Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Kırgızlar ve Cungar Hanlığı
- 3. Kırgızlar ve Çin İmparatorluğu
37
göndermiştir. Muhammed Kırgız Sultan Said’in ölümüne kadar hapiste kalmış ve 1533 yılında ölmüştür. Muhammed Kırgız Bek’in sürgünde ölümü Kırgızlarla Kazaklar arasında yeni bir ittifak yapılmasına yol açmıştır. 1534 den itibaren Kırgız ve Kazak orduları Moğollara karşı harekata başlamış ve 1537 yılında Kırgızlar (Reşit Hanın oğlu) Abdullatif Hanı öldürmüşlerdir. Moğol Hanı Abdüllatif’in intikamını almak için Moğollar Kırgız ve Kazak topraklarına seferler düzenlemişler ve çok kanlı çatışmalar olmuştur. Reşit Hanın varisi Abdülkerim Bey (1560 – 1591 ) neticede Kırgız topraklarını ele geçirme siyasetinden vaz geçmiş ve Kırgızların bağımsızlığını tanımıştır. 43
2. Kırgızlar ve Cungar Hanlığı Moğol Devletinin kalıntılarından meydana gelen Moğol boyları Oyratların kurduğu Cungar Devleti, Batı Moğolistan’da egemendi. Kırgızlar bu boyları Kalmuk olarak adlandırmışlardır. Kalmuklar 15. yüzyıldan itibaren Batı Moğolistandan Kazakistan’a doğru ilerlemeye başlamışlardır. Oyrat boyları Orta Asya ve Doğu Türkistan halkları ile ticari ilişkiler geliştirmek ve yeni topraklar elde ederek genişlemek amacı gütmüşlerdir. Cungarların bu genişleme ve yayılma sürecinde Kazaklarla Kırgızlar Cungarlara birlikte karşı koymuşlardır. 1620 yılında Kazak ve Kırgız ittifakı Cungarları geri püskürtmüştür. 1626 – 27 döneminde ise Cungarları Sibirya yönüne sürmüşlerdir. Bunun üzerine Kalmuklar Kırgız –Kazak ittifakı karşısında yayılma siyasetlerini askıya almışlardır. Fakat daha sonra beliren Kırgız – Kazak anlaşmazlıklarından yararlanan Cungar Hanları 1633 yılında Kırgız topraklarına sefer yapmışlardır. Bu defa Kırgız- Kazak boyları yeniden birleşmişse de Kalmuklara karşı duramamışlardır. Sonuçta Kalmukların Çoros boyunun Reisi Hara-Kula
43 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.442-446 38
bütün Kalmuk boylarını birleştirmiş ve onun oğlu Hoto-Hoçin babasını örnek alarak tüm Kalmuk boylarını bir Hanlık altında toplamış ve 1635 yılında Cungar Devletini kurmuştur. Aynı yıl Hoto-Hoçin “Batur Huntaycı” ünvanını almış ve Kırgız ve Kazak ülkelerine seferlere başlamıştır. Ilk sefer 1643 yılında Halhas Hakimi Altın Han ile Kalmuk Komutanı Ho Urlyuk’ un işbirliğinde düzenlenmiş ve Alatay Kırgızlarının iki bölgesinin Cungarların eline geçmesi sonucunu vermiştir. Cungar ordusu daha sonra Taşkent ve Türkistan’a yönelmişse de Özbek ve Kazak işbirliği Kazak Sultanı Cihangir ve Yalantuş komutasındaki Özbek ordusunun ve Kırgızların işbirliği neticesinde bu sefer başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu direniş sonucunda Batur Huntaycı geri çekilmiştir. Kalmuklar daha sonra ordularını güçlendirmiş ve 1652 yılında de Kırgız göçer boylarına yeniden saldırmışlardır. Kazak