|
Racjonalność Boga w teologii procesu. Przyczynek do relacji nauka-wiara mgr Jakub Dziadkowiec
|
tarix | 19.10.2018 | ölçüsü | 0,92 Mb. | | #74769 |
|
Racjonalność Boga w teologii procesu. Przyczynek do relacji nauka-wiara mgr Jakub Dziadkowiec Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Towarzystwo Metafizyczne im. A.N. Whiteheada e-mail: jdziadkowiec@kul.lublin.pl www.kul.pl/dziadkowiec Kraków, 11 grudnia 2010
Plan wystąpienia Wprowadzenie Trzy typy racjonalności Boga: - 2.1. średniowieczna,
- 2.2. nowożytna,
- 2.3. procesualna.
Panenteizm i atrybuty Boga: - 3.1. wszechmoc,
- 3.2. wszechwiedza,
- 3.3. doskonałość i (nie)zmienność.
Relacja nauka-wiara - 4.1. „nowa teologia” procesu,
- 4.2. Tajemnica.
Wnioski
2 x motto „Non in dialectica complacuit Deo salvum facere populum suum.” John Henry Newman An Essay in Aid of a Grammar of Assent [1870] „What we need is to make a renewed attempt to worship the objective God, not our forefathers’ doctrines about him.” Charles Hartshorne The Divine Relativity [1948, 148]
Wprowadzenie M. Heller [2008, 181]: „Bóg myśli racjonalnie, struktura świata jest urzeczywistnieniem stwórczego zamysłu Boga, zamysł ten jest więc w swej istocie głęboko racjonalny.”
Osobowy Jahwe i grecki filozof A.N. Whitehead [1988, 21]: „Musi się ono [przekonanie o racjonalności świata – J.D.] wiązać z naciskiem, jaki średniowiecze kładło na racjonalność Boga, którego wyobrażano sobie jako istotę o osobowej mocy Jahwe i o racjonalności greckiego filozofa. Każdy szczegół znajduje się pod kontrolą i jest elementem porządku: badania nad przyrodą muszą prowadzić do podtrzymania wiary w racjonalność.”
Główna teza Średniowieczne (klasyczne) wyobrażenie o racjonalności Boga Rozwój filozofii i nauk przyrodniczych od renesansu po czasy dzisiejsze Spór między nauką a wiarą (religią) Jak można dzisiaj rozumieć racjonalność Boga? Główna teza wystąpienia jest następująca: Teologia procesu, poprzez dookreślenie sposobu działania Boga w świecie oraz Jego atrybutów, wprowadza procesualny typ racjonalności Boga, który stwarza możliwość pełniejszego ujęcia relacji między nauką a wiarą.
Trzy typy racjonalności Boga 2.1. Racjonalność średniowieczna: inteligibilność świata ufundowana w racjonalnym Bogu, racja uniesprzeczniająca fenomeny, absolutna wszechmoc, stworzenie z nicości, scholastyka – „racjonalna orgia średniowiecza”, egzystencjalna zależność stworzenia od Stwórcy.
2.3. Racjonalność procesualna Sprzeciw wobec: - marginalizacji znaczenia Boga w naturalnej historii Wszechświata (racjonalność nowożytna),
- absolutnej zależności przygodnego świata od Boga (racjonalność średniowieczna).
Współ-uczestniczenie Boga w procesie kreacji, Bóg jako „poeta świata, z czułą cierpliwością prowadzący go przez swoją wizję prawdy, piękna i dobra” [P&R 346], Wabienie i perswazja zamiast koniecznych dekretów, Zasada Konkretyzacji i ostateczne ograniczenie zamiast Pierwszego Poruszyciela, Bóg to podstawa racjonalności świata – nadaje światu własne wzorce i proponuje wizję całości.
Bóg: tyran – matematyk – poeta?
