62
Tablo 11 : XIX. Yüzyılın Sonlarında Orta İdil’de Mesleklere Göre Nüfus Dağılımı %.
Ruslar Tatarlar Çuvaşlar Mordvalar
Mariler
Yaptığı
işler
Kendi
milleti
içinde
Başka
halklar
içinde
Kendi
milleti
içinde
Başka
halklar
içinde
Kendi
milleti
içinde
Başka
halklar
içinde
Kendi
milleti
içinde
Başka
halklar
içinde
Kendi milleti
içinde
Başka
halklar
İçinde
Köy
çiftçi
87,3 55,5 95,4 15,7 99,6 13,7 98,6 7,6 99,6
2,2
Sanayi 7,9 85,3 2,5 7,0 0,2 0,6 1,0
1,3 0,2
0,1
Ticaret 3,1 81,8 1,7 11,6 0,12 0,4 0,3 0,7 0,1
0,1
Ulaşım
nakliye
1,7 89,0 0,4 6,1 0,08 0,3 0,1
0,8 0,1
0,2
Kuzeyev,
Narodı Srednego Povoljya i Yujnogo Urala, Moskova 1992, s. 175.
63
II. BÖLÜM
RUS KİLİSESİNİN KURULUŞU GELİŞMESİ VE İDİL-URAL
BÖLGESİNDE İLK DÖNEM ORTODOKS MİSYON
2.1. Rus Kilisesinin Kuruluş ve Gelişim Süreci
İdil-Ural Bölgesinde hıristiyanlaştırma ve misyonu incelerken etken unsur Rus
devleti ve Rusların hıristiyanlaştırılmasını da ayrıca ele almak gerekir.
Bu çerçevede
sırasıyla Rus topraklarına hıristiyanlığın girişi, Rusların hıristiyanlığı tercihi ve
hıristiyan olduktan sonra geçirdiği evreleri de dikkate almak gerekmektedir. Bu alt
başlık bu süreci ortaya koymak için eklenmiştir. Yine Rus devleti siyasal olarak
güçlenirken dinî anlamda da kurumsallaşmış, bölgede gücü nispetinde kurumlar kurarak
etkili olmuştur. Knezlik dönemine paralel metropolitlik, imparatorlukla sinodluk ve
piskoposluğa geçiş bu cümleden önemlidir.
2.1.1. Rus Topraklarında Hıristiyanlığın Yayılması
Rus topraklarında X. yüzyılda yayılmaya başlayan hıristiyanlık bu yüzyılın
sonunda da ilk kiliselerini oluşturmaya başlamıştır.
195
XI. yüzyılın ikinci yarısına doğru
birçok kilise Rus topraklarında faaliyete geçmiştir.
196
Rus tarihçileri
Slavlar üzerine ilk
misyon faaliyetlerini Havari Andreas’ın başlattığını ileri sürmektedirler.
197
Ayrıca
Andreas'ın hıristiyanlığı sadece İskitler arasında değil, Orta Karadeniz çevresinde de
yaydığı ifade edilmektedir.
198
Yine Pavlus, İllirya’da yürüttüğü tebliğ faaliyetlerine Slav
kavimlerini de dâhil etmiş ve onların yaşadığı yer olan Pannoni’ye piskopos olarak
akrabası ve öğrencisi Andronik’i tayin etmiştir.
199
195
E. Pamfil,
Tserkovnaya İstoriya, C. I., St. Petersburg 1858, s. 97.
196
İ. İ. Malışevskiy,
Skazanie o Poseşenii Russkoy Stranı Svyatım Apostolom Andreem, Kiev, 1888, s. 38; ayrıca
bakınız: TKDA (Trudiy Kiyeskoy Duhovnoy Akademi)1888, No. 6, s. 300–350.
197
Makariy Bulgakov,
İstoriya Hristianstva v Rossii do Ravnoapostolnogo Knyazya Vladimira, Kak Vvedenie v
İstoriyu Russkoy Tserkvi, St. Petersburg, 1868, 2. baskı, s. 36; Malışevskiy,
a.g.e., s. 51.
