36
Ümumiyyətlə, Avrodollar bazarlarında dövlət müdaxiləsi çox azdır və ya
yoxdur, rəqabət yayğındır. Bu səbəblə bu bazarlardan daha aşağı faiz ilə fond
cəlb etmək mümkündür. Bu bazarda pul yatıranlar isə daha yüksək nisbətlərdə
faiz gəliri əldə edirlər. Faiz dərəcələri interbank əməliyyatlarının tətbiq edildiyi
London bazarına görə (LIBOR) təsbit edilir.
Ümumiyyətlə, Avrodollar bazarlarından fond tələb edirlər. Bunu, adətən
hüquqi şəxslər, transnasional böyük şirkətlər və hökumətlər yaradırlar. Av-
rodollar bazarlarındakı əməliyyatlar, əsasən qısamüddətli olur.
Qərbi Avropada və xüsusilə də Londondakı bəzi böyük banklar 1950-ci
illərin ortalarında ABŞ dolları ilə əmanət qəbul etməyə və bu əmanətlərdən
dollar ilə borc verməyə başlamışlar. Londondakı banklar (ABŞ banklarının
London şöbələri) ABŞ-da yığıma sahib olan ngiltərə vətəndaşlarının ngiltərə-
dəki yüksək faizlərdən yararlanmaq istəyən ABŞ vətəndaşlarının vəsaitlərini
cəlb etmək məqsədlərini qarşılarına qoymuşlar. Bu, ilk başlanğıcdan normal
bankçılıq qaydalarına uyğunlaşmır. Çünki bir ölkənin vətəndaşları digər bir
ölkənin pulunu əldə etmək istəyəndə, bu pulu ya valyuta bazarlarında əldə
etməli, ya da pul ixrac edən ölkədəki bir bankdan borc almalı idilər. Lakin
1958-ci ildən sonra beynəlxalq valyuta bazarlarında avrodolların ortaya çıxması
ilə bir ingilis vətəndaşı ehtiyac duyduğu dollarları öz ölkəsindəki bir bankda
saxlamağa başlamışdır. Şübhəsiz ki, bu tendensiyanın inkişafında sabiq Sovet
ttifaqının əlində toplanan dolları, ABŞ-ın xaricində dəyərləndirmək istəyinin
də böyük təsiri olmuşdur. Avrobazarlarla qaynaq saxlayan qurumlar aşa-
ğ
ıdakılardır: nkişaf etmiş ölkələrin Mərkəzi bankları, kommersiya bankları,
transnasional şikərtlər və sığorta qurumları. Avrobazarlara fond saxlayan
ölkələr üç yerə ayrılır: Qərbi Avropa ölkələri, ABŞ və digər ölkələr. Avroba-
zarlardan kredit maliyyə mənbəyinə qaynağa ehtiyacı olanlar isə adətən rəsmi
qurumlar və kommersiya banklarıdır. Ümumiyyətlə, avrobazarlardan ən çox
kredit tələb edən iki qrup vardır: ödəmə güclükləri olan inkişaf etmiş ölkələr və
inkişaf etməkdə olan ölkələr. Avrobazardan maliyyə qaynağı təminetmənin tək
yolu avrodollar bazarından qısamüddətli kredit almaq deyildir. Avrobank milli
pulun aid olduğu ölkə xaricində satışa qoyulmaq üzrə ixrac edilən qiymətli ka-
ğ
ızlardır. Məsələn, bir ingilis şirkətinin sterlinq üzərindən çıxardığı Bonoları
Nyu-York, Surix, Frankfurt və digər birjalarda satması vəziyyətində Av-
roistiqraz ixrac edilmiş olur. Avrobono bazarları orta və uzunmüddətli inves-
tisiya fond qaynağıdır. Bu baxımdan Avrobono avrodollar bazarından ayrılır.
Avrobononu satın alanlar vergi və milli pul vahidindən qaçmaq istəyən
özəl və dövlət yatırımçılarının ölkə mənşələri Mərkəzi, Şərqi, Cənubi Amerika
və Avropa ölkələri olduqda qurum yatırımçıları arasında NATO, Birləşmiş
Millətlər kimi beynəlxalq təşkilatlarda yer alır.
