Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
104
Sonra o, Səid ibn Səlim ibn Qüteybəni (796-cı ildə) çağırtdırıb 
bütün ölkənin idarəsini ona tapşırdı. Səid ibn Səlim tezliklə 
Bərdə  şəhərinə  gəldi. Burada o, Nəsr ibn Ənan adlı adamı 
çağırtdırıb onu Bab əl-Əbvab  şəhərinə hakim təyin etdi» (34, 
s.64). 
Hadisələrin gedişini  ətraflı surətdə  təsvir etməyə çalışan 
əl-Kufi məlumat verir ki, Səid ibn Səlim qəzəblənərək ən-Nəcm 
ibn Haşimin (Dərbəndinin) yanına gəldi, onu qandallayıb Bərdə 
zindanına saldırdı. Bunu bilən Həyyun ibn Nəsr ibn Ənanı tut-
durub, atası kimi həbs etdirdi. Bu barədə xəbər Səid ibn Səlimə 
çatdı. O, ən-Nəcm ibn Haşimi yanına gətirtdirib boynunu vur-
durdu və onun başını oğlu Həyyun ibn ən-Nəcmə göndərdi. Belə 
olduqda, Həyyun ibn ən-Nəcm vergi toplayan Nəsr ibn Ənanı 
zindandan çıxarıb, boynunu vurdurdu və  başını Səid ibn Səlimə 
göndərdi. Bu hərəkət Səid ibn Səlimi həddindən artıq 
qəzəbləndirdi. O, öz tərəfdarlarını  yığdı  və böyük bir qoşunla 
Bərdə şəhərindən çıxaraq Həyyun ibn ən-Nəcmlə döyüşə getdi. 
Həyyun bundan xəbər tutdu və öz elçisini yüz min dirhəmlik 
hədiyyələrlə  Xəzər xaqanının yanına göndərdi. O, xaqana 
məktub yazıb, ondan kömək istədi və  İslam ölkəsini qənimət 
kimi ona vəd etdi. Xaqan qırx min atlı və tarxanları ilə Bab əl-
Əbvab şəhərinə tərəf hərəkət edərək onu zəbt etdi,  hücumu da-
vam  etdirməyə hazırlaşdı. Səid ibn Səlim və onun ordusu Bab 
əl-Əbvab  şəhərinə çatarkən baş vermiş hadisədən xəbər tutdu, 
xəzərlərlə qarşılaşmaqdan çəkinərək Bərdəyə qayıtdı (34, s.65; 
15, s.75; 174). 
Əl-Kufi bildirir: «Xaqan və onun orduları islam ölkələrinə 
soxulub (799-cu ildə) saysız-hesabsız müsəlmanları qırdılar, yüz 
min kişi, qadın və  uşağı  əsir aldılar. Bundan sonra xəzərlər öz 
ölkələrinə qayıtdılar. Həyyun ibn ən-Nəcm isə Dərbənd şəhərinə 
çəkildi» (34, s.65). 

---

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
105
Göründüyü kimi, Azərbaycanda  ərəblərin futuhatı heç də 
asanlıqla davam etməmişdir. Başqa dini təzyiqlərin ağırlığından 
can qurtarmaq istəyindən, yaxud İslam dininin yüksək 
xüsusiyyətlərini dərk edərək qəbul edilməsi səbəbindən 
yayılması və genişlənməsinə baxmayaraq ölkədə  siyasi vəziyyət 
mürəkkəb idi. Yadellilərin işğallarına etiraz ilə cavab verən yerli 
əhali ölüm-dirim mübarizəsinə qalxaraq itaətdən, istiladan can 
qurtarmağa çalışır, işğalçılara qarşı  kəskin müqavimət 
göstərirdi. Bütün bunlara baxmayaraq 90 illik mübarizədən so-
nra ölkədə (Albaniyada) ərəb istilaları  əsasən başa çatdı (15, 
s.105; 34, s.65; 174). 
Mənbələrin verdiyi məlumata görə, VIII əsrin ikinci 
yarısında Azərbaycana çoxlu ərəb tayfaları köçürülmüşdür. 
Onların köçürülməsi dövrün tələbinə və şəraitə uyğun olaraq iki 
məqsəddən irəli gəlirdi. Birincisi, xəlifələr və canişinlər 
tərəfindən Albaniya ərazisində hakimiyyətin möhkəmlənməsini 
təmin etmək üçün etibarlı hesab ediən  ərəb tayfaları köçürülüb 
yerləşdirilir; ikincisi, Ərəbistan torpaqlarından fərqli olan 
münbit, suvarılan torpaqlarda yaşamaq üçün çoxlu ərəb tayfaları 
özləri köçüb gəlirdilər. Arrana ən çox Abbasilər dövründə şimali 
ərəb tayfaları köçürlmüşdür ki, bunlar da nizarilər və  və  bənu-
rəbiələr idi. Ərəb mənbələrinin tədqiqatçıları bənu-rəbiyələrin və 
avdilərin  ən çox Bərdə  şəhərində  və onun ətraflarında 
yerləşdirildiyini qeyd edirlər (4, s.134; 15, s.167-168; 261). 
Azərbaycanda məskunlaşmış  şimali  ərəb tayfaları  cənub 
həmvətənlərini düşmənçiliklə qarşılayırdılar. Albaniyanın bir 
sıra  şəhərlərində, o cümlədən Bərdədə yeni sülalənin 
nümayəndələri müqavimətlə qarşılaşmışdılar. Bu vəziyyət 
yalnız xəlifə Hərun ər-Rəşid (786-809) dövründə nizama salındı 
(4, s.134; 15, s.168).     
799-cu ildə Harun ər-Rəşid Yəzid ibn Məzyəd  əş-
Şeybanini yenidən canişin təyin etmişdi (34, s. 65). Bu barədə  

