Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bədii metal.
- DaĢ üzərində oymalar.
298
əksər hallarda Təbriz və Ərdəbil Ģəhərlərində toxunurdu. ġirvan, Qarabağ, Gəncə, Qazax xalçaları ornamentlərin in məzmunu etibarilə Təb riz və Ərdəbil xalçalarına oxĢasa da, üslub xüsusiyyətlərinə görə onlardan fərqlən ir. Tədqiqatçılar Təbrizdə və Ərdəbildə toxun muĢ xalıların rəsm və naxıĢlarının digər yerlərdə to xunan xalçalara nisbətən daha çox real bəzək ünsürlərinə malik olduğunu qeyd edirlər. Azərbaycan xal çaların ın araĢdırıcıları xalçalarımızdakı bəzək mü xtəlifliy ini ilin sıxlığının ço x və ya az o lması, ilə izah edirlər. Həq iqətən də ilin sıxlığ ı ço x olan xalçalarda daha real və zərif rəsmlərə, ilmə sıxılığı az xalçalarda isə sxematik və nisbətən bəsit bəzəklərə rast gəlinin ir. XVI-XVII əsrlərdə ölkədə yüksək səviyyəli ornamental xa lçala rla yanaĢı, bədii səciyyə daĢıyan süjetli xalçalar da toxunurdu. Bunlardan ovçuluqla bağlı mü xtəlif ko mpozisiyalı xalçaları, məiĢət səhnələrini, klassik ġərq poemalarında əxz olunmuĢ epizodları qeyd edə bilərik. A zərbaycanda bu dövrdə yüksək keyfıyyətli xov lu xalçalarla yanaĢı, külli miqdarda xovsuz xalça məmu latı (palaz, cecim, kilim, Ģəddə, vərni) də hazırlan ırd ı. Xovsuz xalça məmu latı istehsalı xüsusilə Qarabağda, ġamaxıda, Qazaxda və Gəncədə çox Ģöhrət tapmıĢdı. Xovsuz xalçalar ü zərində, adətən, rəngli zo laqlar, dördbucaq, paxlava, çarpazlan mıĢ qıvrım xətlər və s. həndəsi fıqurlar olur. MənĢəcə əski zamanlara aid olan sxematik bəzəklər əslində real varlıqda rast gəldiyimiz əĢyaların ifadə vasitəsidir. Xovsuz xalçalarda arabir nisbətən real üslubda çəkilmiĢ insan və heyvan fiqurlarına da təsadüf edilir. Xalça məmu latı bu zaman ərzində də Azərbaycan gerçəkliy inin tərkib hissəsi, beynəlxalq ticarətdə baĢlıca alq ı-satqı obyektlərindən biri olmuĢdur.
nümunələri hazırlamaq iĢi Təbriz, Ərdəbil, Naxçıvan, Gəncə, ġamaxı, Bakı Ģəhərlərində xüsusilə inkiĢaf etmiĢdi. Bu zaman Azərbaycan sənətkarların ın hazırlad ığı silah (xəncər, qıhnc, qalxan) və zirehli geyimlər (dəbilqə, d irsəklik və s.) xarici ö lkələrdə xüsusilə məĢhurlaĢmıĢdı. Oruc bəy Bayat öz kitabında Azərbaycan silahlarının baĢqa ölkələrlə bərabər, Moskva dövləti ərazisində daha çox yaĢadığını xüsusilə qeyd edir. Rus mənbələrindən birində Moskva knyazı Boris Qodunovun ġamaxı sənətkarları tərəfındən hazırlan mıĢ 8 bəzəkli dəbilqəsi haqqında məlu mat vardır. Azərbaycan silahlarının geniĢ Ģöhrət tapması təsadüfi hal olmay ıb, yerli sənətkarların sənət axtarıĢların ın labüd nəticəsi idi. Məsələn, XV əsrdə geniĢ yayılmıĢ düz və enli qılıncları yeni yüzillikdə ayparaya bənzər qızıl, gü müĢ və qiymətli sümük dəstəkli qılınclar əvəz etmiĢdi. AraĢdırmalar göstərir ki, bu dövrdə yaranmıĢ metal məmu latı ü zərində yalnız sənətkarlar deyil, habelə za man ın tanınmıĢ rəssamları da məĢğul olmuĢlar. Sultan Məhəmməd bu dövrün metal məmu latın ın rəs m tərtibatı ilə məĢğul olmuĢ ən görkəmli rəssamı idi. XVI əsrdə
