Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti korporativ boshqaruv fakulteti

10-rasm. Taklif elastik bo`lmaganda soliqning taqsimlanishi

Bu yerda, P₀BE₁P₁ to`rtburchak yuzi P<sub>2</sub>MBP<sub>0</sub> to`rtburchak yuzidan katta. Noelastik talabda iste′molchilar narx oshishiga qaramay birlamchi zaruriy ehtiyoj tovarlariga talabni qisqartira olmaydi yoki juda kam qisqartiradi. Soliqni taqsimlanishini taklif chizig`iga nisbatan qaraganda buning teskarisini ko`ramiz. Taklif elastik bo`lganda, soliqning katta qismini to`lash iste′molchilar zimmasiga tushadi (11-rasm).

11-rasm. Taklif elastik bo`lganda soliqni taqsimlanishi

Agar taklif noelastik bo`lsa, soliq yukining katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi (12-rasm).

12-rasm. Taklif elastik bo`lmaganda soliqni taqsimlanishi

Xulosa

Talab va taklif vositalari iqtisodiyotni shakllantiradigan ko`plab muhim voqealar va siyosatlarni analiz qilishga imkon beradi.

• 
  Talabning narx elastikligi narxdagi o`zgarishga nisbatan qancha talab bo`lishini hisoblaydi. Talab ko`proq elastik bo`ladi agar o`rnini bosuvchi tovarlar mavjud bo`lsa, agar tovar zaruriyatdan ko`ra ortiqroq bo`lsa, agar bozor tor doirada bo`lsa yoki xaridorlarda narxning o`zgarishiga munosabati sekin bo`lsa.
  
• 
  Talabning narx elastikligi talabning foizdagi o`zgarishini narxning foizdagi o`zgarishiga nisbati tarzida hisoblanadi. Agar talab narxga nisbatan kamroq o`zgarsa, unda elastiklik 1 dan kichik bo`ladi, ya’ni talab elastik emas desa ham bo`ladi. Agar aks holat bo`lsa, elastiklik 1 dan yuqori va talab elastik hisoblanadi.
  
• 
  Umumiy daromad tovar narxi bilan ularning sotilgan miqtoriga ko`paytirib topiladi. Elastik bo`lmagan talab uchun, narx oshganda daromad oshadi. Agar talab elastik bo`lsa narx ko`tarilganda daromad oshadi.
  
• 
  Talabning daromadlar elastikligi iste’molchilar daromadi o`zgarganda qancha talab bo`lganligini ko`rsatadi. Talabning narxlar kesishuvi elastikligi bir Tovar narxining o`zgarishiga boshqa bir Tovarga bo`lgan talab sonini ko`rsatadi.
  
• 
  Taklifning narx elastikligi narx o`zgarishiga qarab qancha taklif bo`lganligini bildiradi. Elastiklik e’tiborga olingan vaqt birligiga tez-tez bog`liq bo`ladi. Ko`plab bozorlarda taklif qisqa vaqtdan ko`ra uzoq vaqtda elastikroq bo`ladi.
  
• 
  Taklifning narx elastikligi taklifning foizdagi o`zgarishini narxning foizdagi o`zgarishiga nisbati tarzida hisoblanadi. Agar taklifning o`zgarishi narxning o`zgarishidan kamroq bo`lsa, elastiklik 1 dan kichik bo`ladi,ya’ni taklif elastik emas desa ham bo`ladi. Agar aks holat bo`lsa, elastiklik 1 dan yuqori va taklif elastik hisoblanadi.
  
• 
  Talab va taklif mexanizmi turli xil bozorlarda qo`llaniladi. Bu bo`limda bug`doy bozorini, neft bozorini va giyohvand moddalar bozorini tahlil qilishda ulardan foydalanildi.