etdi ki, indiki Ermənistan ərazisində - Göyəm və Zəngəzur
dağlarındakı Gəmiqaya ilə eyni tipli petroqlitlər də qədim
Azərbaycan mədəniyyət nümunələridir.
Bütün
bu təsvirlərin
mövzusu Azərbaycanın tunc dövrünün
(e. ə. IV-II minilliklər)
maldar əhalisinin maddi və
mənəvi mədəniyyəti ilə bağlıdır.
Ermənilər isə tarixən heç bir zaman maldarlıqla, xüsusilə də yaylaq
maldarlığı ilə məşğul olmamışlar.
Bundan əlavə, “Naxçıvan - Gəmiqaya” ekspedisiyası Naxçıvanın
bütün rayonlarında əvvəllər elmə məlum olmayan onlarla arxeoloji
abidələr aşkar etmiş və qazıntı işləri aparmışdır. Bunlardan Sədərək
rayonunda son tunc erkən dəmir dövrünə (e.ə. II min. sonu - I min.
əvvəlinə) aid Sədərək qalasım, Cırdatəpə yaşayış yerini, tunc
dövrünün müxtəlif mərhələlərinə aid qəbir abidələrini (Müseyibli
2003), Şərurda eneolit və ilk tunc dəmir dövrlərinə aid Ovçular
təpəsi, Aşağı Daşarx yaşayış yerlərini və Qarabulaq kurqanlarını
(Müseyibli, Aşurov 2002), orta tunc dövrünə aid Nəhəcir abidələrini
(Seyidov, Baxşəliyev 2002), Babək rayonunda antik dövrə aid
Meydantəpə yaşayış yerini (Bədəlov) və s. abidələri göstərmək olar.
UIu Öndərin müdrik siyasətini böyük uğurla davam etdirən,
ölkəmizi dünyanın ən sürətlə inkişaf edən dövlətləri sırasına çıxaran
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin
“Azərbaycan
Milli
Elmlər
Akademiyasının
Arxcologiya
və
Etnoqrafiya İnstitutu tərəfındən 2008-2009-cu illərdo aparılması
nəzərdə tutulan arxeoloji ekspedisiyaların maliyyələşdirilməsi ilə
bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 2008-ci il 5 fevral tarixli Sərəncamı
Azərbaycanda arxeologiya elminin inkişafında ycni mərhələnin
başlanğıcı oldu. Bundan əlavə, cənab Prezident “Azəıbaycan Milli
Elrnlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrallya İnstitutunun
maddi-texniki bazasımn giicləndirilınəsi haqında” 2012-ci il 26 aprel
tarixli Sərəncam imzalamışdır.
Bu Sərəncamların icrası ilə əlaqədar olaraq Arxcologiya və
Etnoqrafiya İnstitutunun 40-a yaxın ckspcdisiyaları rcspublikamızın
bütün bölgələrində geniş miqyaslı arxcoloji qazıntı işləri aparmışlar.
Bunlardan 8 ekspedisiya yalnız Naxçıvan MR abidələrində tədqiqat
işlərini həyata keçirmişlər. Bu ekspedisiyalar AMEA Naxçıvan
Bölməsinin mütəxəssisləri ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində çalışır, eyni
zamanda Şərur rayonundakı Ovçulartəpəsi və Oğlanqala abidələrində
Fransa
və
ABŞ
alimlərinin
də
daxil
olduğu
beynəlxalq
ekspedisiyalarda fəaliyyət göstərirlər. Son 6 ildə bu ekspedisiyalar
Şərur və Sədərək rayonlarında paleolit dövrü Qazma mağara
düşərgəsində (A.Zeynalov), eneolit və ilk tunc dövrlərinə aid
Ovçulartəpəsi,
Maxta (V.Baxşəliyev,
S.Aşurov), Ərəbyengicə,
Xələc, Sədərək (V.BaxşəIiyev, A.Seyidov), Babək rayonunda orta
tunc dövrünə aid II Kültəpə (V.ƏIiyev), Ordubad rayonunda erkən,
orta və son tunc dövrlərinə aid Plovdağ, Sumbatan (B.İbrahimli),
Rəsul dərəsi (Q.İsmayılzadə), Kəngəri rayonunda son tunc - ilk
dəmir dövrünə aid Şahtaxtı, erkən dəmir (e.ə. I min. birinci yarısı) və
antik dövrə aid Şərur rayonundakı Oğlanqala (V.Baxşəliyev,
S.Aşurov)
və
Babək
rayonunda
Meydantəpə
(Ə.Bədəlov)
abidələrində ətraflı arxeoloji qazıntı işləri aparmışlar. Bütün bu
arxeoloji tədqiqatlar minilliklər ərzində Naxçıvamn qədim əhalisinin
maddi və mənəvi mədəniyyəti, dəfn adətləri beynəlxalq əlaqələri
tarixinin
öyrənilməsinə
böyük
töhfələr
vermişdir.
Naxçıvan
abidələrində aparılan arxeoloji tədqiqatlar burada həyatın minilliklər
ərində fasiləsiz davam etdiyini və bu ərazinin özünəməxsus ənənələri
ilə tarixən formalaşan bir bölgə olduğunu göstərmişdir. Məhz bu
baxımdan Naxçıvan abidələri Azərbaycan xalqını etnogcnczinin
avtoxtonluğunu və tarixi varisliyini inkaredilməz faktlarla sübut cdən
müstəsna əhəmiyyətə malik mənbələrdir.
