I bob. Tilshunoslikda ot so‘z turkumi va uning grammatik shakllarining o‘rganilishi

Mehr ko‘p ko‘rguzdim, ammo mehribone topmadim, Jon base qildim fido, oromijone topmadim.
Hajr ila dilxasta bo‘ldim, dilsitone topmadim,
G‘am bila boshimg‘a yetdim, g‘amgusore topmadim. (Zahiriddin Bobur)
Ruboiydagi mehr, mehribone, jon, oromijone, dilsitone, g‘amgusore so‘zlari bosh kelishikda bo‘lgani holda gapda vositasiz to‘ldiruvchi vazifasida, obyekt grammatik ma’nosini ifodalab kelmoqda. Tushum kelishigidagi so‘zning ushbu vazifada kelishi esa an’anaviy grammatika tomonidan to‘la-to‘kis e’tirof etilgan. Fe’lning barcha shakllarini ikkiga – kategoriya ichidagi shakllarning o‘zaro ziddiyatida aniq bir belgiga ega bo‘lgan belgili shakllar va bu ziddiyatda aniq belgiga ega bo‘lmagan belgisiz (neytral) shakllarga ajratish mumkin. Birinchi guruh belgili shakllarning qo‘llanishi va ma’no ottenkalari doirasi o‘zlari mansub bo‘lgan kategoriyaning belgisi va har bir shaklning kategoriya ichidagi oppozitsiyalardagi belgisi bilan cheklangan bo‘ladi. Ikkinchi guruh belgisiz shakllarining qo‘llanishi va ma’no ottenkalari doirasi esa faqat o‘zlari mansub bo‘lgan kategoriyaning belgisi bilan chекланган bo‘ladi (masalan, bosh kelishik, buyruq mayli, aniq nisbat, -ar qo‘shimchali zamon shakli, -(i)b ravishdoshi). Ya’ni birinchi guruh shakllarning qo‘llanilish doirasi va ma’no ottenkalari kategoriya ichidagi munosabatlari bilan belgilansa, ikkinchi guruh shakllarning qo‘llanilish doirasi va ma’no ottenkalari kategoriyalararo munosabatlar bilan belgilanadi va bu shakllar shu kategoriyaning reprezentanti rolini o‘ynaydi. Shuning uchun ma’lum kategoriyaga mansub bo‘lgan shakllarning ma’nosi shu kategoriyaning reprezentant shakli ma’nolari bilan belgilanadi”⁶.
Turkiy tillarda belgi ma’nosiga ega bo‘lgan so‘zlar egalik va kelishik
shaklini olib, gapda sub’ekt va obyekt vazifasida kelishi ham mumkin:
Odamning