O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Tarix va madaniy meros fakulteti

Kursishiningmaqsadvavazifalari.Yuqoridakeltiribo‘tilganfikrlarilmiyishmavzusiningg‘oyatdolzarbligidandalolatberadi.Kursishiningmaqsadi ham anashulardankelibchiqadi. Ushbutadqiqoto‘zoldigaquyidagivazifalarniqo‘yadi:Respublikamizdatarixiymanbalarningtashkiltopishtarixi, ularnitashkiletishdamahalliyto‘plovchi-yig‘uvchilarningo‘rnimasalasiniko‘ribchiqish; muzeygato‘planganashyolarningmazmunvama'nojihatdanumumlashtirilishinio‘rganibchiqish; tarixiyfaoliyattuzilishiuslubiyati, tarixiymanbalarningyig‘uv-to‘plov, ilmiysharhlovhamdanoshirlikfaoliyatiningilmiyasoslarinitahlilqilish; tarixekspozitsiyalarinitashkiletishvatakomillashtirish, ularnitarg‘ibvatashviqqilishdatarixxodimlariningnutqmahoratinibelgilash;tarixxazina-fondidasaqlanayotgannoyob-nodireksponatlarningyoshlartarbiyasidagio`rniniko`rsatish; tarixto’g’risidaqabulqilinganqonun-hujjatlarningjamiyatgata’sirinihamdatarixiyfaoliyatibilanqiziquvchilargakengvailmiyasosdabilimberilishininazoratqilishvatashkiletishnio‘rganadi.

II.O’zbekxonliklarihaqida.

XIX asro’rtalaridaO’rtaOsiyodauchdavlat - Buxoroamirligi, Qo’qon va Xiva xonliklari joylashganedi. Jahonningboshqahududlaridagikabibudavlatlarda ham hayoto’zoqimibilanborardi. O’zarourushlarushbu davlatlar aholisiningiqtisodiyvama’naviytaraqqiyotigato’sqinlikqilganbo’lsa-da, to’xtatibqololmadi. Bu davrdaO’rtaOsiyodavlatlariningYevropavaOsiyodagiko’plabchet davlatlar bilansavdo-iqtisodiyaloqalaririvojlanibhamdakengayibbordi. O’rtaOsiyoxalqlariningijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviyrivojlanishio’ziningtarixantarkibtopganmadaniyan’analarihamdamillatlararoaloqalarnitiklash, mustahkamlash, fan vama’rifatniyanadarivojlantirishzarurliginianglashgaolibkeldi.