Panenteizm i atrybuty Boga
3.1. Wszechmoc
3.2. Wszechwiedza Problem złudnej wolności (wyboru) [Hartshorne 1984, 3]: „Nasze jutrzejsze uczynki, o których jeszcze nie zdecydowaliśmy, są zawsze lub odwiecznie obecne dla Boga, dla którego nie istnieje otwarta przyszłość.”
Ujęcia i zdarzenia przyszłe Teoria ujęć [prehensions]: - wiedzieć znaczy ujmować,
- ujmowanie jest relacją wewnętrzną,
- boska wiedza wydarzeń aktualnych konstytuuje Boga w Jego wtórnej naturze,
- wszechwiedza oznacza zdolność do ujmowania wszystkich bytów, ich znajomość jako minionych.
3.3. Doskonałość i (nie)zmienność Doskonałość – zdolność do ujmowania wszystkiego, co się wydarza w świecie: - Dostarczanie światu wzorców (czuć konceptualnych) zgodnie z aktualną potrzebą – pierwotna natura,
- Reagowanie na zaistniałą nowość, odpowiedź na działania bytów doczesnych – wtórna natura.
B. Epperly [2006b, 9]: „Teologia procesu twierdzi, że zmieniający się Bóg, który okazjonalnie jest ‘zaskakiwany’ przez świat, jest prawdziwie żyjącym Bogiem, który inicjuje nowe możliwości kształtowania zmieniającego się świata. Bóg doświadcza zarówno bólu, jak i radości wszechświata. Nasz ból naprawdę ma znaczenie dla Boga, nasze modlitwy kształtują boskie doświadczenie. Jak twierdzi Whitehead, Bóg jest ‘współ-odczuwającym towarzyszem, który rozumie’.”
Relacja nauka-wiara M. Heller / O. Pedersen [2009, 68] „Kłopoty teologii katolickiej z naukami wynikają stąd, że teologia ta zbyt mocno związała się z filozoficzną tradycją, nawiązującą do Arystotelesa, podczas gdy nauki wywodzą się z obcej arystotelizmowi tradycji archimedejskiej.” Odmienne od arystotelesowsko-tomistycznego zaangażowanie filozoficzne M. Heller [2009, 76]: „Od czasów kardynała Newmana wiadomo, że nawet dogmaty wiary, w swojej warstwie interpretacyjnej, podlegają ewolucji.”
4.1. „Nowa teologia” procesu „nowa teologia” - taki styl uprawiania teologii, w którym pozostaje ona w sprzężeniu z naukami przyrodniczymi, z „nową fizyką”. Teza: filozofia i teologia procesu stanowią konceptualne zaplecze dla tego programu Podstawowe założenia „nowej teologii”: - Matematyczność świata – podstawowe struktury są matematyczne,
- Pole racjonalności – „przyroda jest matematyczna, gdyż podstawowym poziomem w jej ontycznej strukturze jest poziom pola racjonalności” [Życiński 1987, 176].
Byty wieczne i potencjalności Życiński [1987, 182-183]: „Tłumacząc fakt matematyczności przyrody Whitehead nie używa wprawdzie wyrażenia ‘pole racjonalności’, niemniej zasadnicze tezy jego interpretacji pozostają równoważne treściowo z proponowaną przeze mnie hipotezą pola. (...)
Bóg jako pole racjonalności Byty wieczne [eternal objects]: - platońskie formy bądź idee,
- pierwotna natura Boga,
- racjonalność świata to racjonalność Boga.
Potencjalność [potentials]: - czysta – utożsamiana z bytami wiecznymi,
- realna – „uwarunkowana indeterminacja” realnego wzrostu [P&R 22]; pole fizyczne Boga utworzone z ujęć bytów wiecznych,
- wtórna natura Boga.
