İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Vahid Axundov (iqtisad elmləri doktoru, professor), Ziyad Səmədzadə
Yüklə 4,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
vestisiya üçün ehtiyat mənbəyi kimi istifadə etmək lazımdır. Bundan çıxış edərək o, kifayət qədər yüksək və proqressiv vergi dərəcələrinin zəruriliyini əsaslandırırdı. Onun fikrincə, proqressiv vergi sistemi istehsalçını investisiya sahəsində riskli qərar- lar qəbul etmək üçün stimullaşdırmalıdır. Bundan başqa aşağı vergilər dövlət xə - zinəsinə daxilolmaları azaldır və bununla da iqtisadi dayanıqsızlığı gücləndirir. Bununla da, Keyns nəzəriyyəsinə görə, vergilər dövlət tənzimlənməsi sistemində mühüm rol oynamalıdırlar. Yüksək vergilər iqtisadi fəallığı stimullaşdırır, iqtisadiy - yatdakı balanslaşmaya təsir edir. J.M.Keyns göstərirdi ki, iqtisadiyyatın inkişafının yüksək surəti bazarın tutumu- nun genişlənməsi və bununla əlaqədar olan kütləvi istehsalın artmasına əsaslan- malıdır. Bundan çıxış edərək dövlət müdaxiləsi səmərəli tələbə nail olunması yolu ilə həyata keçirilir. Yalnız qənaətçilliyi milli sərvətin əsası hesab edən sələflərindən fərqli olaraq J.M.Keyns bu məqsədə nail olunmasında zirək, bacarıqlı olmağın mühüm rol oynadığını əsaslandırdı.[5, 11]. XX əsrin 80-cı illərində amerikalı alimlər M.Berns, Q.Stayn və A.Laffer tərəfindən işlənib hazırlanmış təklif iqtisadiyyatı nəzəriyyəsində vergilərə iqtisadi inkişafın və tənzimləmənin əsas amillərindən biri kimi baxılır. Bu nəzəriyyəyə görə vergitutma səviyyəsinin yüksək olması sahibkarlıq və investisiya fəallığına mənfi təsir göstərir, bu isə son nəticədə vergi ödənişlərinin azalmasına gətirib çıxarır. Ver- gitutmanın proqressivliyi və büdcə gəlirləri arasındakı kəmiyyət asılılığının parabolik əyrisini quraraq, A.Laffer belə bir nəticəyə gəldi ki, vergilərin azaldılması investisiya fəallığına müsbət təsir göstərir. O yazırdı ki, “Əyrinin əsasında duran fundamental ideya ondan ibarətdir ki, vergi dərəcələrinin son həddi nə qədər yüksək olarsa, ayrı- ayrı fərdlərdə ondan yayınmanı doğuran motivlər bir o qədər güclü olacaq”. İn- vestisiya fəallığının yüksəldilməsi əsas iqtisadi problemlərdən biridir. İnvestisiya sferası birbaşa istehsalın səmərəliliyini və texniki səviyyəsini, onun modern- ləşdirilməsini, dünya bazarında rəqabətədavamlılıq xüsusiyyətini, ölkənin iqtisadi və sosial inkişaf tempini təyin edir [4, 5]. Deməli, müəyyən dövr ərzində vergilərin inkişafı və formalaşması ilə vergi me - xanizmi də formalaşmış və inkişaf etmişdir. Vergi mexanizminin inkişafında iqti- sadiyyatın pul iqtisadiyyatına çevrilməsi, istehsal və məşğulluq normasının yüksəlməsi, istehsalın bazar iqtisadiyyatındakı tələbin ödənilməsinə uyğun olaraq həyata keçirilməyə başlanması, biznesin inkişafı və genişlənməsi çox böyük rol oy- namışdır. Maliyyə statistikası ilə (bu statistik göstəricilər beynəlxalq maliyyə insti- tutları tərəfindən hesablanır və yazılır) yaxın tanış olduqda görərik ki, inkişaf etmiş ölkələrdəki vergi mexanizmləri ilə bu ölkələrin iqtisadi və sosial vəziyyətləri arasında çox böyük uyğunluq və əlaqə möcuddur. Vergi mexanizminin mükəmməllik səviyyəsi ölkənin sosial-iqtisadi inkişafını müəyyən edən göstəricilərdəndir. Vergi mexanizmini təşkil edən vergilərin tətbiqi və vergiqoyma taktikası iqtisadi və sosial strukturla sıx əlaqədardır. Ona görə də həyata keçirilən vergi siyasətinin reallığa AZƏRBAYCANIN VERGİ JURNALI. 