɟlli!
Yaxud:
Tԥrsa üzün görsԥ, tɟz gԥlԥr dinԥ;
Alim görsԥ, gɟdԥr saz alÕ, Güllü!
AúÕq Ԥlԥsgԥr tԥriflԥdiyi qÕz-gԥlinlԥrin zahiri gözԥlliklԥrini, milli gɟyim vԥ bԥzԥklԥrini
ɟlԥ mԥharԥtlԥ tԥsvir ɟdir ki, gözlԥrimiz önündԥ rԥssamlarÕmÕzÕn çox asanlÕqla yarada bilԥcԥyi
füsunkar Azԥrbaycan gözԥlinin portrɟti dayanÕr:
Qüdrԥtdԥn çԥkilib qamԥti-úahbaz,
Mԥrnus dizlik gɟyib, çԥpgԥni ԥtlaz,
Buxaq düymԥlԥnib ka÷Õzdan bԥyaz,
Mԥrcan düzüb boyunba÷Õ qÕrmÕzÕ.
AúÕq Ԥlԥsgԥr insan gözԥlliyini, hԥr úɟydԥn öncԥ, onun mԥnԥvi alԥmindԥ axtarÕr.
Tԥrfilԥdiyi gözԥllԥr zahirԥn nԥ qԥdԥr gözԥl olsalar da, aúÕq onlarÕn bu gözԥlliyini “cԥm”
hɟsab ɟlԥmir, natamam sayÕr. ȿlԥ ki, zahiri gözԥlliklԥ mԥnԥvi gözԥlliyi vԥhdԥt halÕnda gördü,
o zaman “Gözԥlliyi cԥm vɟribdi Xaliqü sübhan gözԥlԥ!” dɟyir.
“Gözԥllԥr sultanÕ, mԥlԥklԥr úahÕ” olan qÕzlarÕn talɟyi dԥ hԥmiúԥ AúÕq Ԥlԥsgԥri
maraqlandÕrmÕúdÕr. Sɟvgilisinԥ qovuúmayÕb mԥhԥbbԥt ԥzabÕnÕn bütün acÕlÕqlarÕnÕ yaúamÕú ɟl
sԥnԥtkarÕ gԥzdiyi yɟrlԥrdԥ gözԥllԥrin dözülmԥz ԥzablara mԥruz qaldÕqlarÕnÕ görԥndԥ susa
bilmir, “gövhԥrin” qԥdirbilmԥz ԥlindԥ qaldÕ÷ÕnÕ, “tԥrlanÕn sara dustaq” oldu÷unu bԥdii
úԥkildԥ söylԥyir; ԥrlԥrini isԥ “bimürvԥt”, “nainsaf”, “dilbilmԥz”, “ya÷Õ”, “a÷Õldan kԥm”
adlandÕrÕr, onlarÕ “ölmԥz”, “utanmaz” sözlԥri ilԥ lԥnԥtlԥyirdi.
“YazÕq” rԥdifli qoúmasÕnÕn mԥzmunundan aydÕn olur ki, mԥúԥqqԥtli günlԥr kɟçirԥn bir
gözԥlin acÕ talɟyi aúÕ÷Õ düúündürür. Gԥlin yazÕq oldu÷u kimi, onun “qԥmli könlünü”,
“müúkül halÕnÕ” düúünԥn aúÕq da özünü yazÕq hɟsab ɟdir, úɟrin sonunda:
øki könül bir-birini tutmasa,
Alan da yazÕqdÕ, gԥlԥn dԥ yazÕq.
– dɟyir. Bunun ԥksinԥ, o÷lanla qÕzÕn bir-birinԥ layiq oldu÷unu görԥndԥ, AúÕ÷Õn könlü
açÕlÕr, sɟvinir, sԥmimi bir ailԥ qurulaca÷ÕnÕ tԥqdir ɟdԥrԥk, onu alqÕú-
Dostları ilə paylaş: |