3.2.1 Büküm eklemeli diller
Tüm dilbilimciler tarafından ayrı bir sınıf olarak henüz kabul edilmemiştir,
fakat bir altsınıf unvanını kazanmış olan bir dil grubudur. Burada bulunan dillerin en
büyük özelliği iki farklı dil sınıfına ait olan karakteristiklerini harmanlamış
olmalarıdır.
Biçimbilimsel yapıları eklemeli ve bükümlü dillerin sınırında bulunmaktadır.
Bu grubun genel kriteri ise ad sınıfında eklemeliliğin üstünlüğüdür, fiillerin sınıfında
bükümlülüğün hakimliğidir.
Gürcü dilini bu grubun en tipik örneği olarak verebiliriz. Ad sınıfında eklemeli
ad çekimi görebilmekteyiz:
39
Kal-i – bayan ( tekil, yalın durum)
Kal-s – bayana ( tekil, yönelme durumu)
Kal-eb-i – bayanlar ( çoğul, yalı durum )
Kal-eb-s – bayanlara ( çoğul, yönelme durumu)
Fiil sınıfında ünlü kaynaşmasını gözlemlemekteyiz:
Zrd-i-s – yetiştiriyor
Ga-zard-a – yetiştirdi
39
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
32
Şimdiki zaman çeşitli eklerden oluşmaktadır:
v-aşen-eb – işaretliyorum
v-a-tb-ob – ısıtıyorum
v-hats-av – çiziyorum
v-nah-e – görmekteyim ( aorist)
mo-v-ksbd-i
–ölmekteyim ( aorist)
Diğer büküm-eklemeli diller arasından örnek verilmesi gerekirse Dağıstan,
Tabasal, Macar, bazı Semitik dillerini gösterebiliriz.
3.3. Bükümlü Diller
Bu yapıdaki dillerde, çekim esnasında ve yeni kelimeler yapılırken sözcük
kökleri değişebilmektedir ve bambaşka biçime girebilmektedir. Ekler sözcüğün önüne,
ortasına ya da sonuna getirilebilir. Bazı dillerde de sözcük kökü ile yeni sözcük veya
sözcük çekimi arasında her zaman açık bir bağ, ilgiyi gösteren bir belirti vardır.
Sözcük kökündeki asli sesler yeni türetilen sözcükte hep aynı biçimde kalırlar.
Bükümlü dil sınıfı yapı açısından sentetik dil türüne aittir. Bu tür dillerde
sözcük biçimlendirilmesi büküm yardımıyla ortaya çıkmaktadır. Bir büküm veya
biçimbirim birden fazla yapısal veya gramer yükümlülük taşımaktadır. Bükümlü diller
33
hep eklemeli dillerle karşılaştırırlar ki eklemeli dillerdeki biçimbirimlerin tek bir
görevi vardır.
Rusça, Latince, Almanca, Polonca tipik bükümlü dillerin örnekleridir.
Böylece tüm sabit Hint- Avrupa dillerini bu gruba dâhil edebiliriz.
Semittik dil grubundan ise ayrı bahsedilmelidir. Başlangıçta Semittik dilleri
bükümlü diller arasında yer alıyordu. Fakat son yıllarda bu dillerin eklemeli dillere
olan yakınlığı fark edildi, böylece Semittik dilleri büküm-eklemeli dillere dâhil
edildiler. İlk bakıldığında gerçekten fiil sınıfında ünlü kaynaşmasıyla karşılaşmıyoruz,
fakat ad sınıfında bunun örnekleri vardır. Bunun yanı sıra bükümlülüğün tipik özelliği
olan istisnalara çoğul yapısında karsılaşıyoruz:
Arapça
40
[Curna-l] – dergi ( tekil)
[Cara-ni-l] - dergiler ( çoğul)
Sandhi’
41
nin de örnekleri görünmektedir ( sandhi- cümledeki veya kelimedeki
yerine bağlı olan ses değişikliği. Rusçadaki из\ис: исследования- изменения)
Surya dili
42
Bayma – ev
40
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
41
slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/8/86/1006974.htm&stpar1=5.92.1
42
a.g.m
34
b-vayma - evde
Ablaut
43
özelliği de bazı Semitik dillerinde mevcuttur ( ünlü veya ünsüz ses
kaynaşması veya değişimi, bu değişiklik bükümlülüğün bir türüdür )
Surya dili
44
L’veş – giyindi
‘albeş – giydirdi
Benzeşim
45
(ассимиляция)( bir sesin telaffuzunun başka bir sesin telaffuzuna
benzetilmesidir ), küçültme
46
(редукция) (ünlülerin vurgusuz pozisyonunda
zayıflamasıdır), ön türeme
47
(протеза) (telaffuz kolaylığı için ses eklemesi ) gibi
diğer fonetik değişiklikleri Semitik dillerinde gözlemleyebilmekteyiz. Fiillerin yapısal
sisteminde kipin, durum, cins kavramların birleşmesiyle karşılaşıyoruz. Tüm bu
sözcükteki yapısal değişiklikleri ve farklılıkları değerlendirdiğimizde Semitik dillerin
de bükümlü dillerin arasına katabilmekteyiz, fakat bu dil grubunun biçimbilimsel
43
Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih terminov’,
Moskova, 2008, 1.cilt, s. 12
44
Panfilov, K, ‘ Stadialnaya tipologiçeskaya klassifikatsıya yazıkov: opıt postroyeniya’ , makale,
www.erlang.com.ru/euskara
45
Tihonova, A; Haşimova, R; 'Entsikloprdiçeskiy slovar-spravoçnik lingvistiçeskih terminov’,
Moskova, 2008, 1.cilt, s.253
46
a.g.e, s.303
47
a.g.e, s.300
35
Dostları ilə paylaş: |