---

Бярдя  шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 
 
 
 
106
əl-Kufi bildirir ki, «Yəzid yola düşüb Arrana gəldi. O, Bərdədə 
yerləşib hamının təhlükəsizliyinə  təminat verdi və  əhalini 
sakitləşdirdi. Sonra o, əl-Fəzl ibn Yəhyanın mavləsi əl-Hərisi və 
Səid ibn Səlimin onun yanında olan adamlarını yığıb zəncirlədi 
və  xəlifə Harun ər-Rəşidin yanına göndərdi. Bundan sonra 
Yəzid ibn Məzyəd Dərbənd  əhlinə  məktub yazıb onlara aman 
verdi və bütün ölkə sakitləşdi» (34, s.65). Yəzid ibn Məzyəd əş-
Şeybani yerinə  Əsəd ibn Yəzid təyin olundu, sonra onu kənar 
edib yerinə Hüzeymə ibn Hazim ət-Təmimini təyin etdilər (34, 
s.65). Tədricən siyasi vəziyyət qaydaya salındı. Əl-Kufi bildirir 
ki, «Hüzeymə ibn Hazimi gəlib Bərdədə yerləşdi və  əhalinin 
işlərini səhmana saldı. Sonra, o, Bab əl-Əbvaba getdi, bütün 
qüsurlu adamları  xəlifə Harun ər-Rəşidin hüzuruna göndərdi» 
(34, s.65-66). 
Xəlifə  Hərun  ər-Rəşid öldükdən sonra onun oğlanları 
Əmin ilə  Məmun arasında hakimiyyət uğrunda başlanmış 
mübarizə xeyli davam etdi. Əl-Yaqubi yazır: «Məmun (810-
833) tərəfindən Arran və Azərbaycan hakimiyyətinə Tahir ibn 
Məhəmməd əs-Sənan göndərildi. O, Varsana gəlib Arranın hərbi 
rəisi və ordunun görkəmli şəxsləri ilə yazışdı və onlar Məmuna 
and içərək tabe oldular. Xəlifə  əl-Amin (809-813) tərəfindən 
təyin edilmiş Ömər  əl-Həsunun tərəfdarı  İshaq ibn Süleyman 
Arranın hakimi oldu, Arranın patriki Narsa və Əbdü-r-Rəhman 
və bir neçə patrik də onun tərəfdarları idilər. (İshaq) oğlunun 
Bərdədən qovulmasının qisasını almaq üçün Bərdə  əhalisinin 
üzərinə hücum etdi» (189, s.59-61; 359, s.6).  
Bərdə  uğrunda onların arasında gedən mübarizə silahlı 
toqquşmalarla nəticələndi. Yerli əyanlar və əhali bu və ya digər 
tərəfi müdafiə edirdilər. Əl-Yaqubi bildirir: «Məmun böyük or-
du ilə Zuhəyra ibn Sinan ət-Tamnimini Tahir ibn Məhəmmədə 
(köməyə) göndərdi. İshaq ibn  

---