Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
«С 2 » və sonuncu 25-28-ci xanələri «d» musiqi materialı əsasında formalaşmışdır. Rəqsin musiqi formasının sxemi aşağıdakı şəkildədir: _____ A_____ a+b+c+cı+C2+d «Narey» rəqsi də musiqi folkloru nümunələrindən olub mərasimlərdə ifa edilən havalardandır. instrumental şəkildə ifa olunan bu rəqsin lad-intonasiya quruluşu «Rast» üstündədir. Orta tempdə olan rəqsin ifasında melodik xəttin inkişafından asılı olaraq intonasiyalar yüksələn və enən istiqamətlərdə hərəkət etdiyi üçün melodiyada rən garəng intonasiya çeşidləri ilə rastlaşırıq. Rəqsin into nasiyaları seksta intervalı hüdudunda bərqərar olur. Əsa sən triollar şəklində olan melodik strukturun formalaş masında kvarta hüdudunda olan sıçrayışlı intonasiyalara da rast gəlirik. Aşağıdakı not misalmda rəqsin lad quruluşu göstərilmişdir: Not misalından göründüyü kimi «Rast» məqamına əsaslanan melodiyada «fa» mayə səsi, «si bemol» isə istinad pərdəsidir. Rəqsin 2,3,5,7-ci və digər xanələrində verilmiş kvarta sıçrayışlı intonasiyalarda xanədaxili zərbənin ikinci vurğuya düşməsi nəticəsində rəqsə xüsusi oynaqlıq, rəqsvarilik gətirir. Orta tempdə ifa olunan bu rəqsin metrik ölçüsü 6/8- dir. Rəqsin melostrukturu əsasən triollarm formayaradıcı amilləri əsasında formalaşmışdır. Aşağıdakı not nümu- nəsində rəqsin əsas ritmik komponentlərini təşkil edən üç xanənin ritm formulları göstərilmişdir: «Narey» rəqsinin melodiyasının formalaşmasında səslərin sıçrayış! ı hərəkətinə və sekvent ifa üslubuna daha çox rast gəlinir. Qeyd etmək istərdik ki, 4-5-ci xanələrin özək tematik planı əsasında improvizə elementlərindən istifadə rjıunmaqla ayrı-ayrı musiqi frazaları yaradılmış və bunlar da musiqi fikirlərinin, cümlələrinin formalaş masında öz rolunu oynamışdır. Buna misal olaraq 4-5-ci xanələrin intonasiya çeşidlərinin improvizə yolu ilə işləni'iməsini 6-21 -c.i xanələrin melorstrukturunda göstərə bilərik. Bu rəqs də demək olar ki, «Güleynare» ilə eyni formaya malikdir. Burada bir fərq «Narey» rəqsində bir musiqi cümləsinin beş dəfə eynilə təkrarlanmasıdır. Əvvəlki rəqslərdən fərqli olaraq burada əsas mövzu verilməmişdən öncə bir xanədən ibarət giriş xarakterli əsas tonallığm D-T pərdələrinin səsləndirilməsi verilmişdir. «Lo çimənə» rəqsi Naxçıvan folkloruna aid rəqs- lərdəndir. Bu havanın adına digər regionlarda rast gəlinmir. Əsasən tulumda ifa edilən bu hava «Moderate» tempində çalmır. Seksta intervalı hüdudunda olan bu rəqsin diapazonunda intonasiyalar üfüqi istiqamətdə hərəkət edir. Melodik xəttin və buna uyğun intonasiyaların üfüqi inkişafı rəqsin səslənməsində monotonluq yarat- mışdır. Rəqsin melodik bünövrəsi birinci xanənin intonasiyaları üzərində qurulmuşdur. Ona görə də bu intonasiyaları melodiyanın formayaradıcı amili kimi özək intonasiyalar adlandırmaq olar. Aşağıdakı not misalında rəqsin lad quruluşu verilmişdir: «Rast» məqamında verilən not nümunəsində «lya» mayə, «mi», «si» istinad pərdələridir. Rəqsin musiqi materialında musiqi fikirlərinin formalaşmasında əsasən «mi», «lya», «si» pərdələrindən başqa «do» səsinin into nasiyalarının da xüsusi rolu var. Melostrukturu birinci xanənin ritm-intonasiyaları əsasında yaranmış bu havanın formalaşmasında aşağıda not misalında göstərilən üç xanənin ritmoformulları dayanır: Melodik fikrin formayaradıcı amilində əsasən triollarm işləd ilməsindən istifadə olunan bu havanın metrik ölçüsü 6/8-dir. Melodik xəttin böyük olmayan inkişafı prosesində fəqət özək melotezisdən və ya musiqi ifadə vasitəsindən istifadə olunması fakt olaraq gözümüz qarşısında canlanır. Rəqsin 1-ci xanəsində verilmiş triollar özək motivin bünövrəsidir ki, sonrakı melostrukturun formalaşmasında ancaq və ancaq bundan istifadə olunmuşdur. Burada da səslərin sıçrayışlı gedişindən yararlanılmışdır. Loçimənə» rəqsinin musiqi forması period formas ındadır. Rəqsin melodik strukturunu eyni ritmoformul- lardan təşkil olunmuş intonasiyalar, melodik fikirlər təşkil edir. Kvadrat periodun cümlələri 4+6 xanəyə ayrılır.Rəqsin ümumi musiqi formasının sxemi aşağıdakı şəkildə özünü göstərir: a+aı «Qoftanı» rəqsi tulumun ifasından nota alınmışdır. Melodik dilin rəqsvari olması havanın birinci iki xanəsinin metroritmik strukturundan və xanədaxili vurğudan asılı olaraq meydana çıxmışdır. Rəqsin melodik fikrinin for malaşmasında intonasiyaların üfüqi istiqamətdə hərəkəti xüsusi rol oynayır. Kvarta intervalı hüdudunda olan lad quruluşunda «sol», «si bemol», «do» səsləri özünü funksional baxımdan göstərir. «Şur» ladma söykənən rəqsin səs sistemində əsas özək intonasiyalar rəqsin birinci iki xanəsində verilmiş intonasiyalarla bağlıdır: Not misalında verilən lad quruluşundan göründüyü kimi «sol» mayə, «si bemol», «do» istinad pərdələridir. Rəqsin səslənməsində burdonlu səslənmədən də istifadə olunmuşdur. Melodiyanın ifasında «sol» və «si bemol» Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|