İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

Bunları maye,  yarımmaye və bərk qida mühitlərində xüsusilə 
bunlara  ada  dovşanları  və  qoçların  qan  serumunu  əlavə  etdikdə 
yaxşı  boy  verir.  Amilin  kulturasmı  almaq  üçün  Terskix,  Fervort- 
Volf və Lyubaşenko qida mühitlərindən istifadə edilir.  Leptospir- 
lər aerobdur, bölünmə yolu  ilə çoxalır, optimal  böyümə tempera­
turu 25-30°S-dir. Leptospirlərin patogenlik faktorlarına fıbrinolitik 
ferment,  enzimlər,  hemotoksin və endotoksinlər aiddir.
Leptospirozla  xəstə  quşlardan  baktorioloji  müayinə  zamanı 
L.qrippotyposa,  L.pomona,  L.bataviae,  L.tarassovi  və  başqaları 
tipləri  ayrılır.
D avam lılığı. 
Leptospirlər  fiziki  və  kimyəvi  vasitələrin  təsi­
rinə  davamsızdır,  ancaq tipik  hidrobiontlardırlar.  Suda 200  gün, 
çirkab  sularında  1-günə  qədər,  peyin  şirəsində  1  günə,  nəmli 
torpaqda  uzun  müddətdə,  qrupa  torpaqda  isə  qısa  müddətdə 
inaktivləşir.  Termiki  təsirə  davamsızdır.  Beləki  70-90°S  tempe­
raturda  leptospirlər ani  olaraq  məhv olur.
Kimyəvi dezinfeksiya vasitələrindən 5%-li karbol turşusu, tər­
kibində  0,25%  fəal  xlor olan  xlorlu əhəng məhlulu,  0,25%-li  for- 
maldehid,  1%-li  natrium qələvisi  məhlulları  qısa müddətdə  lepto- 
spirləri  tələf edir.  Aşağı temperatura leptospirləri  konservləşdirir.
E pizootoloji  m əlu m atlar. 
Quşlar leptospirozla ilin  isti  fəsil­
lərində xəstələnir. Quşlardan əlavə xəstəliyə əksər növ kənd tə­
sərrüfatı  heyvanları,  xəzdərili  vəhşi  heyvanlarda çox həssasdır.
İnfeksiya  törədicisinin  mənbəyi  xəstə  və  xəstəliyi  keçirmiş 
leptospir daşıyan quşlar və heyvanlar hesab edilir.  Yoluxma əsa­
sən  alimentar  yolla  baş  verir.  İnfeksiya  törədicisinin  eştiyat 
mənbəyi  gəmirici  heyvanlardır.  Xəstəlik  nəmli  və  bataqlıq  tor­
paq  sahələrində,  humusla  zəngin  və  pH-ı  neytral  və  ya zəif qə­
ləvi sahələrdə çox müşahidə edilir. Xəstəlik quşlarda zəif epizo- 
otiya və  sporadiya halında özünü  göstərir.
Patogenez. 
Orqanizmə  alimentar  yolla  daxil  olmuş  leptos­
pirlər  qana  keçir  və  qısa  müddət  ərzində  bütün  orqanizmi  işğal 
edir.  Yoluxmanın  3-5-ci  günlərində  quşların  qanında  aqqlyuti-
2 4 8
ninləşdirici  və leptospirləri  lizisə uğradan antitellər meydana çı­
xır.  Nəticədə  leptospirlər qanda  azalır.  Litik  antitellərin  təsirin­
dən  leptospirlər  parçalanır  və  onların  endotoksinləri  qanın  və 
parenximatoz orqanların hüceyrələrini  parçalayır.  Bu da öz növ­
bəsində  orqanizmdə  patoloji-anatomik,  biokimyəvi,  hematoloji 
və  digər  dəyişdiklər  gedir.  Eritrositlərin  parçalanmasvı  nəticə­
sində  quşlarda  anemiya  inkişaf edir,  qanda  çoxlu  miqdarda  he- 
moqlobin  toplanır və bundan  da bilirubin  yaranır.  Normal  qaraci­
yərdə  bilirubin-qlyukoron  turşusu  ilə  birləşərək  qandan  xaric 
olur.  Zədələnm iş  qaraciyərdə  bu  proses  getmir,  bilirubin  qan 
dan  toxumalara adsorbsiya olunaraq onlara  sarı  rəng  verir.  Lep- 
tosfırlərin  təsirindən  kapillyarların  endotelisinin  iltihablaşması 
nəticəsində  damarların  divarı  kövrəkləşir  və  daxili  orqanlarda 
çoxlu  miqdarda qan  sızmaları  baş  verir.