XIX asrningo’rtalaridaBuxoroamirliginingchegarasiEron, Xivaxonligivaqozoqjuzlarihududibo’ylabo’tardi. Buxoroamirliginingumumiymaydoni 200 mingkv. km danziyodedi. Amirlikmarkazi Samarqand, Buxoro, Panjikent, O’ratepa, Qarshi, Turkistono’lkasisingarivayanaboshqayirikshaharlarigaegabo’lganZarafshonvodiysiedi.
XVIII asrningbirinchiyarmidaFarg’onamulkiBuxoroxonligitarkibidanajralibchiqdi. Bu mulkhududidamustaqilQo’qonxonligituzildi. XIX asrningo’rtalaridaQo’qonxonligigahozirgiFarg’onavodiysi, Yettisuvningkattaqismi, Qirg’izistonningtog’li hududlari, Toshkent viloyatihamdaQozog’istonningjanubikirganedi. Bu davrdaQo’qonxonligimaydonibo’yichaengkattavaaholisitarkibibo’yichaengko’pmillatlixonlikhisoblanaredi. Qo’qon, Toshkent, Andijon, Namangan, Marg’ilon, Xo’jand, O’sh, Chimkent vaboshqashaharlariqtisodiyhamdasiyosiymarkazlarbo’lib, Qo’qonpoytaxtshaharedi.
XIX asrningo’rtalaridaBuxoroamirliginingchegarasiEron, Xivaxonligivaqozoqjuzlarihududibo’ylabo’tardi. Buxoroamirliginingumumiymaydoni 200 mingkv. km danziyodedi. Amirlikmarkazi Samarqand, Buxoro, Panjikent, O’ratepa, Qarshi, Turkistono’lkasisingarivayanaboshqayirikshaharlarigaegabo’lganZarafshonvodiysiedi.
XVIII asrningbirinchiyarmidaFarg’onamulkiBuxoroxonligitarkibidanajralibchiqdi. Bu mulkhududidamustaqilQo’qonxonligituzildi. XIX asrningo’rtalaridaQo’qonxonligigahozirgiFarg’onavodiysi, Yettisuvningkattaqismi, Qirg’izistonningtog’lihududlari, Toshkent viloyatihamdaQozog’istonningjanubikirganedi. Bu davrdaQo’qonxonligimaydonibo’yichaengkattavaaholisitarkibibo’yichaengko’pmillatlixonlikhisoblanaredi. Qo’qon, Toshkent, Andijon, Namangan, Marg’ilon, Xo’jand, O’sh, Chimkent vaboshqashaharlariqtisodiyhamdasiyosiymarkazlarbo’lib, Qo’qonpoytaxtshaharedi
XIX asro’rtalaridaXivaxonligihududiqozoqyerlari, Buxoroamirligihududivaturkmanqabilalariyerlarichegarasibo’ylabo’tgandi. XonlikningasosiyhududiAmudaryoningqu­yioqimidajoylashganbo’lib, u 70 tumangabo’lingandi. QizilqumXivaxonliginiikkiqismga: suvbo’yivaKopetdog’ tog’ bo’yigaajratgandi. XonlikningpoytaxtiXivashahribo’lib, u Ichanqal’avashaharniqo’shimchamudofaaqilishuchunbunyodetilganyangiqal’adevo­ri - Dishanqal’adaniboratedi. Urganch, Qiyot (Kot), Hazorasp, Qo’ng’irotvaboshqashaharlarhunarmandchilikishlabchiqarishvasavdomarkaziedi.
1826-yildan 1860­-yilgacha BuxoroamirliginiamirNasrullo, 1860-yildan 1885-yilgacha amirMuzaffarboshqardi. Amir cheksizhokimiyatgaegabo’lib, uningqarorgohiArkdajoylashganedi. Buxo­roamirligiviloyatvatumanlardantarkibtopganbo’lib, ulargaamirtomonidantayinlanadiganbeklar boshchilikqilaredi. Poytaxtvapoytaxtviloyatni bosh qushbegi boshqarardi. Davlatni amir boshqarardi, u o’zfao­liyatidama’muriy, moliyaviyvasudmuassasalarigatayanardi. Markaziyhokimiyatni devonbegi boshqarardi, u davlatdagixazinaxarajatlarivasoliqyig’imi, shuningdek, moliyaviyishlarhamdaiqtisodiyrivojlanishuchunmas’uledi. Devonbegigatashqiiqtisodiyaloqalarvaamirliktarixiniyozishuchunmas’ulbo’lgan mirzaboshi bo’ysunardi. Qushbegi oliydavlatamaldori, bosh vaziredi. Soliqnio’zvaqtidayig’ishvahisobgaolishuchun mushrifjavobgar bo’lgan.
Qo’qonxonligidaDavlatningoliyhukmdori xon edi. U mamlakatni vazir yordamidaboshqarardi. Sarbozlarqo’shiniustida amirilashkar turardi. Mingboshilar alohidaotryadlargaboshchilikqilishardi. Xonxazinasidanqilinadiganxarajatlar mehtar tomonidannazoratqilinaredi. Sudhokimiyatiqozikalon, muftiyvaraislartomonidanamalgaoshirilar, ularmusulmonlartomonidanshariatahkomlarivaaxloqqoidalarigarioyaetilishinikuzatibborganlar. Davlatgaqarshiog’irjinoyatlaruchunmahkumgahukmnixonningo’zichiqargan. Qozikalonhuzurida a’lam va 12 muftiydan iborattarkibdadevonta’sisetilgan.
Xivaxonligida qushbegi (beklarboshlig’i), mehtar (xonxazinasiuchunmas’ul) va otaliq (valiahdningtarbiyachisi)daniborattarkibdagikengash (devon) isholibboraredi. Xonlikdajamoattartibiuchun mirshabboshi, mamlakatvapoytaxtdatartibotuchunxonqo’shinlarining bosh qo’mondoni­to’pchiboshi mas’uledi.
Iqtisodiyvasiyosiyjihatdanqanchalikkuchsizbo’lmasin, O’rtaOsiyodavlatlarizaminidao’zbek xalqiningetnik, iqtisodiy, tarixiyvamadaniymushtarakligivujudgakelganedi. El e’zozlaganoliyjanobqahramonlar, bahodirlarningjasorativaadolatuchunkurashinitarannumetgan dostonlar - qahramonlikpoemalario’zbektilidakengtarqalganedi. XIX asrdaularningqirqqayaqinimashhurbo’lib, shulardan "Alpomish", "Go’ro’g’li", "Kuntug’mish", "ShirinvaShakar" dostonlarixalqtomonidansevibtinglanaredi.