Kirgizistan cumhuriyeti
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C. RUSYA EGEMENLİĞİNDE KIRGIZLAR 1. Rusya egemenliğinin yerleşmesi
- 2. Rus Yönetimine Karşı Ayaklanmalar
55
C. RUSYA EGEMENLİĞİNDE KIRGIZLAR 1. Rusya egemenliğinin yerleşmesi Rusya egemenliği altına giren ilk Kırgız boyları Batı Sibirya Vilayetine ait olan Semey bölgesinin idari sınırları içinde kaldı.1865 yılında Aral denizinden Issık Göl bölgesine kadar olan bölgeleri kapsayan Türkistan Vilayeti kurulmuş ve Türkistan Valiliğine Çerniyayev atanmıştır. Kırgızistan’ın Çüy, Issık Göl, Talas, Ketmentepe bölgeleri bu vilayetin sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonra, 1867 de Türkistan Genel Valiliği olarak teşkilatlanan Türkistan Vilayetinde, günümüzdeki Kırgız coğrafyası, Yedi Su, Sır-ı Derya, Fergana ve Semerkand Vilayetleri arasında bölüştürülmüştür. Rusya İmparatorluğu ele geçirilen bu yeni vilayetlerin yönetimi için özel bir Kanun hazırlamış ve bu bölgelerde askeri sömürge idareleri kurulmuştur. Rusya’dan göç ettirilen Rus nüfus Kırgız topraklarına yerleştirilmeye başlanmış ve tarıma elverişli alanlar göç ettirilen bu Rus nüfusa verilmiştir. Bu sömürge yönetimi Kırgız egemenliğini ve iktisadi gücünü yok etmeyi hedeflemiştir. 1868 – 1883 döneminde 15 yıl gibi bir sürede Yedi Su bölgesinde 36 Rus köyü oluşmuştur. Ruslar esasen tarıma elverişli olan Çüy ve Isık Göl bölgelerine yerleştirilmiştir. 1896 yılında ise bu bölgelere göç ettirilen Rusların sayısında üç misli artış olmuştur. 66 19. yüzyıl sonlarından itibaren Ruslar Güney Kırgızistan’a da göç ettirilmeye başlanmıştır. Bu dönemde Ruslardan başka Doğu Türkistan’dan kaçan Dungan ve Uygur nüfus da Kırgızistan’a göç etmiştir. Topraklarının Rusların eline geçmesi sonucunda Kırgızların şikayet ve ayaklanmalarından endişe eden Rus yönetimi 1896 – 1906 döneminde Kırgız Vilayetlerine Rus göçünü yasaklamışsa da Rus ahali göç etmeye devam etmiştir. Kırgız illerine 1907 yılında 2700 aile yerleşmiştir. Böylece üretim büyük ölçüde tarıma elverişli bölgelere
66 Ö.Osmonov, A.Asankanov, a.g:e. s. 244-246 56
yerleştirilen Rus nüfusun eline geçmiştir. 1905 – 1907 yılları arasında göç eden Rusların sayısı, 1905 yılında Rusya’da vuku bulan devrim sonuçları ile de izah edilebilir. Rusya Hükümeti devrimle beraber göç yasağını kaldırmış ve topraksız köylülerin göçüne izin vermiştir. 1891 yılında hazırlanan bir Kanuna göre Kırgızların konar göçer olarak yaşadığı dağlar ve tüm diğer bölgeler devlet arazisi olarak ilan edilmiştir. Böylece Kırgızların toprakları istendiğinde müsadere edilen devlet mülküne dönüştürülmüş ve Kırgızlara özel mülk hakkı tanınmamıştır. Kırgızlar Rus egemenliği altına girdikten sonra da ekonomik yaşamları genellikle hayvancılığa dayanıyordu. Rusya İmparatorluğu siyasetine göre Kırgızistan bölgesi Rus ticareti ve ham madde sağlanması bakımından önemli bir konumda idi. Örneğin 1906 yılında Pişpek 67 ve
