Qazax xalq qəhrəmanlıq dastanı
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
293 lardakı tirada birləşmələrinin bacarıqlı tətbiqi onu qazax etnik- milli epik düşüncə tərzinin mühüm nümunəsi kimi qiymətlən- dirməyə əsas verir. Elə buna görə də «Koblandı-batır» dastanı qazax şifahi söz sənətinin nəzərəçarpacaq zənginliyini təmin etməklə, xalqın mənəvi varlığını yüksək şəkildə təcəssüm etdirən örnək kimi təbliğ olunmağa layiqdir. 294 Kazak Halk Kahramanlık Destanı “Koblandı Batır” Özet Kazak halkının en popüler epik örneklerinden olan “Koblandı Batır” destanında yüksek manevi-ahlaki nitelikleri ile seçilen batırların vatanseverlikleri, öz yurtlarını zeka, güç ve cesaretleri ile işgalcilerden kurtarmaları anlatımıştır. Kazak halkının manevi hayatının önemli bir parçası olan destan yaratıcılığı kökleri itibari ile çok eski dönemlere uzanır. Belirtelim ki, 8. yüzyıla ait Orhun-Yenisey Yazıtları’nda dahi Türk batırlarının kahramanlıkları taşlar üzerine yazılmıştır. Kesin olarak Kazak kahramanlık destanlarının en eski geçmişi ataerkil-feodal ilişkilerin yok olmaya başladığı 8-10. asırları kapsamaktadır. Kazak destanlarının esasını kabilelerin etnik biçimlenmesi, kabşleler arası savaşlar ve göç gibi konular oluşturmaktadır. Bu destanların epik üslubu Koblandı, Kamber, Alpamış gibi muhteşem kahramanların şahsiyetlerinin etrafında teşekkül etmiş ve gelişmiştir. 15. ve 16. yüzyıllarda çok sık yaşanan kabileler arası iç çekişmeler Altın Orda devletinin yıkılmasına yol açtı. İşte bu dönemden sonra Kazakların milletleşme ve devletleşme süreci başladı. Çok geçmeden, yani 17. ve 18. yüzyıllarda Cungar- Kalmuk hanları Kazak toprakları üzerine işgâl maksadı ile seferler düzenlediler. İşte bu dönemde yaşanan tarihî hadiseler Kazak destanlarının tam olarak biçimlenip ortaya çıkmasını sağladı. Cungar-Kalmuklar ile Kazaklar arasında yaşanan bu hadiseler Yer-Targın, Yer Kokşe, Karabey, Utegen Batır, Arkalık Batır, Urak Mamay, Şora Batır gibi eserlerde kendini göstermiştir. Kazak halkının destan örnekleri arasında çeşitli kaynaklarda altı binden dokuz bine kadar mısradan oluşan Koblandı Batır destanı önemli yer tutmaktadır. Eserin başlangıcında Türk destanlarının ortak motiflerinden olan 295 kahramanın olağanüstü şekilde dünyaya gelişi anlatılmaktadır. Ahıl yaşlarında Toktarbey ile Analık’ın, Koblandı ve kız kardeşi Karlıga’nın ikizler olarak dünyaya gelmesi hadisesi anlatılır. Koblandı destan kahramanlarına özgü bir hızla büyür; cesur, hızlı, sağlam, dayanıklı oluşu ile dikkati çeker. Henüz 6 yaşına geldiğinde o, doru atını eğerleyip babasının yılkısının seyisi Yestemis’in yanına gider ve ondan ok atmayı, at binmeyi, kahramanlığı, keskin nişancılığı öğrenir. Koblandının âşık olması, sevdiği güzel ile evlenmesi, batır atının büyütülmesi gibi epizotlar kahramanlık destanlarına özgü gelenek çerçevesinde anlatılmıştır. Kahramanın sevdiği güzel için müsabakaya katılması onun ilk şecaati olarak anlatılır. Yarışta zafer elde etmekle o, güzel Kurtga’yı kendi ana yurduna götürür. Bundan sonra Koblandı’nın kahramanlık destanında bu güzel ve akıllı Kurtga