62
gelişmiştir. 1918 – 1920 döneminde Bolşeviklerle Beyaz Ruslar arasında
şiddetli çarpışmalar sürerken Orta Asya bölgesinde de Basmacı hareketi
ile yeni bir savaş başlamıştır. Basmacıları boy beyleri, İslam dini
temsilcileri ve milli burjuvazi destekliyordu. Hareket geleneksel temele
dayanıyordu. Bolşevik yönetim tarafından bir gericilik hareketi ve
emperyalist güçlerin desteklediği bir ayaklanma olarak nitelenen
Basmacı hareketi Kırgızistan’da iç savaşa dönüştü. Basmacıları dine
dayanan kırsal kesim ve özellikle çiftçiler destekliyordu. Sovyetlerin
ziraatla geçinen çiftçilerin hayvanlarını ve hububat üretimini ellerinden
almaları üzerine geleneksel tarımcılar Basmacılar tarafına geçiyordu.
Güney
Kırgızistan’daki
Basmacı
hareketini,
Kalhoca,
Madaminbek, Moydunbek, Ergeş , Aman Pehlivan gibi Korbaşılar
76
yönetmiştir. Korbaşların başkaldırma hareketi çeşitli çete faaliyeti ile
gelişmişti. Buna karşı Fergana vadisinde bir tarım emekçilerinden oluşan
ve Çiftçiler Ordusu olarak anılan bir ordu düzenlenmiştir.
1919 Ekiminde, Korbaşı Madamınbek, Ayım köyünde diğer bölge
Korbaşlarını toplantıya çağırdı ve kendisini Han olarak ilan etti. Bu
aşamadan sonra gelişen başkaldırma hareketi güç kazanmış ve 1920
yılında Basmacılar tarafına geçen Çiftçiler Ordusu Komutanı K.
Monstrov ile Korbaşı Madamınbek anlaşarak Bölgede özerk bir Hükümet
kurmak için mücadeleye başlamışlardır. 1920 Eylülünde Oş şehrini ele
geçirip Andican’ı kuşatmışlar fakat daha sonra Sovyet kuvvetleri
tarafından dağıtılmışlardır. 17 Ocak 1920 de K. Monstrov yakalanmıştır.
Madaminbek ise 6 Mart tarihinde Sovyetler Yönetimini tanımıştır.
Güney Kırgızistan’daki başkaldırma hareketi bölgeye gönderilen General
Frunze tarafından 1920 de kontrol altına alındı ise de,
77
Basmacı
hareketi 1930 yılına kadar sürdü. Bu süre içinde giderek etkisi azaldı ve
kayboldu.
76
Korbaşı tarım işletmelerini yöneten ve yakın çevresinde etkin olan yerel önderler.
77
İstoriya Kirgizskoy SSR, Frunze 1986, III ,s.192-204
63
3. Rusya Federasyonu içinde Kırgızlar
Türkistan Cumhuriyeti içindeki Kırgızlar Sır-ı Derya Fergana,
Yedi Su ve Semerkand bölgelerinde yaşıyorlardı. Türkistan Özerk
Cumhuriyetinde azınlık olan Kırgızlar çeşitli haksızlıklara uğruyordu. Bu
nedenle 1921 yılında Almatı’da düzenlenen bir Parti toplantısında ilk
defa Dağlık Kırgız Vilayeti kurulması düşüncesi ortaya atılmıştır. Ancak
bu sorun çözülmemiş ve Kazak Özerk Cumhuriyetine Yedi Su ve Sır
Derya bölgesinin verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu karar Kırgızları
bölmüştür. Bunun üzerine, Jusup Abdurahmanov, İşenali Arabaev,
Abdükerim Sıdıkov gibi ilerici Kırgız aydınları 1922 yılında Kırgız
Bölgelerinin
Dağlık
Kırgızistan
Vilayetinde
birleştirilmesini
önermişlerdir. 25 Mart 1922 yılında Türkistan Komünist Partisi Merkez
Komitesi Türkistan Cumhuriyeti bünyesinde Dağlık Kırgız Vilayetinin
oluşturulmasını kararlaştırmıştır. Buna göre Pişpek, Karakol, Narın ve
Evliya Ata bölgesinin bir kısmını içine alan ve merkezi Koçkor köyü
olmak kaydı ile Dağlık Kırgızistan Vilayetinin kurulması öngörülüyordu.
