H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
məsini təmin etmək məqsədilə onların üzərində nəzгırətin gücləndirilməsi uğ- runda alimlərin beynəlxalq hərəkatı genişlənir. Bəşəriyyətin taleyi, sivilizasiyanın gələcəyi mənafeləri elmi-texniki nailiyyətlərin etik normaları və dəyərlərlə uyğunlaşdırılmasma diqqəti artırmağı tələb edir. Elmi tədqiqatların humanist ideallarla birləşdirilməsi zəruriliyinin başqa bir alternativi yoxdur. Elmi idrak ilə humanist, etik prinsiplərin üzvi şəkildə əlaqələndirilməsi sosial tərəqqinin gələcək inkişafınm rəhnlcfir. 3. Müasir dövrün qlobal problemləri Müasir şəraitdə dünya sivilizasiyası cəmiyyət, insan və təbiət arasında qarşılıqlı münasibətlərin daha da inkişafı ilə səciyyələnir. Bununla yanaşı hazırda ictimai tərəqqi həm də bir sıra qlobal, ümumbəşəri problemlər doğurur ki, dünya sivilizasiyasının taleyi, bəşəriyyətin bu günü və gələcəyi onların həllindən çox asılıdır. Bu qlobal problemlər hansılardır? Göstərmək lazımdır ki, bəzən onların tərkibinə hazırda qarşıda duran bütün təbii-elmi, elmi-texnixi və sosial problemləri daxil edirlər. Bu cür yanaşdıqda qlobal problemlər bəşəriyyətin qarşısında duran bütün vəzifələr içərisində əriyir. Əslində qlobal problemlər bəşəriyyətin həll edəcəyi bütün vəzifələri deyil, onun taleyi ilə bağlı olan ən əsas vəzifələri əhatə edir. Hər şeydən əwəl, onlar öz mahiyyəti etibarilə bütün bəşəriyyətin mənafeyini ifadə edən, perspektivdə isə onun gələcəyini müəyyən edəcək ümumbəşəri xarakterli problemlərdir. Digər tərəfdən, buraya elə problemlər aiddir ki, onlar sözün əsl mənasında ümumdünya xarakteri daşıyır, yəni dünyanın bütün əsas regionlarında cəmiyyətin inkişafınm obyektiv amili kimi çıxış edir. Sonra, bunlar elə problemlərdir ki, onların vaxtında həll olunmaması bəşəriyyətin gələcəyi üçün ciddi təhlükə törədir, odur ki, cəmiyyətin gələcək tərəqqisi naminə onlar gecikmədən həll olunmalıdır. Nəhayət, qlobal problemlərə elə təbii, elmi-texniki, sosial-siyasi problemlər daxildir ki, onları bütün bəşəriyyətin gərgin, ümumi əməyi və birgə səyləri nəticəsində həll etmək mümkündür. Onlar bir ölkənin və dövlətin gücü ilə, yerli və ya regional miqyasda həll edilə bilməz. Yuxarıda göstərilən əlamətlərə əsasən müasir dövrün qlöbal problemlərinin aşağıdakı növlərini göstərmək olar: -
həmrəylik əsasında sosial tərəqqinin dinc, sülh yolu ilə inkişafının təmin edilməsi; -
inkişaf etmiş qərb dövlətləri ilə zəif inkişaf etmiş Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələri arasında iqtisadi və mədəni inkişaf səvİ 30 'əsindəki artmaqda olan fərqin aradan qaldırılması; -
bəşəriyyətin inkişafı üçün zəruri olan təbii ehtiyatlara və xammala (bərpa olunan və bərpa olunmayan ehtiyatlara), o cümlədən lazımi miqdarda və keyfiyyətli ərzaq məhsullarına və enerjiyə artmaqda olan tələbatınm ödənilməsi; -
insanın biosferaya geniş miqyasda müdaxilə etməsinin faciəli nəticəsi olan ekoloji böhranın, ətraf mühitin (atmosferin, torpağm və su hövzələrinin) sənaye və kənd təsərrüfatı tullantıları ilə hədsiz dərəcədə çirklənməsinin qarşı
