- 122 -
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
С ЖЫЕНТЫФЫЖ WО РКС , 2015, № 3 (68)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ .
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 3 (68)
CƏBİ İSMAYILOV
Naxçıvan Dövlət Universiteti
AZƏR İSMAYILOV
Ege Universiteti, İzmir
UOT: 616/618
BİTİŞMƏ XƏSTƏLİYİNİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİNDƏ ANATOMİK FAKTORUN ROLU
Açar sözlər:
Bitişmə xəstəliyi, peritonun anatomik gedişi, peritonit, bağırsaq keçməzliyi.
Key words: Peritonitis, Peritoneal adhesions, bowel obstructions, the anatomy of
peritoneum.
Ключевые слова:
Спаечная болезнь, анатомия перитона, перитониты,
непроходимости кищечника.
Giriş: Periton seroz qişa olub, qarın boşluğu divarı və orqanlarının üzərini örtür və müxtəlif
funksional, morfoloji qatlardan ibarətdir. Periton mezotel, lifli kollagen, səthi elastiki, dərin
boylama elastikitor, dərin-kollagen qatlardan ibarətdir. Periton təbəqəsinin qarın boşluğunda
örtdüyü nahiyələrdən asılı olaraq transdudasiya və eksudasiya prosesləri növbələşə bilər. Fövqəladə
hallarda peritonun plastik xarakteri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Mexaniki, kimyəvi, fiziki
zədələnmələrdən sonra, cinsi yolla yoluxmuş infeksiyalar, endometriozlar, uzun müddətli uşaqlıq
daxili spiral daşıma, kəskin appendisit, müxtəlif mənşəli peritonitlər, qarın boşluğu orqanlarının
travmatik zədələnmələri, peritonitlər, vərəm xəstəliyi, müalicəvi preparatların tətbiqi, tamponların
istifadəsi, iltihab və infeksiyon proseslərdə periton təbəqəsinin üzərimdə fibrinoz eksudatın
yığılması baş verir, daxili qanaxmalar, qan dövranında olan infeksiyalar, yad cisimlər, bağırsaq
sistemində olan parezlər bağırsaq səthlərinin sərbəst təmasına şərait yaradaraq 2-3 sutka
müddətində sakit şəraitdə bitişmələrin əmələ gəlməsinə şərait yaradır.3-cü sutkadan sonra isə
peristaltikanın bərpasına baxmayaraq əmələ gəlmiş bitişmələrin bir-birindən ayıra bilmir və
dayanıqlı yapışıqlıqların inkişafına səbəb olurlar. Bu isə öz növbəsində peritonun bir-birilə toxunan
səthlərində, zədələnmiş nahiyələrdə bitişməsi, yapışmasına səbəb olur. Bəzi hallarda bu bitişmələr (
tikişlər qoyulan zaman) xeyir gətirir, yəni qoruyucu vəzifə daşıyır, məsələn drenajların,
tamponların, yad cisimlərin, iltihabi proses olan nahiyələrin ətrafında bitişmələr əmələ gətirir. İrinli
proseslərin ətrafında bitişmələrin əmələ gəlməsi iltihabi prosesin başqa nahiyələrə yayılmasının
qarşısını alır, yəni orqanizm öz qoruyucu funksiyasını yerinə yetirir. Peritonun bu xüsusiyyəti
qarın boşluğu cərrahiyyəsində geniş istifadə olunur. Ancaq çox hllarda cərrahi əməliyyatlardan
sonra qarın boşluğunda bitişmələrin əmələ gəlməsi və xüsusilə yayılmış formada olması
arzuolunmazdır. Bir sıra hallarda bitişmələrin əmələ gəlməsinə yüksək meyllilik olur (bitişmə
xəstəliyi) və orqanların bir-biri, qarın divarı ilə geniş məsafədə bitişməsi qarın boşluğu orqanların
funksiyası, hərəkətlərində arzu olumayan pozğunluq yaradır. Periton təbəqəsi yüksək antibakterial
xüsusiyyətə malikdir, xarici mühitlə uzun müddət kontakda olması onun qurumasına və mezotel
qişasının zədələnməsi və hüceyrələrin məhvinə gətirib çıxarır. Ona görə də cərrahi əməliyyatlar
zamanı onun qurumasının qarşısı alınmalı yəni ilıq fizioloji məhlulla isadılmalı, evertasiya etmiş
orqanların nəm salfetlərlə örtülməsi vacib şərtlərdən biridir. Mexaniki zədələnmə, onun quru
salfetlərlə silinməsi, pinsetlərlə tutulması zamanı da baş verir. Əldə olunan ədəbiyyat məlumatlarına
görə bitişmə xəstəliyi adətən çox faiz hallarda qarın boşluğunda orta xəttdən sağda baş verir, bu
proses təkrar əməliyyatlar zamanı praktiki olaraq öz təsdiqini tapır. Bitişmə, yapışma xəstəliyinin
əmələ gəlməsində bir sıra faktorların olması müxtəlif ədəbiyyatlarda göstərilmışdir. Rasgəlmə
tezliyinə görə bitişmə xəstəliyi appendektomiyadan sonra 30%, bağırsaq keçməzliyindən sonra
30%, cərrahi əməliyyatlardan sonra 20-80% rast gəlir və əməliyyatlardan sonra isə 50% residiv