Iii. Amaliy mashg‘ulotlar uchun materiallar 1-amaliy mashg’ulot. Ekologia va atrof muhit muhofaza fanini tadqiqot uslublari

Me’yoriy ekologik ekspertiza–atrof tabiiy muxit sifatini eng yukori darajada – konsentratsiyalashuvi (PDK), zaxarli moddalar tashlash va chi-karish (PDV), radiatsiyalashuvi (PDU), shovkin ta’siri, magnit maydon tebranishlari me’yorlarini ekologik xavfsizlik darajasiga javob beri-shini tekshirish.

8-AMALIY MASHG’ULOT. EKOLOGIK MONITORING.
1.Antropogen taziyk kuchli bulgan zonalar nazorati. Bunda xavoni iflosla-nishi e’tiborga olinadigan bulsa, shaxarlar, sanoat rayonlari kiradi. YUza suvlarining ifloslanishi xisobiga olinadigan bulsa daryolarning kuyilish joylari va estaurlar daryolarining chegaralari, sanoat shaxarlaridagi kullar, suv omborlari kiradi. CHorvachilik fermalari va kommunal okova suvlari chikariladigan joylar aloxida urin tutadi. Tuprok muxofazasi yoki nazorati e’tiborga olingshan takdirda yirik shaxarlarning rayonlari, avtomagistrallar, yirik yullar, zaxarli kimyoviy moddalar kullaniladigan kishlok xujaligi tarmoklari nazorat kilinadi.
2. F o n darajasidagi nazorat tizimi. Bunga xar kanday lokal manba’dan uzoklashgan ifloslanishni nazorat kilish kiradi. Misol sifatida biosferadagi kurikxonalarni kompleks tadkik kilish va kuzatishni olish
mumkin. Xuddi shuningdek uz chikindilarini uzok masofalarga tarkatuvchi monitoring va tabiiy muxit, kurikxona va tabiiy ob’ektlarni ifloslanishi darajasini nazorat kilishlar kiradi.
3.Ekologik monitoring xakida tushuncha.
Insonni normal yashashi uchun tashki muxit optimal bo’lishi kerak. Uning uzgarishi inson uchun zararli ta’sir kursatadi. SHuning uchun muxitning sifati degan tushuncha fanga kiritilgan. Muxit sifati insonning ekologik va jamiyatni ilmiy texnik tarakkiyoti nuktai nazaridan koniktiruvchi kursatkichlar yigindisidir.
Tabiiy muxitni nazorat kilish davlatlararo tizim asosida amalga oshiriladi. Xozirgi vaktda respublikada 94 ochik suv xavzalarining ifloslanishi ustidan nazorat olib boriladi. Buning uchun 134 punkt, 169 darvoza va 187 namuna olish joylari mavjud. Kuzatish orkali ushbu ob’ektlardagi suvlarning mineral tarkibi, biogen moddalari, nefft maxsulotlari, fenollar, xlor va fosfororganik pestitsidlar, SPAV, ogir metallar, ftor, muallak moddalar va boshkalar aniklanadi. Gidrobiologik kuzatishlar 50 dan ortik suv xavzalarida olib borilib uning 77 punkt va 100 darvozasi bor. SHuningdek atmosfera yoginlarining kimyoviy tarkibi, kuruk
Atmosfera yoginlari (tuz-chang tuzonlari va boshkalar) nazorat kilish buyicha ishlar olib borilib, namunalarda sulfatlar, xloridlar, gidrokarbonatlar, nitratlar, kalsiy, magniy, natriy, kaliy ftoridlar va boshkalar aniklanadi.