4/2012. 83 uyğun olması, istifadə edilən vergilərlə bu vergilərin mahiyyəti arasındakı uyğun- luğun qorunması vacibdir. Araşdırmalar göstərir ki, biznes və investisiya mühitinin formalaşmasında önəmli rola malik amil vergi mexanizmləridir. Vergi mexanizmi vergitutmanın idarə edilməsinin təşkilati-hüquqi forma və üsullarının məcmusudur. Dövlət bu me - xanizmə vergi qanunvericiliyi vasitəsi ilə hüquqi forma verir. Vergi mexanizminin yaradılması aşağıdakı mərhələlərindən ibarət olan ardıcıl prosesdir: vergi mexanizminin işlənib hazırlanması, yəni müasir mərhələdə vergi siyasə- tinin məqsəd və vəzifələrinin yerinə yetirilməsini təmin edən vergi münasi- bətlərinin müəyyən edilməsi; vergi mexanizminin praktiki tətbiqi; vergi münasibətlərinin müəyyən edilmiş forma və üsullarına əməl edilməsinin yoxlanılması, informasiyanın yığılması, vergi mexanizminin fəaliyyətinin müsbət və mənfi cəhətlərinin aşkar edilməsi üçün nəzarət tədbirlərinin həyata keçirilməsi; mövcud vergi sisteminin təhlili, onun qiymətləndirilməsi və vergi me - xanizminin təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflərin işlənib hazırlanması. Vergi mexanizmi vergi münasibətlərinin təşkilinin yalnız forma və üsullarını deyil, həm də onların kəmiyyət və keyfiyyətinin müəyyən edilməsi üsullarını özündə birləşdirir. Vergi dərəcəsi, vergi güzəştinin həcmi, ümumi daxili məhsulun vergilər vasitəsi ilə büdcəyə alınan hissəsi, vergilərin yığım səviyyəsi və s. kəmiyyət para- metrlərinə malik olan vergi mexanizmi elementlərinə aiddirlər. Vergi tənzimlənməsinin səmərəliliyi, cəmiyyətin iqtisadi inkişafına, investisiya siyasətinin həyata keçirilməsinə vergilərin təsiri və s. isə keyfiyyət parametrlərinə malik olan vergi mexanizmi alətlərinə aiddirlər. Vergi mexanizmi vergi nəzəriyyəsinin bu anlayışı iqtisadi kateqoriya kimi şərh edən bir sahəsidir. Vergi mexanizmi prosesi zamanı yaranan münasibətləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: hüquqi tənzimləmə və reqlamentləşdirmə; vergi planlaşdırması və proqnozlaşdırması; vergitutmanın idarə edilməsi; vergi nəzarəti. Hüquqi tənzimləmə və reqlamentləşdirmə dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən vergi tənzimlənməsinin təşkili üzrə qanunvericilik aktlarının işlənib hazır- lanması və qəbul edilməsidir. Vergi planlaşdırması mərkəzi hakimiyyət tərəfindən, iqtisadiyyatın inkişafının məqsədli təmayülünə uyğun olaraq proseslərin koordinasiyası, bütün sahə və region- ların inkişafının balanslaşdırılması yolu ilə, obyektiv surətdə fəaliyyət göstərən iqti- sadi qanunları nəzərə almaqla, iqtisadiyyatın iradi tənzimlənməsidir. Vergi tənzimlənməsi investisiya proseslərinə, xalq təsərrüfatının müxtəlif P.Rzayev. Biznes mühitinin formalaşmasında vergi mexanizmlərinin rolu 84 Yüklə 4,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|