Nilüfer COŞKUN
DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86
59
MAKALE (Araştırma Makalesi)
RESMİ İDEOLOJİ VE YARGISAL AKTİVİZM
Nilüfer COŞKUN
*
ÖZ
Bu
makale,
doğal
hukuk
anlayışına
dayanan
ve
devletin
sınırlandırılması amacını taşıyan anayasacılık hareketlerinden başlamak üzere, 2.
Dünya Savaşı sonrası temel hak ve hürriyetlerin korunması zorunluluğunun
bilincine varılması sonucu ortaya çıkan anayasa yargısını ve anayasa yargısının
meşruluğu sorununu ele almaktadır. Öte yandan, anayasa yargıcının anayasa
normunu anlamlandırması esnasında resmi ideoloji olarak insan haklarını temel
alacak şekilde yorumlar yaparak hukuk devletinin ve demokrasinin gelişimine
önemli katkısı bulunması gerektiği hususunu incelemektedir. Anayasa yargıcının
anayasa ilke ve kuralları anlamlandırırken, hak temelli yorum dışında kalan
herhangi bir yorumu benimsemesinin ise yargısal aktivizm tartışmalarına neden
olacağı, Türk Anayasa Mahkemesi’nin siyasi parti kapatma davaları
konusundaki tutumu üzerinden anlatılmaktadır. Bunun yanında 1982
Anayasası’nın önsözünde ve başlangıç hükümlerinde bulunan belirsiz ve / veya
geniş anlamlı ifadelerin, Anayasa Mahkemesi tarafından devletçi genel yapıyı
koruma yönünde yorumlanması ve bu kararlarla anayasada bulunan resmi
ideolojinin keskin şekilde somutlaştırılması da irdelenen hususlardandır.
Anahtar Kelimeler: Anayasacılık, anayasa yargısı, ideoloji, temel haklardan
yana yorum, yargısal aktivizm, siyasi parti kapatma, devletçi ilkeler.
*
Arş. Gör., Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı,
E-Mail:
nlfrcskn2179@gmail.com
.
Makalenin Gönderim Tarihi : 31.03.2017.
Makalenin Kabul Tarihi
: 05.05.2017.
Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm
DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86
60
OFFICIAL IDEOLOGY AND JUDICIAL ACTIVISM
ABSTRACT
In this article, constitutional review and its legitimacy emerged as the
result of awareness of fundamental rights and freedoms after World War II is
studied beginning with constitution movements which are based on natural law
and aim to delimitate the state. On the other hand, the issue of that constitutional
court judge should contribute to development of rule of law and democracy via
making constitutional norm’s interpretations based on human rights as official
ideology is examined. Furthermore, that any other interpretations of judge except
those are based on rights will cause discussions of judicial activism is explained
through the attitude of Turkey constitutional court about closure of political
party. The interpretation of ambiguous phrases and / or those with broad
meaning which take place in preamble and preliminary provision of 1982
Constitution in order to protect statist general structure, precise concretization
official ideology in constitution via these judgments are the other points which
are considered.
Keywords: Constitution, constitutional review, ideology, interpretation based on
fundamental rights, judicial activism, closure of political party, statist principles.
I.
GİRİŞ
Hukukla siyasetin kesiştiği alanda görevli olan anayasa yargısının
demokratik meşruluğu konusunda farklı görüşler mevcuttur. Çoğunluk
görüşüne göre, anayasanın üstünlüğü ilkesinden hareketle kanunların
anayasaya uygunluğunun yargı organlarınca denetlenmesi meşru iken,
diğer
görüşe
göre
bu
ilkenin
nasıl
ve
kim
tarafından
müeyyidelendirileceği, yani bir kanunun anayasaya aykırı olduğuna
kimin karar vereceği sorunu anayasa yargısının meşruluğu konusunda
temel alınması gerektiğinden anayasa yargısının meşruluğu oldukça
şüphelidir.