önemli roller ifa eder. Koblandı’nın birbiri ardınca pek çok sefer ve savaşlarda işgalcilere -Kızılbaşlara ve Kalmuklara- karşı verdiği mücadelelerde gösterdiği kahramanlıklar destanın esas unsurunu teşkil eder. Onun ilk büyük savaşı Kızılbaş hanı Kazan’a karşıdır. Diğer Türk ve dünya halklarının epik destanlarında olduğu gibi Koblandı Batır’ın konusunun dikkat çeken başlıca unsuru kahramanın mücadelesinin şahsî değil millî bir özellik taşımasıdır. Çünkü Kızılbaşlar ve Kalmuklar, Kıpçak topraklarına saldırdıklarında Koblandı, Kazan Han’a ve Alşagir’e karşı amansız mücadele yapmakla kendi ana vatanın bütünlüğüne, halkın güvenliğina ne kadar değer verdiğini göstermiştir. Destanda, Koblandı bütün karakteristik özellikleri ile bir destan kahramanını yansıtmaktadır. Onun tüm faaliyeti halkı içindir. İşte bu yüzden de o, daima bütün hareketlerinde, askeri kabiliyetinde, batırlık keyfiyetinde diğerlerinden üstündür. Koblandı savaşa girdiği zaman kaşları karla, kirpikleri buzla kaplanır, kendisi dövülmüş demire benzer, kar fırtınası gibi coşmaktadır. Onun kahramanlığı o kadar eşsiz, 296 gücü bitip tükenmez olarak tarif edilir ki, 40 bin kişilik düşman ordusu kahramanın gözünde 40 kişi gibi görünür. Narasından savaş sırasında yer lerzeye gelir, kayalar-taşlar yerinden oynar. Koblandı’nın üstün kahramanlığı ona diğer batırlara göre daha büyük bir mevki kazandırır. Eserde Türk halk destanlarına özgü bedii tasvirlerden de önemli derecede istifade edilmiştir. Özellikle Koblandı’nın mübalağalı tasviri destanın anlatımına canlılık kazandırmıştır. Bu tip tasvirler sırasında Batır’ı vahşi hayvanlara ve kuşlara benzeten eski imgeler eserde daha çok dikkat çekmektedir. Koblandı aslana, kaplana, kurda, şahine benzetilmektedir. Koblandı Batır’a bütün elin-obanın sevgisi sonsuzdur. Aynı zamanda o, kendi ana ve babasının da gözlerinin ışığıdır. Koblandı halkın, elin-obanın bilge kişisi, şahinidir. Hanımının gözünde cesur, sevimli, becerikli hükümdardır, anasından taş gibi sağlam doğmuş bir batırdır. Koblandının Tayburıl adlı atının tasvirinde de özellikle savaşlar ve at yarışları sırasında mübalağalara sıkça başvurulmuştur. Buradaki geleneksel karşılaştırma ve epithetler kahramanın kendisi ile beraber, hem de onun atının güzelliğini ve üstün özelliklerini göstermektedir. Örneğin, Tayburıl’ın alnı ay gibi parlar, kulakları kamış gibi dik durur, hızına gelince o ceylandan, saygadan daha hızlı koşar vs… Koblandı’nın savaş arkadaşları ve yakınları da destan üslubuna uygun olarak tarif edilir. Bu karakterler destanda mümkün olduğunca umumileştirilerek bir batır için mutlaka gerekli olan özelliklerin okuyucuya veya dinleyiciye açılması sağlanır. Bu kahramanlarla beraber Koblandı’nın oğlu Bokenbay’ın ve Koblandı’nın arkadaşı olan Karaman'ın karakteri daha dikkat çekici tasvir edilir. Bokenbay eserde babası gibi aslana benzetilir. Yestemis ise her şeyden önce, Türk destanları için geleneksel olan hanın hizmetkârı, seyisi ve batırın küçüklükten itibaren terbiyecisi olarak takdim edilir. Yestemis’in fiziksel Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|