Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bütün mədəniyyətlər qlobal etikanın təməlini təşkil edən ümumi baza dəyərlərinə tərəfdar çıxır. BMT-nin «İnsan İnkişafı - 2000» Hesabatında qeyd olunur ki, qlobal etika bəşəriyyətə Qərb dəyərlərinin zorla qəbul etdirilməsindən ibarət deyil. Bu eür fikir qlobal etika sahəsinin süni məhdudlaşdırılması ilə bərabər, başqa mədəniyyətlərin, dinlərin, eəmiyyətlərin təhqir olunmasıdır. Qlobal etikanın başlıca mənbəyi insanın zəifliyi və hər bir şəxsin iztirablarını mümkün qədər yüngülləşdinnək ideyasıdır. Digər mənbə bütün insanların əzəldən mənəvi bərabərliyinə inamdır. Başqalarına qarşı özünə münasibət göstərilməsini arzuladığın tərzdə yanaşılmasını əmr edən ehkam xristianlıqda, islamda, konfusiçilikdə, induizmdə birbaşa göstərilir və demək olar ki, bütün etiqadların praktikasında nəzərdə tutulur. Bütün mədəniyyətlərdə əks olunmuş məhz bu nəzəriyyələrin əsasında dünya dövlətləri Ünmmdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsini, ona əlavə olunmuş vətəndaş və siyasi hüquqlar, iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq paktları qəbul etmişdir. İnsan hüquqları və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası, Amerika İnsan Hüquqları Konvensiyası, İnsan və Xalqların Hüquqları haqqında Afrika Xartiyası buna bənzər yaxud analoji sənədlərdən irəli gəlir. 2000-ci ildə BMT- nin Baş Məclisində onun üzvü olan bütün dövlətlər tərəfindən qəbul edilmiş Minilliyin Bəyannaməsində insan hüquqlarına, əsas azadlıqlara, istisna qoyulmadan bütün insanların hüquq bərabərliyinə hörmətlə yanaşılması təsdiqlənmişdir. Adı çəkilən Hesabata əsasən, qlobal etika anlayışına beş əsas element daxildir: 1)
cəmiyyətə və ya yaş qrupuna aidiyyətindən asılı olmayaraq bütün insanların bərabərliyinin tanınması ümumbəşəri dəyərlərin mahiyyətini təşkil edir. Bərabərlik həmçinin, növbəti nəsillər tərəfindən istifadə oluna biləcək ekoloji və təbii resursların qorunub saxlanmasının zəruriliyini əhatə edir; 2)
beynəlxalq davranışın mütləq normasıdır. Əsas məsələ bütün insanların azadlığa və bərabərliyə təhdidlərdən qorunmasıdır. İlk növbədə insan hüquqlarına əhəmiyyət verilməsi onda təcəssüm olunmuş, qrup və kollektiv dəyərlərə istinad edən bütün iddialardan üstün tutulan bərabərliyi əks edir. Amma hüquqlar vəzifələrdən ayrılmazdır. Seçim hüququ olmadıqda, vəzifələr çətinliklər törədir, vəzifələr yaratmayan seçim isə anarxiyaya aparır; 35 3)
təsəvvürlərlə bağlı zərurət anlayışı olmaqla, ədalətlilik prinsipinin kökləri uzaq keçmişə gedir. Qədim Çinin, antik dünyanın (Yunanıstan və Roma) filosofları bərabərlik məsələləri ilə yanaşı ədalət məsələlərinə də mühüm əhəmiyyət verir, onları dövlət idarəçiliyi sistemi, mülkiyyət və mövcud ictimai-siyasi münasibətlərlə əlaqələndirirdi. Əsrlər boyu bütün böyük inqilabi hadisələr azadlıq, bərabərlik, ədalətlilik və qardaşlıq şüarları altında baş vermişdir. «Ədalətlilik» kateqoriyasının məzmununun mühüm tərəfi, şübhəsiz ki, «sosial ədalət» - XX əsrdə müxtəlif dövlətlərin, o cümlədən sosialist ölkələrinin elmi- praktiki təcrübəsinin ümumiləşdirilməsinin nəticəsi anlayışıdır. Sosializm iqtisadi sisteminin dünya kapitalizmi ilə rəqabətə tab gətinuəməsi, heç də müasir iqtisadi siyasətdə olduğu kimi, sosial ədalət ideyasının və praktikasının inkar edilməsinə əsas vermir. Aydındır ki, «qlobal etika» anlayışının tərkib hissələrinin sadalandığı BMT-nin «İnsan İnkişafı 2000» Hesabatında (habelə sonrakı hesabatlarda) «ədalətlilik» kateqoriyasının adının çəkilməməsi təsadüf deyil. Buna görə də Hesabatı hazırlayan BMT mütəxəssislərinin təfsirində «qlobal etika» anlayışının başqa mühüm tərəfləri (demokratiya, bərabərlik və s.) açıqlansa da, onun təsviri bütövlüklə verilmir. 1980-ci illərdən başlayaraq rəsmi iqtisadi doktrinada maddi-pul amilinin qüdrətinin total təbliğatı XXI əsr dünyasına inkarolunmaz və son dərəcə təhlükəli bir təzahür - cəmiyyətin azsaylı həddən ziyadə varlı hissəsi ilə dünyanın əksər ölkələrində yoxsulların sayı arasında fərqlərin sürətlə artmasını gətirmişdir. Başqa bir nəticə isə mədəni səviyyənin enməsi meyillərinin, əxlaqi-mənəvi düşkünlüyün ümumdünya tendensiyasına çevrilməsidir. Aydındır ki, ədalətlilik ideyasını boğan universal libertarianiz- min qalib gəldiyinə görə, iri xüsusi mülkiyyəti absolyuta çevirən modellər və onun tənzimlənməsindən imtina olunması cəhdləri «ədalətlilik» anlayışı ilə açıq-aşkar ziddiyyət təşkil edir. Bu cür yanaşma, sözsüz ki, tarixi perspektivdə yeni sosial fəlakətlərə və inqilablara aparır, formal olaraq yeni inqilabların əleyhinə çıxan, əslində isə bir ovuc super-varhlarm maraqlarını qoruyan, «şəxsi azadlıq», «seçim hüququ», «imkanların bərabərliyi», «qanun qarşısında eyni məsuliyyət» və sair şüarları istismar edən müstəbid rejimlərin meydana çıxmasına səbəb olur; 4)
demokratiya. Bu prinsip siyasi müstəqilliyin təmin olunmasına, insanın əsas hüquqlarının qorunmasına, vətəndaşların sosial, siyasi və iqtisadi 36 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|