Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
140
məĢhur ustaları sırasında tatlardan Abdulla Seyrəfi Təbrizini, Məhəmməd ibn ġüca ġirvanini, Abdulla Marağayini, cildçilərdən Məhəmməd Əli Təbrizini göstərmək o lar.
Dünyəvi məzmuna malik olan kitablar (tarixi əsərlər və klassik poeziya nümunələri) əlvan miniatür rəsmləri ilə bəzədilirdi. Təsviri sənətin məhz bu sahəsində (miniatür rəssamlığında) Azərbaycan xalqının dünya bədii mədəniyyətində tutduğu mövqeyi əhəmiyyətlidir. Ümu miyyətlə, Azərbaycan miniatür sənəti ġərqin müsəlman ölkələrində miniatür rəssamlığının ümumi inkiĢafı prosesində aparıcı rol oynamıĢdır. Orta ġərq xalqlarının ilkin kitab miniatür nümunələri Azərbaycan Ģəhərləri olan Xoyda, Marağada və Təbrizdə yaradılmıĢdır. "Vərqa və GülĢa" (XIII əsr) və "Cami əttəvarix" (1307, 1314-cü illər) kimi məĢhur əlyazmalarına çəkilmiĢ miniatürlər Azərbaycanda bədii ənənənin mövcudluğunu, Orta ġərqdə bədii məktəbin yarandığını sübut edir. Miniatür rəssamlığında Təbriz məktəbinin formalaĢması və inkiĢafının ilkin mərhələsində mü xtəlif məktəblərin ənənələri çulğaĢırdı. Uyğur rəssamları vasitəsilə ġərqi Türküstan ənənələri, Mesopotamiya təsviri sənət ənənələri və yerli təsviri sənət ənənələri bu məktəbin yaranmasının əsas mənbələri olmuĢdur. XIV əsrin əvvəllərində miniatür rəssamlığının daha da inkiĢaf etdiyini RəĢidəddinin "Cami ət-təvarix" əlyazmasına çəkilmiĢ miniatürlər sübut edir. Müxtəlif tarixi hadisələri, mifoloji süjetləri əks etdirən xeyli miniatür azad qrafik tərzdə, Uzaq ġərq rəssamlığı uslubunda çəkilmiĢdir. Lakin XIII əsrin sonu - XIV əsrin əvvəllərində yaradılmıĢ bu iarürlərin bəzilərində Uzaq ġərq və Ərəb-Mesopotamiya ənənələri nəin ki birgə mövcuddur, hətta üzvi surətdə çulğaĢır, yerli bədii ənənələrin təsiri altında yeni keyfiyyət kəsb etməyə baĢlayırdı. Tədricən Təbriz məktəbinin miniatür sənətində yeni obrazlı quruluĢlar iĢlənib hazırlandı. Bu quruluĢun baĢlıca cəhəti onun əsasən dekorativ baĢlanğıca istinad etməsi id i. Artıq XIV əsrin ortalarında miniatür rəssamlığının Təbriz mə ktəbində mü xtəlif bədii ənənələri sintez etmiĢ tamamilə yeni və orijinal üslub formalaĢdı. Burada 1330- 1340-cı illərdə Firdovsinin "Sahnamə"sinə çəkilmiĢ miniatürlər nəinki Azərbaycan miniatürünün, habelə bütün ġərq rəssamlıq sənətinin inkiĢafında yeni və yüksək mərhələni təĢkil edir. Bu əlyazma miniatürlərinin böyük hissəsini ustad ġəmsəddin çəkmiĢdir. Miniatürlərin baĢqa bir qismini onun Ģagirdinə, XIV əsrin ikinci yarısının tanınmıĢ rəssamı Əbdül Xoyluya aid ed irlər. XI-XIV əsrlərdə dünyəvi məzmunlu əlyazmalarından baĢqa, ilahiyyata həsr olunmuĢ əlyazmaları da ornamental-dekorativ motivlərlə bəzədilirdi. Bu əlyazmaların ın
