İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DİVERSİFİKASİYA
- Bank sektoru və iqtisadiyyatın kreditləşdirilməsi.
- Diaqram 19. Azərbaycan kredit təşkilatlarının ümumi kredit qoyuluşu 49 (milyon manat)
- Qiymətli kağızlar bazarının inkişafı.
39 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA əsasən bankların, sığorta və təkrarsığorta şirkətlərinin mənfəətinin nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilən hissəsi 1 yanvar 2009-cu il tarixdən 3 il müddətinə mənfəət vergisindən azad olunub. Ölkədə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafını dəstəkləmək, onların vergitutma mexanizmini asanlaşdırmaq məqsədi ilə 2001-ci ildən sadələşdirilmiş vergi növü tətbiq edilir. Malların təqdim edilməsi və işlərin görülməsinin ümumi hasilatının həcminə və satışdankənar gəlirlərə tətbiq olunan bu verginin dərəcəsi Bakı şəhəri üzrə 4%, qalan bütün ərazilər üzrə 2% təşkil edir. Vergi sistemi vasitəsilə kənd təsərrüfatı istehsalının stimullaşdırılması məqsədi ilə kənd təsərrüfatı istehsalçılarının, torpaq vergisi istisna olmaqla, bütün növ vergilərdən azad edilmə müddəti 2013-cü ilin sonunadək uzadılıb. Bank sektoru və iqtisadiyyatın kreditləşdirilməsi. 1 yanvar 2011-ci il tarixinə olan məlumata görə, ölkədə AMB-nin lisenziyası əsasında bank xidməti göstərən 150 kredit təşkilatı var. Onların 44-ü bank, 106-sı isə bank olmayan kredit təşkilatıdır. Bankların 1-i dövlət, 43-ü özəl, o cümlədən özəl bankların 22-si xarici kapitallıdır 47 . 2000-2010-cu illər dövründə bankların sayı 52-dən 44-ə enib. Ümumilikdə kredit təşkilatlarının sayı 2000-ci ildə 158 idisə, 2010-cu ildə 146 olub. Azərbaycanda bank sisteminin aktivlərinin həcmi 2000-ci ildəki 865.0 milyon manatdan 2010-cu ilin sonuna 13.3 milyard manata kimi yüksəlib 48 – 15,4 dəfə artıb. Bu müddətdə ÜDM-in nominal həcmi 8,8 dəfə artıb. 2000-ci ildə bank sektoru aktivlərinin ÜDM-ə nisbəti 18,3% olduğu halda, 2010-cu ildə bu göstərici artaraq 32%-ə çatıb. 2010-cu ildə bank sistemi aktivlərinin qeyri-neft ÜDM-inə nisbəti 72,1% təşkil edib. 2000-2010- cu illərdə ölkənin bank sektorunda aktivlərin artım tempi ÜDM-in artım tempini üstələyib. 2001-2010-cu illərdə ölkənin kredit bazarında davamlı artım dinamikası müşahidə edilib: həm milli, həm də xarici valyutada olan bank kreditlərinin həcmi ildən-ilə artıb, 2006-cı ildən başlayaraq bu artım daha sürətli olub. Belə ki, ölkə iqtisadiyyatına yönəldilən cəmi bank kreditləri 2001-ci ildə 486.2 milyon manat olubsa, 2005-ci ildə bu məbləğ 1441.0, 2010-cu ildə isə 9163.4 milyon manata qalxıb.
2001-ci illə müqayisədə ölkədə kredit qoyuluşlarının ümumi həcmi 2005-ci ildə təqribən 3 dəfə, 2010-cu ildə isə 18,8 dəfə artıb. 2010-cu ildə ölkə bank larının iqtisadiyyata təqdim etdiyi kre ditlərin ümumi məbləği 2005- ci illə müqayisədə 6,4 dəfə çox olub. oktyabr 2008-ci il, № 710-IIIQ http://www.e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=15646&doctype=0 47 AMB, www.cbar.az 48 AMB-nin statistik bülleteni. No:3 (133), 3/2011. www.cbar.az 49 AMB-nin statistik bülleteni. No:12 (130) 12/2010. www.cbar.az 40 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA 2006-cı ilədək ölkənin bank sisteminin kreditlərində qısamüddətli kreditlər üstün lük təşkil edib, 2007-ci ildən isə uzunmüddətli kreditlər daha böyük paya sahib olmağa başlayıb. 2001-ci ildə bütün kredit qoyuluşlarının yalnız 27,2%-i (132.3 milyon manatı) uzun müddətli kreditlər olubsa, 2006-cı ildə onun payı 51,7% (yaxud 1220.7 milyon manat), 2010-cu ildə isə 72,0% (6596.3 milyon manat) təşkil edib 50 . 