Sultanı Cihangir Han Kırgızların yardımına gelmiştir. Kırgızlara bir çok zarar vermiş olmasına rağmen Batur Huntaycı Kırgızlar üzerinde hakimiyet kuramamıştır. Ertesi yıl ölen Batur Huntaycı’dan sonra Cungarlar arasında taht kavgaları başlamasından yararlanan Astarhanlılar Kalmuklara karşı sefer yaptıklarında, Abdüşükür komutasındaki ordu Talas’dan geçerken Kırgızlar da bu orduya katılmışlardır. Abdüşükür’ün savaşta ölümü üzerine ordusu geri çekilmiştir. 1678 yılında Batur Huntaycı’nın yerine Han olan Galdan Boşohtu Doğu Türkistan ve Orta Asya’ya yönelik yeni baskınlar düzenlemeye başlamıştır. 1684 yılında Oş şehrini yağmalayan Kalmuklar Andican’a yönelmiş fakat Kalmuk ordusu Kırgız Kıpçak ve Özbeklerin ittifakı karşısında geri çekilmek zorunda kalmıştır. 1684 yazında Sayram şehrini ele geçiren Galdan Boşohtu halkı esir edip ülkesine dönmüş fakat 1685 yılında yeniden Andican üzerine yürümüşse başarı sağlayamamıştır. Bu seferden sonra Galdan Boşohtu’nun yerine geçen Kalmuk Hanı Tsevan Rabtan 1697 yılında Kuzey Kırgızistan’ın bazı bölgelerine egemen olmuştur. Kalmuk baskısı nedeni ile, Narın Issık 39
Göl ve Talas bölgelerindeki Kırgız boyları, Fergana, Alay, Hisar bölgelerine göç etmek zorunda kalmışlardır. 1722 – 1724 döneminde Tsevan Rabtan’ın Ordası (Merkezi) Isık Göl’ün doğusunda bulunuyordu. Bölge Kırgızları Kalmukların hakimiyeti altına girmişti. 1727 yılında Cungar tahtına oturan Galdan Seren Ketmen Tepe vadisinde yaşayan Mamatkul Bey önderliğindeki Kırgızlara saldırmıştır. 1736 – 1738 döneminde ise Kalmuklar bu defa Badahşan’a sefer düzenlemişlerdir. Ancak dönüşlerinde Cungar Ordusu Karateginli 44 Kırgızlar tarafından imha edilmiştir. Kalmuklar Fergana vadisine 1742 – 1748 döneminde yeniden gelmişler fakat Kırgız Özbek işbirliği sonucunda Fergana’dan ayrılmak zorunda kalmışlardır. Bu dönemde Cungar Hanlığında ortaya çıkan taht mücadeleleri başladığında Kırgız, Kazak ve Özbek boyları bağımsızlık hareketleri geliştirmişler ve 1751 -1755 döneminde Kalmukları kendi bölgelerine sürmeyi başarmışlardır. Taht kavgaları ve Doğu Türkistan halkının bağımsızlık hareketleri Kalmukları zayıflatmış ve 1757 – 1758 yıllarında Çinliler Cungar Devletini ortadan kaldırmışlardır 45 . Bu
dönemde Kalmukların yüzde yetmişi katledilmiş sağ kalanlar ise Rusya ve Orta Asya’ya dağılmıştır. Cungar Hanlığına son veren Çin İmparatorluğu Doğu Türkistan ve Orta Asya halkları üzerinde egemenlik sağlamak için Kırgız ve Kazaklar üzerinde korku salan eylemlere girişmiştir.
18. yüzyılda Kırgızların Fergana halkları ile ilişkileri, Buhara, Hokand Hanlıkları ve Doğu Türkistan’daki siyasi gelişmelerle ilişkileri Kırgız tarihinde önemli bir yer tutar.
44 Karatekin vadisi günümüzde Tacikistan sınırları içindedir. 45 İstoriya Kirgizskoy SSR, I, s.457-462 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|