Bu durum fiilen Güney’deki Kırgızlarla Kuzey Kırgızlarının bağlantısını
koparıyordu. Dağlık Kırgız Vilayetinin kurulmasına ilişkin Anayasa
Kurultayı 1 Haziran 1922 de toplandı ise de bu proje kabul edilmedi.
Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyetinin Birinci Kurultayı 30
Aralık 1922 tarihinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ilan
edildi.(SSCB). 31 Ocak 1924 tarihinde İkinci SSCB Kurultayı ilk
Anayasayı kabul etti. 1924 yılında ortaya çıkan yeni Cumhuriyetlerin
nüfus ve sınırları belirlenmiştir. 860 bin kişilik Kırgız nüfusu Türkistan
Özerk Sovyet Cumhuriyetinin içinde yer alıyordu. 210 bin Kırgız ise
Pamir, Buhara ve Doğu Türkistan sınırları içinde kalıyordu.
SSCB Merkez Komitesi 14 Ekim 1924 tarihinde, Türkistan Özerk
Sovyet Cumhuriyetinin sınırları içinde, Orta Asya halklarının Devlet
oluşturma haklarını tanıdı.Yeni bir idari taksimatta, Türkistan içinde
64
Özbek Sovyet Cumhuriyeti, Türkmen Sovyet Cumhuriyeti, Tacik Özerk
Vilayeti ve Kara Kırgız Özerk Vilayeti kurulması kararlaştırılıyordu.
Kazak Sovyet Cumhuriyeti içinde de Karakalpak Özerk Vilayeti
kuruluyordu.
Böylece Kırgızların yeni devlet yapısı Karakol, Narın, Bişkek,
Oş, Andican Vilayetleri ile Namangan bölgesinden on ilçe, Hokand
bölgesinden iki ilçe, Sır-ı Derya ve Evliya Ata bölgelerinden 14 ilçenin
katılımı ile oluşuyordu. Bu yeni Kara Kırgız Özerk Vilayetinin nüfusu
828 bin kişi ve yüzölçümü 200 bin kilometre kare olup 6 şehir ve 321
köyden oluşuyordu. Devletin başkenti önce Taşkent olmuş 1924 sonunda
Başkent Bişkek’e taşınmıştır. 15 Ocak 1925 tarihinde ise Kara Kırgız
Özerk Vilayetinin kurulduğu ilan edilmiştir.
Kara Kırgız Özerk Vilayetinin Bölgesel Meclisi 27-30 Mart 1925
tarihlerinde yaptığı Anayasa kurultayında, ülkenin resmi adından “kara”
kelimesinin çıkarılması ve ülkeye Cumhuriyet statüsü verilmesi
önerilmiştir. 25 Mayıs 1925 de Kara kelimesi çıkarılmışsa da Cumhuriyet
Statüsü tanınmamıştır
78
.
Bir yıl sonra, 1 Şubat 1926 tarihinde Kırgızistan Rusya
Federasyonu üyeliğine Kırgızistan Özerk Cumhuriyeti adı ile alınmıştır.
Bu
dönemde
Kırgız
Cumhuriyeti
bir
dizi
reform
gerçekleştirmiştir. 7 Mart 1927 de latin harfleri kabul edilmiştir. 29 Nisan
1929 tarihinde yeni Anayasa, Kırgız Bayrağı ve Devletin arması kabul
edilmiş Cumhuriyetin merkezi Frunze (Bişkek) şehri olmuştur. Yeni
Kırgız Cumhuriyetinin yöneticileri Kırgız Cumhuriyetine Rusya
Federasyonu ile eşit statü istemişler ve bağımsız bir SSCB üyesi olmayı
teklif etmişlerdir. Bu yöndeki çabalar sonucunda 5 Aralık 1936 yılında
Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur
79
.
78
İstoriya Kirgizskoy SSR, II, s..318-329
79
İstoriya Kirgizskoy SSR, III,s.559-563
Dostları ilə paylaş: |