sının alınmäsı; inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sürətli artımın, demoqrafik partlayışın məhdudlaşdmiması və inkişaf etmiş ölkələrdə doğumun əhali artımının normal həddindən aşağı olması nəticəsində yaranan demoqrafik böhranın aradan qaldmlması. Burada əhalinin sadə təkrar istehsalının təmin edilməsi və əhalinin nisbi qocalmasının qarşısının alınması; elmi-texniki inqilabın törətdiyi arzuolunmaz nəticələri irəlicədən görmək və aradan qaldırmaq, onun yaratdığı misilsiz imkanlardan bütövlükdə cəmiyyətin və şəxsiyyətin mənafeyi naminə istifadə edilməsi; - əhalinin sağlamlığının qorunması ilə əlaqədar səhiyyənin qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsi (Spidə, narkomaniya ya və digər dəhşətli xəstəliklərə qarşı səmərəli mübarizə aparılması), təhsil və ictimai təminatın yaxşı- laşdmlması, keçmişin mədəni irsinə və əxlaqi dəyərlərə münasibətlə bağlı məsələlərin həll edilməsi. Əlbəttə, həmin problemlərin xeyli hissəsi əvvəllərdə mövcud olmuşdur. Lakin indiki şəraitdə onlar kəsgin şəkil almışdır. Qlobal problemlərin həlli yollarını işləyib hazırlamaq və həyata keçinnək üçün birinci növbədə on- lann mahiyyəti və yaranma səbəbləri araşdırılmalıdır. Bəzi qlobalist nəzəriyyələr bu problemləri fatalist mövqedən izah edərək onların labüdlüyünü, qarşısıalın- mazlığını sübut etməyə çalışırlar. Onlarm fikrincə bu problemlər labüd olaraq və avtomatik surətdə faciəli nəticələrə gətirib çıxarmalıdır. Bu mövqe doğru deyildir. istər hazırki dövrdə mövcud olan, istərsə də gələcəkdə yarana biləcək qlobal problemləri mütərəqqi ictim.ai qüvvələrin fəaliyyətini, baxış və məqsədlərini birləşdirmək əsasında tam həll etmək mümkündür. Bəşəriyyətin bütün tarixi ərzində tədricən əmələ gəlmiş və müasir dövrdə isə kəskin şəkildə çıxış edən qlobal problemlərin yaranması aşağıdakı iki yol ilə baş vermişdir. Onlar bir tərəfdən insan və onun şüurlu fəaliyyətinin inkişafı, insanla təbiət arasındakı münasibətlərin təkmilləşməsi nəticəsidir. Bu
əmək alətlərinin təkmilləşməsində, cəmiyyətin maddi mədəniyyəti və istehsalın inkişafında ifadə olunur. Digər tərəfdən, qlobal problemlərin yaranması, dərinləşməsi, bəşəriyyətin gələcəyi üçün təhlükəyə çevrilməsi xeyli dərəcədə sosial tərəqqinin ziddiyyətli təbiəti ilə izah olunur. Qlobal problemlər öz mənşəyinə və təbiətinə görə ikitərəfli xarakter daşıyır. Onlarda təbii və sosial tərəfi bir-birindən ayırmaq olmaz. Doğrudan da insanla təbiət arasında özünü göstərən qlobal problemləri yalnız müəyyən sosial münasibətlər şəraitində həll etmək olar. Digər tərəfdən müharibə və sülh problemi, yaxud inkişaf etməkdə olan ölkələrin geriliyi sosial sferada yaranmasına baxmayaraq təbii tərəfə, yəni "insan-təbiət" münasibətlərinə güclü təsir göstərir. Deyilənlərdən aydın olur ki, qlobal problemləri həll etmək üçün iki qrup ilkin şərtlər yaratmaq tələb olunui'. Bunlardan birincisi, elmi-texniki tərəqqini həyatın irəli sürdüyü məsələlərə cavab verə biləcək səviyyədə inkişaf etdirmək, ikincisi isə həmin problemləri faktiki surətdə həll etməyə imkan verən sosial- siyasi şəraitin yaradılmasıdır. Müasir dövrün bütün qlobal problemləri bir-birilə sıx vəhdətdə çıxış edir və 474 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|