ƏDƏBIYYAT
3. Azərbaycan folklor antologiyası. I cild. Naxçıvan folkloru.
Bakı, 1994.
4. Baxşəliyev V. Gəmiqaya təsvirləri. Bakı, 2003.
5. Əliyev B.H. Gəmiqaya abidələri. Bakı, 1993.
6. Həbibullayev O.H. Kültəpədə arxeoloji qazıntılar. Bakı, 1959.
5. M üseyibli N ., Aşurov S. 2 0 0 2 -c i ildə Şorur və Sədərək
rayonlarında aparılan arxeoloji tədqiqatların hesabatı.
7. M üseyibli N . G əm iqaya. Bakı, 20 04 .
8
. M üseyibli N . G əm iqaya rəsm ləri. Bakı, 2002.
9. M üseyibli N .Ə . Q ədim Sədərək. Bakı, 2003.
10. S eyid ov A. G əm iqaya. Bakı, 20 03 .
11. S eyid ov A ., B a xşəliy ev V. N əh əeird ə arxeoloji araşdırmalar.
Bakı, 2002.
12. Ristvet L., Ç opnik H., B a x şəliy ev V .B ., Aşurov S.H.
O ğlanqalada Azərbayean - A m erika birgə arxeoloji qazıntıları
// A zərbaycam n arxeoloji tədqiqatları - 2011. Bakı, 201 2.
13. Z eyn alov A .Ə . N axçıvan Muxtar Respublikasında paleolitin
tədqiqatı // Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar - 2 0 1 1 . Bakı,
2 0 1 2
.
14. AönöyruraeB O.A. ƏneoJiHT h
6poH3a
na
TeppHTopnn
HaxHMeBaHCKOH ACCP. BaKy, 1982.
15. AraeB F. UlaxTaxTM a ən o x y n03^HeH 6poıi3bi
h
paHHero
a
3
a. MocKBa, 2002.
16.
AneKnepoB
A.K.
Hccjıe,uoBaHHfl
no
apxeojıorHH
w
3
THorpa(|)HH A
3
ep
6
ana>KaHa. BaKy, 1960.
17.
AjıneB
B.r.
KyjibTypa
ən oxn
cpe,uneH
6poH3bi
A
3
ep
6
aHü>KaHa. BaKy, 1991.
18. AcnaHOB T., H
6
parHMOB B., KamKan C. ^ p eB iu ıe neKponojiH
X apa
6
a-rHjıaHa. BaKy, 2002.
19. HöparnMOB B.H. Cpe^HeBeKOBbiH ropo;ı KnpaH. BaKy -
MocKBa, 2 0 0 0 .
20. KepHMOB B. raMHraa. BaKy, 200 5.
21. KepHMOB B. OöopoHHTCJibHbic eoopy>KCHH>ı A ?ep
6
aHa>KaHa.
BaKy, 1998.
VƏLI BAXŞƏLIYEV
AMEA Naxçıvan Bölməsi
Email:
velibahshaliyev@mail.ru
NAXÇIVAN QƏDİM MƏDƏNİYYƏTLƏRİN
MƏRKƏZİDİR
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində 2006-eı ildən
başlayaraq beynəlxalq Azərbaycan-Fransa və Azərbaycan-ABŞ
arxeoloji ekspedisiyası fəaliyyət göstərməktədir. Azərbaycan-Fransa
ekspedisiyasının əsas tədqiqat obyekti Ovçulartəpəsi və Duzdağ
olmuşdur. Qafqaz arxeologiyasının mühüm problemlərindən biri olan
Eneolit mədəniyyəti ilə Kür-Araz mədəniyyətinin əlaqələrini,
həmçinin Kür-Araz mədəniyyətinin mənşəyini öyrənmək baxımından
da olduqca əhəmiyyətli olan Ovçulartəpəsi Şərur rayonunun Dizə
kəndindən şimal-qərbdə Arpaçayın sol sahilində uzunsov konusvari
təpənin üzərində yerləşir. Sahəsi 10 hektara yaxındır. 2006-2013-cü
illərdə beynəlxalq Azərbaycan-fransız ekspedisiyası tərəfındən bu
yaşayış yerində Vəli Baxşəliyev, Katerine Morro və Səfər Aşurovun
rəhbərliyi ilə 2300 kv.m sahədə tədqiqat aparılmış Eneolit və Erkən
Tunc dövrünə aid dairəvi və dördkünc formalı tikintilər, keramika,
tunc və sümükdən hazırlanmış əşyalar tapılmışdır (7, s. 53-100).
Ovçulartəpəsində aparılan araşdırmalar burada insanların
e.ə.V minilliyin ortalarından başlayaraq məskunlaşdığını göstərir.
Arxeoloji qazıntılar zamam Eneolit dövrünə aid bir-birindən
tamamilə fərqlənən iki tikinti dövrü aşkar edilmişdir. Birinci dövr
üçün yarımqazma tipli evlər, ikinci dövr üçün isə dördkünc formalı
təkotaqlı və çoxotaqh evlər xarakterikdir. Birinei dövrə aid evlər
təpənin yamacı düzəldilərək yer səviyyəsindən 20-40 cm dərinlikdə
dördkünc formada inşa edilmişdir. Onlar tam qalmadığından yerüstü
hissələri ilə bağlı müəyyən fikir demək çətindir. Radiokarbon
Dostları ilə paylaş: |