12
Ikkinchidan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kapital, yuqori malakaga ega
mehnat resurslari kabi ishlab chiqarishining yuqori safarbarligini ko’rsatuvchi omillar
davlat tomonidan ishlab chiqarishni joylashtirish, daromadni taqsimlanishi,
soliq
stavkalarini o’rnataishi, atrof muhitni muhofaza qilish va band qilish sohalari ustidan
bo’lgan nazoratni ancha kamaytiradi.
Uchinchidan, davlatning jahon inqirozi oldidagi zaifligi.
Globallashuv to’g’risida so’z yuritilganda ko’pincha uni ahamiyatining ortirib
yuborilishini moyilligi ko’zga tashlanadi. Siyosatda o’tkazilayotgan cheklanishlar
davlat tomonidan o’z xohishiga qarab o’rnatiladi. Valyuta kursini fiksastiya qilish
rejimini tanlagan davlatlar valyuta sisyoatining ayrim qurollarni qo’llashdan voz
kechadi. Valyuta mustaqilligini tanlagan davlatlarining harakatlari ilgariga nisbatan
ham o’zgarmagan. Lekin bu mustaqillik faqat inflastiyani yuqori darajasini o’rnatishni
o’z ichiga oladi. Fiskal siyosatda ana shunday muammolar mavjud. Hukumatlar jahon
bozorining sarmoyalarini jalb qilgan holda noaniq va
omonat byudjet tanqisligini
mablag’ bilan ta’minlay olmaydilar, ammo ular aholiga murojaat qilishi mumkin yoki
ichki va tashqi qarzlar bo’yicha o’z majburiyatlari bajarishdan voz kechadilar. Paradoks
shundaki, jahon kapital bozorining sarmoyalarini jalb qilgan holda globallashuv
hukumatlarga mablag’ bilan ta’minlash mablag’larini kengaytirishga imkoniyat
yaratadi. Erkin savdo sharoitidagi mehnat va kapitalning mobilligi o’sishi bilan milliy
mustaqillik daromadlar taqsimlanishi ishlab chiqarish va savdo sharoitlari omillarining
mobilligiga bog’liq. Agar davlatlar o’z vaziyatini o’zgartirishga harakat qilganlarida,
milliy siyosat instrumentlari o’z kuchini yo’qotadi yoki qo’llash doirasidan chetda
qoladi. Yuqori korparativ soliqlarining va daromad solig’ining yuqori stavkalarining
kiritilishi kapitalning oqib ketishi va immigrastiyaning o’sishiga olib keladi.
Rivojlangan davlatlarda valyuta nazorati deyarli qo’llanilmayapti,
negaki uning
qo’llanilishi samara bermaydi va kapitalning oqib ketishiga sabab bo’ladi. Demokratiya
sharoitida biroz oson bo’lsada, erkin savdoni o’rnatishdan manfaatdor ta’ziyq
13
ko’rsatuvchi guruhlar bilan hisoblashishga to’g’ri keladi. Bilvosita soliq stavkalaridagi
farq arbitraj spekulyastiyalar uchun qulay sharoit yaratib beradi. Daromad manbalari
sifatida tariflarni qo’llash savdo erkinligi bilan chegaralanadi.
Shunday qilib, globallashuv davlatlarning iqtisodiy siyosat sohasidagi ustamonlik
bilan harakat qilishlarini cheklaydi, lekin hech ham uni bekor qilmaydi. Hukumatlar
davlatdagi investistiya iqlimini investorlar uchun qiziqish o’yg’otishini quyidagi
tadbirlar bilan belgilaydilar
10
:
Infrastrukturani rivojlantirish;
Maorifni, kadrlirni tayyorlash va malakasini oshirish tizimini qo’llab
quvvatlish;
Ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish bilan birga xizmat ko’rsatish
sohasidagi narxlarni pasaytirish;
Erkin raqobat uchun sharoit yaratish yoki normalarni
tartibga solishni
o’zgartirish;
Mehnat bozorining faoliyatini takomillashtirish.
Kommunikastiyalar tizimining va liberallashuv siyosatining takomillashi
yordamida kechuvchi iqtisodiyot va jamoatdagi globallashuv jarayonlarining
chuqurlashib borishi umuman olganda ijobiy ta’siriga ega. Bu jarayonlarning
kechishida turmush tarzining mislsiz o’sishiga, boy va kambag’al davlatlarning
individiumlar uchun keng imkoniyatlar yaratilishiga olib keldi.
Ammo bu ijobiy tomonlarining boshqa taraflarini ham unutmaslik lozim.
Integrastiya jarayonlarining yo’ldoshi bo’ldi
11
:
10
М,Г,Делягин «Мировой Кризис, Обшая Теория Глобализatsiя», 216-221 стр, Москва-2022
11
М,Г,Делягин «Мировой Кризис, Обшая Теория Глобализatsiя», 216-218 стр, Москва-2022
14
Jahon
inqirozlari oldidagi zaiflik, “yaxshilik” bilan bir qatorda “yomonlik”
tarqalishining xavfi. Bu birdamlikni, hukumatlararo qarorlar qabul qilinishini talab
qiladi;
Ko’pchilik uchun globallashuv jarayoni muqarrardek tuyuladi, aholi bu
o’zgarishlarga ko’nikishi lozim. Ammo hamma ham bunga tayyor emas. Globallashuv
jarayonlarining dushmanlari ham ko’p.
Quyidagi 1-jadval integrastiyaning xalqaro
boshqarish tizimi qanday
rivojlanayotganini ko’rsatadi.
Dostları ilə paylaş: