İÇİndekiler

Varoluş felsefesi: Hiç birşeyin yoktan yaratılmadığı, vardan, var olduğu, insanında bu var oluşun bir parçası olduğu düşüncesi vs.

10^ Enel Hak: Ben tanrıyım Tanrı bende. Alevi cemlerinde darına durulan, Hallacı Mansur insanın hakkın varlığın bir parçası, hak insanda anlamın gelen sözü.

11^ Pir: Alevi inanç öğretisinde, yol erkân yürüten kadın erkek inan önderleri için kullanılan ortak as. Pir dede/ana, Bilge veli usta uzman kişi. Bir geldi Pir geldi, (işinin piri / ustası). 

12^ Şah: Alevilikte hak (Tanrı/Allah) yerine kullanılan bir terim. ‘RA’ dedikleri güneşi ışığı kutsayan eski Mısırlılar uzayda güneşten daha büyük ışık yıldılar olduğunu keyfettiklerine ona büyük ışık tanrılar tanrısı anlamına gelen ŞAH-RA dediler. (hz. Şahın avası Turna derler bir kuştadır Asası Nil deryasında hırkası bir derviştedir. Pir Sultan)

13^ Allah: Arapça tarı adı olarak kullanılan bu kelimenin aslı "AL-La" dır. "EL-La" veya "EL-Le" eski sümer ve İbranicede “Tanrıça” demektir. (ilk insanlar Güneşi erkek tarı, Ayı kadın tanrıça, yıldızları da çosukları olarak görmüştür. "AL-La-h" aslında Kadın tarıça demektir. İslam-a geçişte cinsiyet değiştirmiştir.

14^ Kudret:  Güç, erk, erke, iktidar üretici değiştirici yaratıcı güç.

15^ Cevher: Madde maden Bir şeyin özü, mayası, yetenek.

16^ Od: Ocak, ateş, kor, alev, ısı, ışık.

17^ Yol: Gaye, uğur, maksat bir amaca ulaşmak için başvurulması gereken çare, yöntem. Aleviler inanç öğretilerine genelde kâmili insanlık yolu derler.

18^ Erkan: Yol yönde Alevi inanç öğretisinde ilke kural uygulamalar için kullanılan genel ad. Cem erkânı, Hakka yürüme erkânı vs.

19^ Çar anasır: 4 unsur, maddenin 4 hali, hava ateş su toprak.

20^ Devriye: Evrenin ve insanın Tanrıdan çıkıp Tanrıya dönmesi felsefesine göre bu devir evrelerini anlatan terim. Varoluş ve evrim değişim gelişimi öze geri dönüşü vs. anlatan Devriye deyişleri.

21^ Mühürleme: Cemde iki ayak başparmaklarını yan yana getirip dara durmak, özünü dara çekmek ölmeden önce ölmek.

22^ Dar, Dara durmak: Asılmak darağacına çekilmek, zor durumda olmak, cemde sorgudan geçmek, bende ulu pirler gibi Mansur, Nesimi, Fazlı, bu yola ser veren analar bacılar gibi asılayım yüzüleyim kesileyim. Canını YOL uruna vermek yola baş koymak. Alevi yolunu benimseyen (ikrar veren) her can, 24 saat ömür boyu kedine layık görmediğini başkasına görmemek üzere sözlü yemlidir DAR’dadır. Dardan inmek, hakka yürüyen bir canın rızalığını alıp aklanması yol üyeliğinden sorumluluklarından aklanıp kayıttan kütükten indirilmesi.

23^ Sorgu görgü: Cemde yılda bir defa özünü dara çekme sorgulanma aklanma arınma töreni.

24^ Cem, cem erenleri: Toplanma birleşme, cem erkânı 12 hizmetin görüldüğü Alevi inançsal tören, Cem erenleri ceme katılan canlar.

25^ Deyiş: Söylem Şiir türkü Alevi yol erkânında okunan yol ilke ve güncel yaşam hakkında şiirler.

26^ Bismi Şah: Bir-İsmi-Şah, Bismi-Şahın (hakkın tarının) adı yerine kullanılan “tanrı doğa insan” bütünlemesi büyük ışık hak anlamın da deyim.

27^ Hızır: Qızır Kurtarıcı zarda zorda yardım eden, kurtarıcı kutsal kişilik, aksakalı bilge boz atlı Hızır. Yol ernlerine dayanışmayı yardımlaşmayı paylaşmayı öğretme kültürü. 13-15 Şubat Hızır orucu, 6 Mayıs Hıdırellez.

28^ Cemevi: Alevilikte cem vs. Erkanların yapıldığı toplumun irşad edildiği, bilinçlendirdiği mekân okul dergah.

29^ Hizmet: Cemde yol erkânda halk hak için yapılan işler, Alevi yol erkânına san şöhret rütbe benlik vs. arınmış sadece hizmetçi, hizmet ehli girebilir.

30^ Zakir: Cemlerde 12 hizmette biri, saz çalıp deyiş söyleyen, müzikle şiirle anlatan toplumu bilinçlendiren, âşık, halk ozanı.

31^ Lokma: Yaşam için zorunu olan gıdaları veren doğayı kutsamak ve toplum içinde paylaşım kültürünü yaymak için verilen yiyecek yemek. Lokmacı yemek veren, hazırlayan ve dağıtanlar.

32^ Adak (kurban): Bir istek arzunun yerine gelmesi için veya geldiğinde verilen lokma yemek. (İslam’da vs. dinlerde görülen, İnanç için cana kıymak Kurban kesmek bayramı vs. Alevi inanç felsefesinde yeri yoktur.) Kurban terimi yerine lokma terimi kullanılmalıdır.

33^ Felsefe: Yunanca “philo-sophia” bilgi ve sevgi, bilerek inanıp sevme, her türlü bilimsel yöntemi kullanarak, niye varız nerede geldiği ne olacağıyız vs. birçok düşünsel ve toplumsal soru sorunun neden ve ilklerini gerçek özünü bulma cevap arama biçimi düşünde etkinliği (bilim dalı dalı). Genelde dini inançlar idealist felsefeye, Alevilik daha çok materyalist felsefeye dayanır.

34^ Rızalık: Cemden önce alacak verece küskün dargın gönül rızası ile barışmak anlaşmak, Bir konuda onay almak vermek, kabul etmek.

35^ Asimilasyon: Özümleme, Farklı kökenden gelen azınlıkları veya etnik grupları, inançların, zorla veya gönüllü yok olma edilmesi. Kültür birikimlerini, kimliklerini baskın doku korku ve yapı içinde eriterek yok etme edilme sürecinin sonu.

36^ Erkaname: Erkân’ın kelime olarak anlamı; “usul, gidiş, yol, yöntem” dir. Bu kurallar ve uygulamalar hakkında bilgi veren yazılı kaynaklara “erkânname” denir.

37^ Vasiyet: Bir kişi ölümünden sonra yerine getirilmesi için bıraktığı yazılı sözlü istekler. Veya Pirin taliplerine yaptığı tavsiye öğüt.

38^ Semah: Gökyüzü bütün evren, işitme duyma ritim, Alevi cemlerinde erkanlarında, kadın erkek müzik eşliğinde dönülen, bütün alemin hareket dönüp devriye ettiği, hava ateş su toprak yer gök arasında İnsanın canlıların hak kutsallığını simgeleyen ritüel dans. Pervane, Çarkı pervaz.

39^ Dem: Özü sözü bir Kamil bilge insan olmak, ÖZ bilgisini almış olgunlaşmış (demlemiş) olma anı zamanı. Şarap içki dolu almak içmek.

40^ Destur: Kural kaide, söz almak, söz vermek, bir işe başlamak içim izin alıp izin vermek.

41^ Seylancan: Cenaze taşımak (veya mezara indirmek) için kullanılan portatif tahta.

42^ Şefaat: İyilik yarar, bağışlanması veya dileğinin yerine getirilmesi.

43^ Mekânın ışık olsun; Yer, yurt, ev, uzay, Hak özüne dönmek hakla bir olmak.

44^ Işık olsun: Evrenin özü varlık gücü enerjisi ışığı, aşkı, aleviyle, hak ile bir olmak.

45^ Hü gerçeğin demime: Hü, HüDa, O’da, kendinden gelen varlık anlamında Tanrı Hakkı anma sözü. Gerçeğe akla mantığa yatan, olgun özlü doru söz. Hak sözü.

46^ EDEB: El, dil, bel, sahip olmak, Kendine reva görmediğini başkasına görmemek, kendinden zayıf güçsüz olanı ezememek, elinle koymadığını almamak hırsızlık yapmamak çalmamak, yalan söylememek, rızasız bir iş yapmamak, dik durmak haksızlıklara boyun bel bükmemek eğilmemek. Edebi söz söyleme, ağızdan girene değil, çıkana dikket etmek. Söylediğin kabul ettiğin verdiğin söze bağlı kalmak, Alevi yol erkânında “ÂMİN’’ yerine; Özümden sözüme/sözüne bağıyım anlamında, 5 unsuru temsil eden El; Önce kalbe götürülür, sona dudak/dile, sonra söze kemerbest bağlıyım anlamında bele götürülür. ADAB ise bedenin dilidir. Davarınış ve görünüşe dikkat etmek.

47^ Nefes: Soluk, özlü anlamlı söz, deyiş şiir, öğüt manevi güç.

48^ Gerçeğe Hü: Doğru bilimsel gerçek olanı kusama, öneli doğru şey konuşulacak dinleyin anlamında uyarı.

49^ Mihman: Konuk misafir,

50^ Dergâh: Alevi yol erkânının yürütüldüğü yer, Cemevi, Okul eğitim merkezi, Hakkın hakikatin olduğu konuşuldu mekan.

51^ Yedi Âlem 7’ler: Alevilikte sayıların harflerin renklerin havyaların bitkilerim. Derin sembolik anlamları vardır. “3’ler 5’ler 40’lar 7’diler bu yolu onlar kurdular”. 7 sayısı: Haftanın 7 günü, Gözle görülebilen 7 gezegen, yerin ve gökyüzünün 7 katmanı, İnsan vücudunda 7 güç merkezi Aura. 7 renk, 7 nota, 7 kıta, 7 nefis, Tek hücreden İnsana 7 evrimsel oluşum. 4+3 unsur; Hava Ateş Su Toprak Kadın (Naciye), Erkek (Naci) Hak. Vs. vs.

52^ Pinhan: Gizli saklı gizlenmiş sır.

53^ Ehli kişi: Bir işi bilen gönüllü yapan yapabilecek olan.

54^ Himmetiyle: Koruma yetki iktidarı can derman gücü ile.

55^ Delil: Hakkın varlığına delil, Kanıt, belge, ispat, kılavuz, rehber, emare, ışık alev aydınlatma, yol gösteren, Alevi cemlerinde uyarılan (yakılan) ve dilendirilen, mum çerag hakkın varlık ışkı aşkıdır Alev-i-dir. Cemde uyarılan Delil; üstü yel hava, alevi od ateşi, eriyen kısmı suyu, katı kısmı cevher madde madenleri toprağı sembolize eder. Delili uyaran CAN HAKkı, toplamı, 5 unsuru hakkın yaratıcı kudret EL’in 5 parmağı emeği, 5’leri sembolize eder. Özel deyiş gülbank ile Delil uyarılmadan Cem yürütülmez, Cemin sonunda da delir sırlanır. (Fizikken söndürsen de kablonun içindeki elektrik akımı gibi görünmez, 5 unsur ebedi yol edilemez varlığını sürdürür.)

56^ Çerag: Çıra, eskiden elektrikli lambanın vs. olmadığı dönemlerde çam veya benzeri ağaçların yağlı özünden ışıklandırmak için yakılan meşale ışık, Alevi cemlerinde hakkın varlığına bildiğine uyarılan delil mum, Aydınlanmak.

57^ Şad olsun: Sevinçli neşeli başı/seri hoş, mutlu olmak olunmayı dilemek.

58^ Sadık: Doğru, gerçek, Dostluğu ve bağlılığı içten olan, sadakatli olan, olmak, Yola verdiği ikrara söze bağlı kalmak.

59^ Evliya: Çok Bilge, Veli, rehber, yol göstermiş hakikat sırlarına ermiş, topluma yol göstermiş yararı olmuş, ulu eren bilge kişi.

60^ 40 erkânı: 40 sayısının birçok inanç ve Alevli yol erkânında derin anlamları vardır. 40’lar cemi, 40 Makam, Bir ceninin ana rahminde 40 gün sonra cinsiyetinin belli olması. “ CEN, CANA DÜŞMÜŞ, CANI CEM EYLEYELİM” diyerek, daha, ana rahmine düşen canla cemal olunur ve saygı duyulur. İnsana saygıda buradan başlar. Alevi yol/inancında; bir can (öldükten) hakka yürüdükten 40 sonrasında yapılan, alacak vereceklerin vs. görülüp rızalık alınıp, hakka yürüyen canın DAR’dan üyelikten sorumluluktan indirildiği, son erkân tören merasim.