2010-cu ilin sonuna ümumi kredit qoyuluşunun 24,1%-i (2206.8 milyon manat) ticarət və xidmət sektoruna, 10,7%-i (984.0 milyon manat) energetika, kimya və təbii ehtiyatlar sektoruna, 4,8%-i (441.3 milyon manat) kənd təsərrüfatı və emal sektoruna, 7,2%-i (660.6 milyon manat) inşaat və əmlak sektoruna, 7,4%-i (682.4 milyon manat) sənaye və istehsala, 5,0%-i (454.4 milyon manat) və 29,5%-i (2700.8 milyon manat) ev təsərrüfatlarına yönəldilib 51 . Kredit qoyuluşunun təqribən 4-5%-i kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalına, 6-7%-i isə sənaye və istehsal sektoruna yönəldilir. Araşdırmalar göstərir ki, bu sahələrə təqdim edilən kredit vəsaitlərinin əksər hissəsini SKMF-nin 52 və Kənd Təsərrüfatı Kreditləri Dövlət Agentliyinin dövlət büdcəsindən müvəkkil bankların vasitəçiliyi ilə sahibkarlara və fermerlərə verdikləri güzəştli kreditlər təşkil edir. Energetika sektorunun bank kreditlərindəki payı 5-6%-dən 2009-cu ildə kəskin artaraq 17-18% səviyyəsinə qalxıb. Bu, 2009-cu ildə AMB-nin resursları hesabına Beynəlxalq Bank vasitəsilə ARDNŞ-yə güzəştli şərtlərlə (3%-lə) 7 il müddətinə verilən 750 milyon manatlıq kredit hesabına 53 baş verib. Bununla belə, enerji sektorunun kredit qoyuluşlarında payı 2010-cu ilin sonuna 11%-ə qədər düşüb. Son illər ölkə regionlarında bankların filiallarının sayının artmasına rəğmən hələ də bütün kredit qoyuluşunun 85%-dən çoxu yalnız Bakı şəhərinin payına düşür. Abşeron da nəzərə alınmaqla Bakı–Abşeron ərazisində bütün kredit qoyuluşlarının 88,7%-i istifadə edilir. Kredit qoyuluşlarının yalnız 10%-i ölkənin digər regionları arasında paylanır. Əgər nəzərə alsaq ki, Gəncə, Şirvan, Şamaxı, Lənkəran, Mingəçevir kimi şəhərlərdə olan kreditlər də bunun tərkibindədir, onda kreditlərin belə təmərküzləşmə səviyyəsinin ölkə regionlarının inkişafına ciddi dəstək verə bilmədiyi üzə çıxır. Bu, həm də bankların regionları kreditləşdirməkdə maraqlı olmadığını əks etdirir. AMB-nin məlumatlarına əsasən, 2002-2010-cu illərdə Azərbaycanın kredit bazarında kreditlər üzrə orta illik orta faiz dərəcələri 13-19% intervalında dəyişilib. Son illər kreditlər üzrə illik orta faiz dərəcələri təqribən 15-17% dəhlizində dəyişir. Lakin Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzinin araşdırmalarına əsasən 54 , 2010- cu ildə müxtəlif növ kreditlər üzrə illik faiz dərəcələri 4%-dən (dövlət büdcəsindən verilən bəzi güzəştli kreditlər üzrə) 35%-dək olan geniş bir intervalda dəyişib 55 . Ölkə üzrə orta kredit faizi 15-17% səviyyəsində qərarlaşması əsasən dövlət büdcəsi və AMB-nin resursları hesabına verilən aşağı faizli (3-8%-dək) və güzəştli kreditlər hesabına baş verir. Belə ki, bank sisteminin bütün kredit qoyuluşlarının təqribən 25-28%- ni məhz həmin mənbələrdən olan kreditlər təşkil edir 56 . Halbuku bankların öz resursları hesabına kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinə və ev təsərrüfatlarına təqdim etdikləri kreditlər üzrə faiz dərəcələri əsasən 22- 30% aralığında dəyişir. Belə yüksək faiz dərəcələri biznesin kredit resurslarına əlçatanlığına ciddi problem olaraq qalmaqdadır.
bazarının inkişafı birbaşa bank kreditləşməsinə alternativ hesab olunmaqla yanaşı, həm də ölkə iqtisadiyyatına 50 AMB, www.cbar.az 51 AMB-nin statistik bülleteni. No:12(130)12/2010 52 http://anfes.gov.az/files/Hes_2010.pdf 53
http://www.lent.az/news.php?id=29442 54 http://www.sei.az/news-1063.html 55 Azərbaycanda kredit faizinin səviyyəsinə təsir göstərən amillərin qiymətləndirilməsi. Tədqiqat sənədi. Media və İctimai Təşəbbüslər Mərkəzi – Açıq Cəmiyyət İnstitutu Yardım Fondu. 2011 56 Maliyyə Nazirliyinin məlumatına əsasən, 2006-2011-ci illər ərzində dövlət büdcəsindən Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna 453.1 milyon, “Aqrolizinq” üçün 317.6 milyon, Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyinə 40.0 milyon, sosial ipotekaya 116.0 milyon manat vəsait ayrılıb. 2009-cu ildə AMB-nin ehtiyatları hesabına Azərbaycan Beynəlxalq Bankı vasitəsilə iki iri dövlət şirkətinə aşağı fazilə (3%) 1.2 milyard manatlıq uzunmüddətli güzətli kredit verilib.
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|