Prjevalsk pazarlarında satılan hayvanların % 90’ı Kırgızların yetiştirdiği hayvan ürünleriydi. 68
vergilerde Rus egemenliği döneminde de bir değişiklik yapılmamış ve Kırgızlar Hokand’a ödedikleri vergileri Rus yönetimine ödemeye devam etmişlerdir. Kırgızlar ellerinde bulunan hayvan sayısına göre vergilendiriliyordu. 1882 yılından itibaren vergiler arttırılmış ve Birinci Dünya Savaşı dönemine gelindiğinde ağırlaştırılmış vergiler ailelerce hayvan başına ödenemeyecek miktarlara ulaşmıştı. 69
etkisi ile tarımcılıkta değişiklikler olmuş, buğday, pamuk, pirinç ve sebze çeşitleri ile ziraat üretimi çeşitlendirilmiştir. Bu süreç 19.yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kırgız boylarının pazar ekonomisine katkıda
67 Pişpek Bişkek’in eski adıdır. Prjvalsk ise Isık Göl bölgesindeki Karakol şehrinin eski adıdır. 68 Ö.Osmonov, A.Asankanov, a.g.e., s.248 69 Örneğin; Koyun başına 3 tıyın, at başına 30 tıyın, Deve başına 50 tıyın, olan vergiler 1914 yılına gelindiğinde (bir som = 100 tıyın hesabı ile) hayvan başına 15 soma ulaşmış ve ağır bir yük haline gelmişti.. 57
bulunacak şekilde yerleşik düzene geçmeleri sonucunu doğurmuştur. Yerleşik düzen önce Fergana Vilayetinde başlamış olup 1917 yılına gelindiğinde 362 bin olan Fergana nüfusunun 206 bini yerleşik hayata geçmiş bulunuyordu. Kuzey Kırgızistan’da 20. yüzyılın başında 70 Kırgız köyü varken Rus ve Ukraynalıların köyleri 100’den fazla idi, 5 Alman 3 de Dungan köyü bulunuyordu 70 .
demiryolu inşaatı, jeolojik araştırma incelemeleri, büyük sulama projeleri ve askeri stratejik bölgelere yol ve köprü yapımı gibi alt yapı çalışmaları gelişmeye başlamıştır. Ekonomik hayattaki bu değişim süreci Kırgız boylarının sosyal yaşamını da etkilemiştir. Sosyal sınıflar Baylar, Manaplar ve Fukaralar olarak ayrılıyordu. Rus yönetiminde bu hiyerarşi yok olmuş ve Boluş, Starçın, Bey, Atgabiner’ler meydana çıkmıştır.
Rus yönetiminde Kırgız boylarının tarihi geleneklerinin değiştirilmesi mümkün olamamıştır. Nitekim Rus egemenliğinin yerleşmesinden bir süre sonra Rus yönetimine karşı isyanlar baş göstermiştir. Rus İmparatorluğunun sömürge siyasetine karşı Fergana vadisi halkı 1898 de bağımsızlık mücadelelerine girişmiştir. Bu mücadeleye bölgedeki Özbek, Kırgız, Kazak ve Tacik boyları katılmıştır. Ayaklanmanın önderi Dukçü (çıkırıkçı) Madali adlı halk içinde dürüstlüğü ve güvenirliliği ile ün salmış bir Kırgız olmuştur. 17 Mayıs 1898 tarihinde Mintepe köyünde iki yüz kadar Özbek ve Kırgız isyancı toplanmış ve Andican’a doğru yürümüşlerdir. Kısa sürede bölge halkları desteği ile ayaklananların sayısı iki bini aşmıştır. Andican’daki Rus askeri garnizonuna saldıran isyancılar Andican’ı ele geçirmiş fakat
70 Ö.Osmonov, A.Asankanov, a.g.e., s.249 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|