141
mətni iri hərflərlə, bəzən bir neçə klassik xətti dəyiĢməklə yazılırdı. Abdulla Seyrəfinin 1329-cu ildə və Abdulla Marağayinin 1338-c i ildə üzünü köçürdükləri Quran nüsxələri dekorativ tərtibatına görə nadir sənət nümunələri hesab edilir. XIV
ildə Təbrizdə üzü köçürülmüĢ "Əcayib əl-məxluqat" əsərləri kitab sənətinin gözəl nümunələridir. XV
kitabxanalarında elmi, tarixi, ədəbi-bədii məzmunlu əsərlərin üzü köçürülür, əlyazmalarına gözəl miniatürlər çəkilirdi. Bu dövrdə Təbrizdə, ġa maxıda, digər Azərbaycan Ģəhərlərində Mirəli Təbrizi, M irabdulla Təbrizi, Cəfər Təbrizi, Əzhər Təbrizi, Əbdürrəhim əl-Yaqubi (Ənisi), Süleyman Əli Yaqubi, Nizaməddin Əli Ərdəbili kimi xəttatlar fəaliyyət göstərirdilər. Məlu mdur ki, Uzun Həsənin "Əmeleye- kitab xaneye-hümayun" kitabxanasında 58 mahir xəttat və rəssam çalıĢmaqda idi. Xəttat Mirəli Təbrizi "nəstəliq" xəttinin yaradıcısı kimi məĢhurlaĢmıĢdı. Cəfər Təbrizi Ağqoyunlu Baysunqurun saray kitabxanasına uzun müddət rəhbərlik etmiĢdi (kitabxanada 45 xəttat iĢləyirdi). Onun Ģagirdi Əzhər Təbrizi Süleyman Əli MəĢhədinin, ġah Mahmud NiĢapurinin və Sultan Məhəmməd Nurun müəllimi olmuĢdur. Bəzi monumentalist xəttatlar me marlıq abidələrinin yazılarını və dekorativ bəzəklərini iĢləyird ilər. Tam əsasla qeyd etmək o lar ki, XIV-XVI əsrlərdə Təbriz miniatür məktəbinin inkiĢafında fasilə olmamıĢdır. Bu dövrdə Təbriz nıəktəbinin bədii üslubu tam Ģəkildə formalaĢdı. Məhəmmədin Təbrizdəki sarayında oğlan və qızların cəng, tənbur, serud, ney, dəf sədalan altında yallı getməsi haqqında dövrün mənbələrində məlu mat vardır.
XIV əsrin ikinci yarısında, Cəlairilər dövründə Azərbaycan musiqisi saraya daha artıq dərəcədə yol tapmıĢdı. 1371-ci ildə ġah |ġüca Təbrizi iĢğal edərkən Ģəhərin üç böyük Ģəxsiyyəti - Ģair Salman Savəci, musiq iĢünas Hafiz YusifĢah və alim ġey x Məhə mməd Keçəçi haqqında ona mə lu mat verild i. Salnaməçilər Hafiz Yusif-i Ģahı "ürəkaçan nəğmələr sahibi" adlandırırd ılar. Gö rkəmli musiq iĢünas Əbdülqadir Marağayinin (1353-1435) əsas yaradıcılığ ı Cəlairi hökmdarları Su ltan Hüseyn, Sultan Əhməd və Əmir Teymurun oğlu MiranĢahın hakimiyyəti dövründə Təbrizdə keçmiĢdir. MəĢhur xanəndə olmuĢ Əbdülqadir bəstələdiyi mahnılara ö zü Ģeir yazırdı. Onun Azərbaycan, fars və ərəb dillərində yazd ığı Ģeirlərdən nü munələr indiyədək qalmıĢdır. Sənətkarın bəstələdiyi b ir mahnının sözləri - Azərbaycan dilində yazılmıĢ "Bizi unutma" rədifli Ģeri geniĢ yayılmıĢdı. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|