198
Nestor,
Letopisets, Provest vremennih let v kniga: Pamyatniki literaturı drevney Rusi XI naçalo XII v. Moskova
1978
, s. 27.
199
Komisyon,
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, Oçerki İstorii I-XIX vv.1. baskı, İzdaniya Moskovskoy
patriyarh, Moskova, 1988, s. 5. Bu eser kilise tarafından hazırlanmış olup, birçok din adamının katkılarını
içermektedir. Editör olarak A. S. Buyevskiy ‘nin ismi geçmektedir.
64
Bu ilk misyon faaliyetlerinin yanı sıra, Slav halkları arasında hıristiyanlığın
yayılmasında Roma İmparatoru Trayan’ın da önemli katkıları olmuştur. İmparator
Trayan’ın miladî yüzyılın sonunda Romalı Klement’i, hıristiyanlığı yaymak için
Kırım’a göndermiş ve Klement’in yürüttüğü misyon faaliyeti
neticesinde bir çok kişi
hıristiyanlığı kabul etmiştir.
200
IV. yüzyılın başlarında, İskitya, Bosfor, Khersones ve Gotf’ta piskoposluklar
kurulmuştur.
Slav topraklarının batı kısmında yer alan İskitya ve Sarmatya bölgeleri
hıristiyanlığın yayıldığı ilk alanlar olarak görülmektedir. Hıristiyanlık, Batı Slav
topraklarında gelişirken, Doğu Slav topraklarında yeterince gelişememiştir. Zira Doğu
Slav topraklarına Türk boylarının devamlı akını yayılmayı geciktiren
en önemli
etkenlerden biri olmuştur.
201
Kiev Rusyasının hıristiyanlığı kabul etmesi başlıca iki sebebe
dayandırılmaktadır. Bunlardan birincisi, “Prens Askold döneminde Kiev Rusyası ile
Bizans İmparatorluğu arasında meydana gelen savaş neticesi (860) imzalanan
antlaşma”,
202
İkincisi ise “doğrudan misyoner faaliyetler sonucunda Rus devletinin
hıristiyanlaşmasıdır”.
203
Buna göre, İstanbul Patriği Foti tarafından Slavları
hıristiyanlaştırmak amacıyla Slav topraklarına gönderilen Aziz Kiril (ö. 869)
ve Aziz
Metodiy’in (ö. 885) misyoner faaliyetleri,
204
Kiev Rusyasının hıristiyanlığı kabulünde
en önemli etkenlerden birisi olmuştur. Her ne sebeple olursa olsun, “IX. yüzyılın ikinci
yarısında Kiev Rusyası ile Bizans imparatorluğu arasındaki ilişkilerin gelişmesine
paralel olarak Kiev Prensi Askold’un Kiev Rusyasında Ortodoksluğun yayılması için
zemin hazırlamış olduğu” bilinmektedir.
205
“Kiev halkının hıristiyanlığı kabul etmelerinin arkasındaki asıl sebep,
Kiril ve
Metodiy’nin misyoner faaliyetleridir. Prens Askold’un vaftiz edilmesi ve IX. yüzyılın
200
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 6 Rusya topraklarında dinîn yayılmasında Romalı Klement’le
beraber azizlerden İnna, Pinna, Rimma, Khersones, yine azizlerinden Vasiliy, Yefrem, Yevgeniy, Agafodor, Elpidiy,
Yeferiy, Kapiton, Slav Emilian ve Keşiş Maksim’in hizmetleri vardır.
201
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 4.
202
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988-1988, s. 6.
203
E. E. Golubinskiy,
İstoriya Russkoy Tserkvi, C. I., Moskova, 1901, s. 51.
204
V. İ. Lamanskiy,
Slavyanskoe Jitie Svyatogo Kirila Kak Religiozno-Epiçeskoe Proizvedenie i Kak İstoriçeskiy
İstoçnikJurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşenya,
, (JMNP olarak verilecektir), 1903–1904, otd. izd. (ayrıbasım),
1915.
205
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov 988–1988, s. 6.