GüLSÜm hüseynova
Yüklə 6,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 80 omin «amin», paroşo «müqəddəs kitab», pesax «pasxa», rabi «savad», rav «alim», roqiyaq «göy»; rufi «həkim»; rəşoq «zalım», «günahkar»; sedağa «sədəqə», sisid «kəbin kəsiləndə təzəbəylə gəlinin üstünə salınan örtük»; sifir «kitab», suko «novruz»; suf «son», tahnit «oruc»; tiro «tövrat»; təlmid «şagird», «köməkçi»; təfilim «dua-səna», «alqış»; təşuvo «tövbə»; xalaf «əvəz edən», «nəslin davamçısı», «xələt»; xələt «xalat», hazzon «ruhani», hazzir «donuz əti», haton «bəy (evlənən oğlan)», müq.et: azərb. xatun/xatın; haham «başkəsmə mərasimi»; həşqoho «allah nəzəri», şədar «şəxsiyyət vəsiqəsi»; şiro «dini nəğmə»; şobot «şənbə»; şovo «and içmək»; şolum «salam»; şolumi «əmin-amanlıq»; «dost- luq»; şomoş «yəhudi məbədində xidmət edən şəxs», ivri «yəhudi»; ozun «günah; hədinoy «bir allah», milix «məlik», «padşah»; ərif «axşam qaranlığı», «toran», «alatoranlıq»; ətiyüt «dövr», «zaman» (30, 80-82). Tat dilində türk-monqol elementləri (1, 304-329). Azər- baycan dili ilə ortaq olan bir sıra türk-monqol elementləri mövcuddur ki, həmin leksik vahidlər Azərbaycan dili vasitəsilə tat dilinə keçmişdir. Həmin leksik vahidlər aşağıdakılardır: tat. tatar (azərb., monq. ib.); tat. kağaz/kağəz/koğəz (azərb. kağız, monq. çaas); tat. seyrəq/seyrey (azərb. seyrək, monq. siyrəq); tat. sərün/sərin (azərb. sərin, monq. sərüün); tat. buğa/büğo (azərb. buğa, monq. bux); tat. bez (azərb. bez, monq. bes); tat. çiçəg/çiçeq (azərb. çiçək, monq. çeçeq); tat. zöendun/şoindun (azərb. gecə donu, monq. şöniygən); tat. quymağ//quymoğ//qiymoğ (azərb. quymaq, monq. xuymaq); tat. çöl//çul (azərb., monq. çöl); tat. qaburğa//qaburğo (azərb. qabırğa, monq. xavirqa(n)); tat. başmağ/başmoğ (azərb. əd. başmaq//dial. başmağ, türk. başmak); tat. yapunci//yapuncü (azərb. yapıncı, türk. yapınca); tat. sanduğ//sanduğ (azərb. san- Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 81 dıq, türk. sunduk); tat. cülgi//cülqi (azərb. corab, müq.et: cılqı «tükü təmizlənmiş dəri» türk. çulok); tat. kərpic (azərb. kər-pic, türk. kərpic); tat. ambar//ambor (azərb. ambar, türk. am- bar//anbar); tat. palaz//paloz (azərb. palaz, türk. palas); tat. saray//səroy (azərb. saray, türk. saray); tat. tapança//tapançö (azərb. tapança, türk. tapança) və s. Azərbaycan tatlarının dili ilə Avropa dilləri arasında əlaqə yoxdur. Lakin Azərbaycan-tat dil əlaqələri prosesində Avropa mənşəli sözlərin tat dilinə keçməsi də müşahidə olunur. Avropa mənşəli sözlər tat dilinə yalnız Azərbaycan dili vasitəsi ilə keçir. Azərbaycan dilinin aldığı və artıq onun lüğət tərkibinin ümumişlək leksik layında qərarlaşmış sözlərin bir qismi Azərbaycan dilinin təmasda olduğu başqa dillərə keçir. L.P.Krısin göstərir ki, sözalmanın əsas səbəbi və şəraiti müxtəlif xalqlar arasında dil əlaqələrinin nəticəsidir (142). İkidillilik