G edişi  v ə  kliniki  əlam ətləri. 
Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü 
1-14  gün  arasında  olur.  Xəstəlik  quşlarda  iti,  yarımiti  və  gizli, 
nadir hallarda  isə  ildırımvari  və  xroniki  gedir.
Leptospirozun  iti  və yarımiti  formasında quşlarda ümumi  zəif­
lik,  hərəkətsizlik,  temperaturanın  yüksəlməsi,  görünən  selikli 
qişaların, pipiyin, saqqalın və dərinin əvvəlgə solğun-sarı  və son­
ra  isə  zəfəran  rəngdə  olması  nəzərə çarpır.
İldırımvari  və latent gedişdə saprılıq və  zəif, yada heç müşa­
hidə  edilmir.
Xəstə quşlarda mədə-bağırsaq sisteminin  funksiyası  pozğun­
luğu,  sarımtıl-ağ  rəngdə  ishal,  kəskin  anemiyanın  baş  verməsi 
ilə əlaqədar olaraq  onlarda asfıksiyadan  tələfat qeyd  olunur.
P atoloji-an atom ik   dəyişd iklər. 
Leptospirozdan  ölmüş  quş­
larda  baş  verən  patoloji-anatomik  və  histoloji  dəyişdiklər  kənd 
təsərrüfatı  heyvanlarında  olduğu  kimidir.  Quşlarda  əsas  patolo­
ji-anatomik  dəyişdiklər  qaraciyər  və  böyrəklərdə  gedir.  Ölmüş 
quş  gəsədlərində  anemiya  və  sarılıq,  hemorroji  diatez,  parenxi­
matoz orqanlarda degenerativ dəyişdiklər aşkar edilir.
Qaraciyər həcmin böyüməklə, parenximası kövrək, üzərində
2 4 9

---

xırda  nekroz  ocaqları  və  qan  sızmalar,  rənginin  dəyişilməsi,  öd 
kisəsinin böyüməsi və  içərisində qatı  yapışqana ğənzər öd,  böy­
rəklərdə həcmən böyümə, doluqanlı, rənginin dəyişməsi,  fıbroz 
kapsulanın  asanlıqla  soyulması,  parenximasında  xırda  nekroz 
ocaqları,  böyrək  ləyənində  qırmızımtıl  rəngdə  jeleyə  bənzər 
konsistensiyada  kütlə  aşkar edilir.
Histoloji  kəsiklərin  Levaditi  üsulu  ilə  boyanması  zamanı 
böyrəkdə  və  qaraciyərdə  qızılı-sarı  fonda tünd-boz  rəngdə  qıv­
rım  törədicilər qeyd olunur.
Diaqnoz. 
Quşlarda  leptospiroza  diaqnoz  qoymaq  üçün  onun 
epizootoloji  xüsusiyyətləri,  kliniki  əlamətləri  və patoloji-anato- 
mik  dəyişdiklər  nəzərə  alınır  və  dəqiq  diaqnostika  üsullarına 
müraciət  edilir.  Burada  baketerioloji  müayinə  və  seroloji  reak­
siyalardan  istifadə  edilir.
Bakterioloji  müayinədə  verilmiş  patoloji  materialdan  yax­
maların  hazırlanaraq  mikroskopiya  edilir,  qida  mühitlərinə  əki­
lərək  amilin  təmiz  kulturası  alınır  və  laboratoriya  təcrübə  hey­
vanları  üzərində  bioloji  sınaq  qoyulur.  Bioloji  sınaq  20-30 
günlük  qızılı  rəngdə  dağ  siçovullarında,  10-20  günlük  ada  dov­
şanlarında və 3-5  həftəlik hind donuzları üzərində qoyulur.  Təd­
qiq  olunan  material (qan,  parenximatoz orqanların suspenziyası) 
qızılı  dağ  siçovullarına  2-3  ml,  hind  donuzlarına  1-2  ml  dərialtı 
və  ya  qarın  boşluğuna  inyeksiya edilir.
Təmiz  kultura almaq  üçün  patoloji  materialdan  ən  çox  Ters- 
kix  və  ya  Lyubaşenko  qida  mühitinə  əkilir  və  termostatda  28- 
30°S  temperaturda  yetişdirilir.  Qida  mühitlərində  leptospirozun 
boyu mikroskop altında yoxlanır.  Bu məqsədlə hər 5  gündən bir 
xarakterik boy alınana qədər nümunə götürülür və mikroskopiya 
edilir.  Adətən  boy  əkmədən  10-20  gün  keçmiş  nəzərə  çarpır.
Xəstəliyin  diaqnostikasında  seroloji  reaksiyalardan  makro- 
aqqlyutinasiya  və  mikroaqqlyutinasiya  reaksiyalarından  istifadə 
edilir.  Onu da qeyd  etmək  lazımdır ki,  quşların  qanında  spesifik 
antitellər yoluxmadan  3-5  gün  keçmiş  yaranır.  Ona  görə  də  se-
250
roloji  reaksiyalarla  xəstəliyə diaqnoz  son  dövrlərində  daha  spe- 
sifıkdir.
M ü alicə. 
Müalicə  üçün  S.Y.Lyubaşenko  tərəfindən  hazır­
lanmış  leptospiroz  əleyhinə  hiperimmun  serumdan  istifadə  edi­
lir.  Xəstəliyin  ilk  dövrlərində  bunun  tətbiqi  yaxşı  nəticə  ilə 
özünü  göstərir.  Bundan  əlavə  streptomisin  hər kq  canlı  kütləyə 
15  min T.V.  əzələ  içinə vurulmalıdır.  Xəstə quşlar uyğun zoogi- 
giyeniki  şəraitdə saxlanmalı və yem payına balıq yağı, mikroele- 
mentlər və  vitaminlər əlavə edilməlidir.
İm m unitet. 
Xəstəlik  keçirmiş  quşlarda  yüksək  gərginlikli 
immunitet  yaranır.  Xəstəliyin  spesifik  profilaktikası  üçün 
S.Y.Lyubaşenko tərəfindən fenol  vaksin hazırlanıb təklif edilmiş 
və bu quşların yaşı  növündən asılı olaraq  1-3  ml dərialtına inyek­
siya edilir.  Yaranmış  immunitet quşları  1  ilə qədər qoruyur.
Profilaktika  v ə  m übarizə  tədbirləri. 
Quşçuluq  təsərrüfatla­
rında  leptospiroz baş verdikdə müəyyən  məhtutlaşmalar qoyulur. 
Hər gün  quşlar nəzərdən  keçirilir,  xəstə və xəstəliyə  şübhəli  quş 
qrupları  ayrılaraq  kəsilir.  Quş  binaları  və  onun  ətraf sahələrində 
mexaniki  təmizlik  apardıqdan  sonra  tərkibində  2%  fəal  xlor olan 
xlorlu  əhəng  məhlulu,  2%-li  natrium  qələvisi  və  5%-li  fenollu 
kreolin emulsiyası  ilə dezinfeksiya aparılır.  Peyin və yem qalıqla­
rı  toplanaraq  biotermiki  üsulla  dezinfeksiya  edilir.  Deratizasiya 
tədbirlərinin  aparılmasına  xüsusi  fikir verilmilədir,  çünki  gəmiri­
cilər infeksiya törədicisini  çox  vaxt ömrü  boyu özlərində gəzdirir 
və infeksiya törədicisinin ehtiyat mənbəyi  kimi rola malik olurlar.
Pulloroz
Pulloroz  (Pullorosis)  toyuqlar dəstəsinə  mənsub  olan  quşla­
rın  infeksion  xəstəliyi  olub  cücələrdə  parenximatoz  orqanların 
və  bağırsaqların  zədələnməsi,  yaşlılarda  isə  yumurta  follikulla- 
rının  iltihabı  ilə  səciyyələnir.
Tarixi  m əlu m a t. 
Pulloroz  ilk  dəfə  1889-cu  ildə  İngiltərədə
251

---