61^ Musahip: Alevi yol erkânında reşit ve/ya evli çiftlerin birbirine verdiği Yol arkadaşlığı kardeşliği dayanışma sözü bağıllığıdır. Yol kardeşliği, sosyal daynışma biçimidir. Kominist bir anlayıştır günümüze uygularsak. Bir varlıklı ile bir fakir musaip olur. Bir birini korur ve yardımcı olur. Bir varlıklı ve bir yoksul aile veya değişik mesleklerden aileler birbirine musahip kadeş olur. Biyolojik kardeşlikten daha yakın daha ileri bağlayıcı sorumluluklar gerektiren bir sosyal dayanışma kurumudur. Aynı aile soydan kişiler birbiri ile musahip olamaz. Musahiplerden birisi bir hata yapmışsa diğeri sorumlu tutulabilir. ( Günümüz koşullarına göre ve Alevi yoluna giren üye olanların birbirleri ile ilişkilerini kapsayacak şekilde güncelleştirip reform edilmesi gereken önemli bir kurum.)

62^ Güruhu Naciye Naci katarı: Grup, topluluk, cemaat, Guru = öğretmen, öncü, üstat  bilge, kurtulmuş selamete ermiş topluluk.
(( Semavi dinler tarının Âdem’i çamurdan yaratıldığını, kadının Hava’yı onun kaburga kemiğinden yaratıldığını ve 72 çocukları olduğunu bu çocukların bir biri ile evlenerek insan neslinin çoğaldığını anlatır. Alevi yol erkânı, bu Âdem ve Havanın yaradılış şeklini ve kardeşlerin birbiri ile evlenmesini, Habil ve Kabil kardeşlerin birbirini öldürmesini vs. benimsemez kabul etmez. )) Her ne kadar bu mitolojiler değişik şekillerde anlatılsa da özü:

Alevilikte insan, nesli soyunun, hakkın emir ve rızası ile hakkın varından gelen, oluşan, (tarihte adına Naci ve Naciye, grubu güruhu denilmiş), erkek- dişi, can cananın aşklarından evrimle, doğumla devriye ile gediği görüşü savunulur.

63^ Zay olur: Zay Ziyan heba yok olmak, Emeğin boşa gitmesi kişiye topluma bir yararı sonucu olmaması.

64^ Gam gese: Tasa, kaygı, üzüntü, sıkıntı, acı, kötü durum görmek / görmemek.

65^ Namerd: Alçak, mert dürüst doru olmayan iki yülü, hain vs..

66^ 3’ler: Alevilikte Kadın Erkek Çocuk, El Dil Bel, Tanrı Doğa İnsan, birliğine vurgu yapan ve birçok inançta var ve kutsal kabul edilen 3’leme.

67^ 5’ler: 4 kapıda Can,, 5’unsur,, Hava ateş su toprak ve canlılar (insan). Bir elin 5 parmağı hakkın insanın emeğin yaracı gücünün simgesi. Hace Beştaş..

68^ 40’lar: Mitolojik anlatıma dayalı 40’ı Bir, Biri kırk, için var olan, bir üzüm tanesini 40’ paylaşan. Hakla hak olmuş, Yarısı kadın erkek 40 canın katıldığı, soylu soplu rütbeli bencilerin peygamberlerin bile içeri alınmadığı, herkesin rızalıkla bir birine hizmet ettiği, Dem’lendiği kâmili insan toplumu. Alevi inancını temel ibadeti Ayini-Cem toplantısı. 40 makam Aleviliğin 4 aşamalı kâmili insan olma 40 etik kuralı öğretisi.

69^ Şemsi Mahı muhabbet: Muhabbet güneşi ayı ışığı

70^ Dar çeken didar göre erenler sefasına ere: Kötü gün eziyet gören iyi gün göre, herkes rahat serbest ola, otura. Cemlerde bir erkânın bitiğini açıklayan söz.

71^ Civan: Doğru, dürüst, mert, güzel, yakışıklı edebli.