1963-cü ilə qədər Nyu-York maliyyə mərkəzi Bononu ixrac edərək fond
saxlamaq ehtiyacında olanlar üçün ən önəmli bazar idi. Lakin 1960-cı ilin əv-
vəllərində ABŞ-ın tədiyyə balansının kəsrləri böyümüş, qızıl ehtiyatları azalmış
37
və ölkədən önəmli ölçülərdə kapital çıxmağa başlamışdı. Avrobazarlardan kre-
dit şəklində fond tələb edən rəsmi qurumlar kommersiya bankları və şir-
kətlərdir. Avrobazarlardan borclanmanın ən geniş forması kreditdən istifadədir.
Avrobazarın istiqraz ixrac edərək və ya «əmanət sertifikatı» kimi qiymətli kağız
satışı yolu ilə borclanma həyata keçirir.
Avro bazarlarda borclanma imkanlarına iki faktor təsir edər: Kredit
dəyərliliyi və kreditin maya dəyəri. Bir şirkətin kredit dəyərliliyini, o şirkətin
maliyyə vəziyyətinin təhlili sonucunda müəyyən etmək olar.
Ancaq bir ölkənin kredit dəyərliliyinə müsbət yöndə təsir edən amillər
aşağıdakılardır:
1. Ölkənin inkişaf və ya borc ödəmə qabiliyyəti yüksək (neft ixrac edən
ölkələr kimi) inkişaf yolunda olan bir ölkə olması;
2. Tədiyyə balansının kəsir verməməsi və kəsirlərin mütləq və ya nisbi
dəyərinin zaman içində azalması;
3. Ölkənin təməl iqtisadi göstəricilərinin müsbət inkişafı (inflyasiyanın
düşməsi, pul təklifinin nəzarətsiz şəkildə artmaması, real milli gəlir və
sektorların böyümə tempi);
4. Ölkənin xaricə açıqlığı (qanunvericilik, iqtisadi və maliyyə münasibət-
ləri baxımından ölkənin dünya ölkələri ilə inteqrasiya dərəcəsi);
5. Ölkənin öz vəsaiti ilə borc qarşılama nisbətinin artması;
6. Daha öncə avrobazarlar və digər beynəlxalq maliyyə qaynaqlarından
alınan borcların əsas pul və faiz ödəmələrinin zamanında və fasiləsiz yerinə ye-
tirilməsi.
Yuxarıda sayılan faktorların çeşidli metodlarla toplu olaraq dəyərləndiril-
məsi nəticəsində ölkələrin kredit dəyərliliyi müəyyən ballarla təsbit edilir. Balı
yüksək olan ölkələr daha uyğun şərtlərlə və böyük miqdarlarda kreditalma
imkanına sahib olurlar. Beynəlxalq maliyyə qurumlarının kredit açarkən bu
qədər fərqli çalışmalar aparmasının səbəbləri kredit riskini minimuma endir-
mək, dolayısıyla verilən kreditlərin geri qaytarılmaması problemləri ilə
qarşılaşmamaqdır.
Kreditin maya dəyərinə təsir edən başlıca amillər: kreditin banklararası
və əlavə (spread) faiz dərəcəsi, komisyon, pul vahidi və kreditin təşkili mə-
sələləridir. Londonda banklararası kreditlərə ödənən faiz dərəcəsinə LIBOR
deyilir( kreditlər 1gündən 12 ayadək müddətinə qədər təklif olunur). LIBOR(
London Interbank Offered Rate, LIBOR), stavkası aşağıdakı valyutalar üçün
hesablanır: Avstraliya dolları, Danimarka kronu, ABŞ dolları, avro, Kanada
dolları, Yeni Zelandiya dolları, funt-sterlinq, sveç kronu, sveçrə frankı, Yapon
iyenası.
Avrobazardan kredit almaq üçün başvuran bir firma üçün kreditin maya
dəyəri aşağıdakı kimi hesablanır: LIBOR= SPREAD+ idarə komisyonu+borc
komisyonu + qatılım komisyonu.