299
Nizami Gəncəvin in əsərlərindən alın mıĢ surətlərə metal məmulatı üzərində xüsusilə tez-te z rast gəlin ir. Metal məmu latı ü zərində rəsm və naxıĢlardan baĢqa ərəb əlifbası ilə yazılmıĢ sözlərə də təsadüf olunur. Həmin yazılar məmulatın nə zaman, kimin sifariĢi ilə, hansı usta tərəfındən hazırlandığ ını nəzərə çatdırır. Bəzi metal əĢyalar üzərində Qurandan əxz olun muĢ parçalar, klassik ġərq Ģairlərinin Ģeirlərindən müəyyən hissələr həkk edilird i. Ornament, mü xtəlif rəsm və yazılarla yanaĢı, bu dövrün metal məmulatı bəzəyində qiy mətli daĢlardan çox geniĢ surətdə istifadə olunurdu. Qiy mətli daĢlar içərisində firu zə və yaqut xüsusilə geniĢ yayılmıĢdı. Əski inamlara görə, fıru zə ondan istifadə edən Ģəxsi xəstəliklərdən, bədnəzərdən qoruyur və evinə xoĢbəxt lik gətirir. Yaqut isə ehtirasın, qələbə hissinin rəmzi kimi qiymətləndirilir. XVI-XVII əsrlərdə metaldan hazırlan mıĢ bədii sənət nümunələrin in ayrılmaz bir qis min i də zinət əĢyaları təĢkil edir. Bunlar əsasən qızıl və gü müĢdən hazırlan ır, qadın və kiĢi bəzəyi kimi istifadə edilirdi. Ümu miyyətlə, qiy mətli metallardan düzəldilmiĢ bəzək əĢyaları gəzd irilməsi və geyilməsi baxımından 4 qismə bölünür: 1) boyun bəzəkləri; 2) qol və barmaq bəzəkləri; 3) baĢ bəzəkləri: 4) libaslara bənd olunan bəzəklər. Bu dövrün Azərbaycan zərgərliyi barədə yazılı mənbələrdə xeyli məlu mat olmasına baxmayaraq, faktik materialların (sənət nümunələrinin) sayı ço x azdır.
bəzək nü munələrinə biz daha çox məzarüstü daĢlarda rast gəlirik. Ümu miyyətlə, Azərbaycan ərazisində bir neçə qrup məzar daĢına təsadüf olunur. Bunlardan mü xtəlif fo rmalarda yonulmuĢ Ģaquli baĢdaĢıları (stellalan), üfüqi sənduqələri (sarkofaqı), at və qoç fıqurlu heykəlləri göstərmək olar. Qeyd etdiyimiz məzar daĢlan dəfn olunmuĢ Ģəxsin cəmiyyətdə tutduğu mövqeyindən asılı olaraq mü xtəlif üslubda, forma və məzmunda bəzədilirdi. Təbiidir ki, sərvətli Ģəxslərin məzar daĢı daha bəzəkli və zərif hazırlan ırd ı. Ġqlimdən, istifadə olunan materialdan və ənənələrlə əlaqədar Azərbaycamn mü xtəlif yerlərində məzar daĢları mü xtəlif forma və bəzəklərdə tərtib edilirdi. Hazırda Azərbaycanda XVI-XVII əsrlərə a id olan ən zə rif və or jina l üslubda oyulmuĢ məzar daĢlarına AbĢeronda, ġamaxı, Bərdə, Laçın, Naxçıvan, Lerik, Gəncə, Qəbələ ərazilərində təsadüf etmək mü mkündür. Bu məzar daĢlan üzərində biz məharətlə oyulmuĢ həndəsi, nəbati ornamentlərlə yanaĢı, insan, heyvan, quĢ fıqurlarına və hətta süjet xarakteri daĢıyan ko mpozisiyalara rast gəlirik. Bunlardan yalnız bəzə k kimi deyil, dəfn olun muĢ Ģəxsin cinsini, həyatını, peĢəsini əks etdirən təsvir kimi də istifadə edilird i. Məsələn, əksər məzar daĢları ü zərində gəncliyi və
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|