oxuma, tərcümə, xarici mətbuat sahələrində çap olunmuş yazıların şərhi, beynəlxalq tədbirlərdə iştirak kimi nitq fəaliyyətlərini əhatə edən proseslərdə yeni anlayışları ifadə edən sözlərin miqdarı çoxalır. Müasir dövrdə mövcud ictimai-siyasi şəraitlə bağlı olaraq, Azərbaycan dilinə keçən Avropa mənşəli sözlərin sayı artmağa başlamışdır. Bu sözlərin heç də az olmayan bir qismi tat dilinə də keçir və bu dildə də onların işlənmə dairəsi tədricən genişlənir. «Müasir adam 50 il, 30 il əvvəlki adam deyil. Kütləvi savadlanma, gündəlik mütailə, təbliğat və təşviqat müasir zəhmət adamını çox irəli aparmışdır. Qəzet və jurnallar, radio və televiziya, kino və teatr, kitab hamının nəsibi olmuşdur. İndi hər kəs müasir elmlərdən müəyyən hazırlığa malikdir. Bu isə o deməkdir ki, müxtəlif elmlərə məxsus çoxlu terminlər indi ümumxalq sözünə çevril- məkdədir» (2, 49). Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili 82 Avropa mənşəli alınma sözlər arasında kommersiya və bank terminləri xüsusi yer tutur. Hazırda Azərbaycan dilində işlənən barter, diler, biznes, biznesmen, distribüter, investi- siya, investor, market, supermarket, minimarket, infi lyasiya, denominasiya, lizinq, aqrolizinq, biznes-klub, ipoteka, kredit, dinamik kredit, klirinq və s. kimi Avropa mənşəli sözlər gen- bol işlədilir. Qeyd olunan sözlərin əksəriyyəti iqtisadiyyat terminləridir. Onlardan bəziləri ümumişlək leksik laya da yol tapa bilir və danışıq dilinə də keçir. Azərbaycan tatları bankdan, kreditdən istifadə edirlər. Tatlar arasında da biznes fəaliyyəti ilə məşğul olanlar var. Tatlar yaşayan kəndlərdə yeni açılmış mağazanın «market» adlandırılması özünü göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Avropa mənşəli sözlər tat dilinə yenə də Azərbaycan dili vasitəsi ilə gəlir. Bu bir növ beynəlmiləl bir prosesdir. «Xarici leksika müasir rus cəmiyyətinin bütün sferalarına nüfuz edir, gündəlik məişətə daxil olur, rus dili üçün adi olan sözləri əvəz edir, əvvəllər kapitalizm cəmiyyətinə aid edilən anlayışları adlandırır» (142). Eyni proses Azərbaycan dili üçün də səciyyəvidir. Əvvəllər Azərbaycan dilində bank sözü işlənmişdir. Bank dövlət müəssisəsi olduğundan bank müdiri vəzifəsi də olmuşdur. Hazırda xüsusi banklar, özəl banklar əksəriyyət təşkil edir. Ona görə də bank sözü ilə yanaşı, bankir termini də işləklik qazanmışdır. Bu söz də Azərbaycan tatlarının dilinə keçmişdir. Elmi-texniki terminologiya öz mahiyyəti etibarilə əhə- miyyətli dərəcədə beynəlmiləl xarakter daşıyır, çünki müasir dövrdə hər bir yeni kəşf, elm və texnikanın yeni nailiyyəti bü- tün xalqların malı olur. Xalqların ictimai-siyasi inkişafı da qanunauyğun şəkildə beynəlxalq ictimai-siyasi terminolo- giyanın yaranması ilə bağlıdır (48, 9-10). Milli (yaxud artıq milliləşmiş) olanla beynəlmiləl olan Yüklə 6,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|