1
Çoğunluk görüş gerekçe olarak, Anayasa Mahkemesi’nin
1
Çoğunluk görüşü hakkında bkz. Özbudun, Ergun: Türk Anayasa
Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasi Elitlerin Tepkisi, AÜSBF
Dergisi, C. 62, S. 3, Y. 2007, s. 258-260; Işık, Hüseyin Murat: Anayasa
Mahkemesi Kararlarında Devletin Resmi İdeolojisi, Adalet Yayınevi, 1.
Baskı, Ankara 2012, s. 76-81, 414-421; Turhan, Mehmet: Anayasanın Hak
Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı, AÜSBF Dergisi, C. 62, S. 3, Y. 2007,
Nilüfer COŞKUN
DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86
61
irade işleminin (veya yorumunun) insan hakları merkezli olması
durumunda, yargısal denetimin demokrasinin vazgeçilmez unsuru haline
gelecek olmasını göstermektedir. Diğer görüş ise, bir yasanın anayasaya
aykırı olup olmadığının anlaşılması için Anayasa Mahkemesi tarafından
yapılacak yorumun yasama organının yorumlarından daha doğru
olacağının ispatlanmasının mümkün olamamasını dayanak olarak
göstermektedir.
Anayasa yargısının meşruluğu tartışmaları yargısal denetimle
görevli mahkemenin yorum yetkisi ile ilgili olduğundan, beraberinde
yargısal aktivizm tartışmasını da getirir. Esas itibariyle tanımı üzerinde
uzlaşı olmayan bu kavram, “Anayasa Mahkemesi üyelerinin kanunların
anayasaya uygunluk denetiminin sürecinde anayasa hükümlerini
anlamlandırma
konusunda,
bu
anlamlandırmanın
kendini
sınırlandırmaktan ziyade, kendi yetkilerini genişletmek ve anayasa
hükümlerini zorlamak doğrultusunda kullanmak durumunda ortaya
çıkabilecek bir durum” olarak açıklanabilir.
2
Bu terimle ilgili tartışmalar,
zaman zaman anayasa yargısının gerekliliğini sorgulayacak dereceye
varmakta ve bu sorun da mahkemenin önüne gelen sorunların veya
mahkeme tarafından verilen kararların siyasi niteliğinden ötürü
mahkemelerle yasama organı arasında çatışmalara sebebiyet vermektedir.
Anayasa
yargısı,
anayasanın
somutlaştırıp
güncellenerek
gelişimine katkıda bulunması ve böylece hukuksal uzlaşının sağlanması
görevini üstlenmektedir. Bu görevi kullanımı sırasında çoğu zaman
siyasal güçler tarafından, devlet iradesinin oluşumuna katılmamasına
rağmen iradeye müdahale bağlamında yorumlar yapma yetkisi verildiği
şeklinde eleştirilere ve tartışmalara maruz kalmaktadır. Türkiye’de de bu
tartışmalar mevcut olmakla birlikte, anayasa yargısının mevcut olduğu
diğer ülkelerden daha yoğun şekilde yargısal aktivizm tartışmaları
mevcuttur. Bunun nedeni 1982 Anayasası’nın yargısal aktivizme elverişli
hükümler içermesinden ve bu hükümleri Anayasa Mahkemesi’nin
Cumhuriyetin temel değerlerini esas alacak şekilde anlamlandırmalar
yapmasından, kendisine resmi ideolojinin koruyucusu olma görevini
addetmesinden kaynaklanmaktadır.
s. 380; diğer görüş için bkz. Gözler, Kemal: Anayasa Yargısının Meşruluğu
Sorunu, AÜSBF Dergisi, C. 61, S. 3, Y. 2006, s. 131-166.
2
Hakyemez, Yusuf Şevki: Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve
İnsan Hakları Anlayışı, Yetkin Yayımcılık, 1. Baskı, Ankara 2009, s. 35-36.
Dostları ilə paylaş: |