Pole racjonalności: byty wieczne + realna potencjalność = Bóg w dwóch naturach
4.2. Tajemnica Transcendentny aspekt Boga, Heller [2008, 238]: „Pytanie o ostateczne wyjaśnienie wszechświata uzyskało odpowiedź, ale kosztem zatopienia go w Nieskończoność Boga. I tak oto stanęliśmy wobec Tajemnicy, lub lepiej – ponieważ sami jesteśmy cząstką wszechświata – daliśmy się ogarnąć Tajemnicy.” Badania przyrodnicze wskazują miejsca, w których przejawia się boża transcendencja, Bóg jest nieywjaśnialną racją dla racjonalności świata, Nie negacja, lecz uzupełnienie klasycznej teologii, Teologia procesu wspiera tego rodzaju argumentację: Bóg jako ostateczne ograniczenie dla bytów aktualnych – granica racjonalności.
Ostateczne ograniczenie Whitehead [1988, 187]: „Bóg jest ostatecznym ograniczeniem, a Jego istnienie to coś ostatecznie irracjonalnego. Nie da się bowiem podać uzasadnienia ograniczeń, które z natury swej jest On w stanie narzucić. Bóg nie jest konkretny, ale jest podstawą konkretnej aktualności. Nie sposób podać racji natury Boga, ponieważ natura ta jest podstawą racjonalności.” Apofatyczny element teologii procesu, Dookreślenie immanentnego aspektu bytu bożego, dające fundamenty pod rzetelny dialog na linii nauka-wiara, nie odbywa się kosztem rezygnacji z aspektu transcendentnego, Tajemnica jako wynik dociekań filozoficznych i przyrodniczych.
Wnioski [1-3] Procesualny typ racjonalności Boga podkreśla immanentny aspekt Boga, który współ-uczestniczy w powstawaniu bytów doczesnych, posiadających własne zdolności auto-kreacji. Panenteizm teologii procesu zakłada rozróżnienie na pierwotną i wtórną naturę Boga oraz stanowi przesłankę dla tezy o dwubiegunowej racjonalności Boga. Tradycyjnie przyjmowane atrybuty Boga – wszechmoc, wszechwiedza, doskonałość i niezmienność – zostają przedefiniowane i dookreślone w ujęciu procesualnym.
Wnioski [4-5] Hellera program „nowej teologii” posiada konceptualne zaplecze w filozofii procesu, która proponuje odmienne zaangażowanie filozoficzne dla tradycyjnej problematyki teologicznej. Teologia procesu rzuca nowe światło na relację nauka-wiara, gdyż wskazuje miejsca współpracy naukowców i teologów. Ujęcie Boga jako ostatecznego ograniczenia podkreśla transcendentny aspekt Jego racjonalności, która pozostaje Tajemnicą.
Dziękuję za uwagę!
Bibliografia Cobb, John B. (2008), Whitehead Word Book. A Glossary with Alphabetical Index to Technical Terms in Process and Reality, Claremont, P&F Press. Epperly, Bruce G. (2006a), “Process Theology and Lived Omnipresence: An Essay in Practical Theology”, Encounter 68 (2), 19-31. ― (2006b), “Process Theology. For Every Day People”, internet: http://processandfaith.org/resources/curricula/Process%20Theology-Study%20Guide.pdf (6 XII 2010). Hartshorne, Charles (1948), The Divine Relativity: A Social Conception of God, New Heaven, Yale University Press. Hefner, Philip (1993), The Human Factor: Evolution, Culture and Religion, Minneapolis, Fortress Press. Heller, Michał (2008), Ostateczne wyjaśnienia Wszechświata, Kraków, Universitas. ― (2009), Teologia i Wszechświat, Tarnów, Biblos. Newman, John Henry (1887), An Essay in Aid of a Grammar of Assent, London, Longmans, Green, and Co. Whitehead, Alfred North (1978), Process and Reality. An Essay in Cosmology, New York, The Free Press. ― (1988), Nauka i świat współczesny, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax. Życiński, Józef (1987), „Filozoficzne aspekty matematyczności przyrody”, w: M. Heller / A. Michalik / J. Życiński (red.), Filozofować w kontekście nauki, Kraków, Polskie Towarzystwo Teologiczne, 170-185.
Dostları ilə paylaş: |
|
|