Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İştirakın formaları.
- İnkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin infrastruktur sahələrində əcnəbilərin iştirakı: layihələrin ümumi sayının sahələr üzrə bölgüsü*
həm də keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə infrastruktur ağır tənəzzülə uğradı. Bəzi pozitiv təzahürlər yalnız son illərdə müşahidə olunmağa başlamışdır. Burada nəzərə alınmalıdır ki: birincisi, infrastruktura yönəldilən investisiyaların kapital tutumu, adətən böyükdür və kompleks halda olmalıdır. İkincisi, infrastmktur layihələri çox zaman real şəbəkələrin mövcudluğunu tələb edir, oliqopoliya yaxud inhisar xarakterindədir. Üçüncüsü, bir çox hallarda ictimaiyyət tamamilə düzgün olaraq, infrastruktur layihələrinə vəsait yatırılmalarını siyasi məsələlərə aid edir. Fəaliyyətin bu sahələrinə ictimai sərvətlər qismində yalnız bütün vətəndaşlar üçün əlçatan olduqda yanaşıla bilər və bəzi hallarda, məsələn, su təchizatında qazanc əldə edilməsi arxa plana keçməlidir. Dördüncüsü, infrastruktur sahələri iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinə bütövlükdə həlledici təsir edir, infrastmkturun keyfiyyəti isə XBİ-ni həll edən əsas amillərdəndir. Beşincisi, infrastruktur ölkənin iqtisadi inkişafı və dünya təsərrüfatına inteqrasiyası üçün son dərəcə vacibdir. Bütün bunlar infrastrukturun qurulmasının özəl sektorun deyil, dövlətin obyekti olmasını zəruriləşdirir. Son dövrdə TMK-nm infrastruktur sektorunda iştirakının miqyası xeyli, xüsusilə də inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə genişlənmişdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin hökumətləri sənayenin infrastruktur sahələrinə və xidmətlər sektoruna özəl müəssisələrin, o cümlədən TMK-nm daxil olması üçün geniş imkanlar yaradır. Belə ki, ölkəyə gətirilən XBİ-nin ümumi həcmində infrastruktur sahələrinin payı sürətlə artır. 1990-2006-cı illəri əhatə edən dövrdə dünyanın bütün ölkələrində infrastruktura yönəldilən XBİ- nin həcmi 31 dəfə artaraq 786 milyard dollara, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə 29 dəfə çoxalaraq 200 milyard dollara çatmışdır. Göstərilən dövrdə bu rəqəm infrastruktur sahələrinin əksəriyyətində artmaqda davam etmişdir: ən böyük yüksəliş elektrik təchizatı və telekommunikasiyada, nisbətən az isə nəqliyyatda və su təchizatında olmuşdur. Bütövlükdə götürüldükdə, dünya üzrə XBİ-nin ümumi həcmində infrastrukturun payı 1990-cı ildəki 2%-dən yüksələrək, 10%-ə çatmaqdadır. Lakin bu artımın əsas hissəsi telekommunikasiya və enerji-yanacaq təminatı hesabına təmin edilir, çox kiçik hissəsi isə baha başa gələn və biznes üçün maraqlı olmayan yol tikintisi, köhnə mənzil fondunun təmiri və sökülməsi, daxili hava xətlərinin, başqa layihələrin payına düşür. Digər göstərici infrastruktur layihələrində özəl sektorun iştirakı çərçivəsində xarici investisiya öhdəliklərinin həcmidir. Bu göstərici də TMK-
nın inkişaf etməkdə olan ölkələrə böyük məbləğdə kapital qoyuluşlarının mövcudluğunu sübut edir. 1996-2008-ci illərdə bu cür öhdəliklərin həcmi təqribən 280 milyard dollar olmuşdur. Özü də, 1996-2000-ci illərdə Latın Amerikası və Karib dənizi hövzəsinin ölkələrinə investisiya qoyuluşları üstünlük təşkil edirdisə (öhdəliklərin 67%-i regionun payına düşürdü), XXI əsrin əvvəlindən bu layihələrdə TMK-nın payı Çin, Cənubi Koreya, Malayziya və bir sıra başqa ölkələrin sayəsində Afrika və Asiyada sürətlə artmağa başlamışdır. Qeyd olunmalıdır ki, infrastruktura yönəldilən investisiyaların qloballaşması prosesi zəif inkişaf etmiş ölkələrdən yan keçir və 2006-2008-ci illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə qoyulan XBİ-nin cəmi 2%-i onların payına düşürdü. 1996-2008-ci illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrin infrastruktur sahələrinə investisiya qoyuluşları öhdəliklərində onların payı 5%-dən bir qədər çox olmuşdu.
fərqlənir. Məsələn, TMK-nın inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin bazarlarına XBİ ilə çıxmasının dominantlıq təşkil etdiyi sahə telekommunikasiyadır. Elektroenergetikada bunun
üçün konsessiya müqavilələrindən (62%), özəlləşdirmə və start layihələrindən daha çox istifadə olunur (36%). Konsessiya müqavilələri əcnəbilərin nəqlİ3^at infrastrukturunda (80%) və su təchizatında (layihələrin 70%-i) iştirakının əsas növlərindəndir. Bundan başqa, su təsərrüfatında idarəçilik və icarə müqavilələrindən tez-tez istifadə olunur (25%). 17.2-ci şəkildəki diaqramlar 1996-2006-cı illərdə inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin infra-struktur sahələri kompleksində əcnəbilərin iştirakı barədə ümumi təsəvvür yaradır.
Energetika Nəqliyyat Yeni layihələrə XBİ
10%
özəlləşdirmə 70/^ Yeni layihələrə XBİ
Telekommunikasiya Su təchizatı idarəetmə və icarə 1
Konsessiya sazişləri 16%
Yeni layihələrə XBİ özəlləşdirmə Q % İdarəetmə və icarə Yeni layihələrə XBİ 67%
Konsessiya sazişləri 70%
Şəkil 17.2. İnkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin infrastruktur sahələrində əcnəbilərin iştirakı: layihələrin ümumi sayının sahələr üzrə bölgüsü* *UNCTAD. World Investment Report. 2008; Transnational Corporations and the Infrastructure Challenge Figure III. P. 6.
Məlumatlar yalnız özəl sektorun iştirak etdiyi layihələr üzrə investisiya öhdəliklərinə aiddir. Bəzi hallarda bu layihələrə dövlət sektorunun investisiya öhdəlikləri daxildir. Müstəsna olaraq dövlət sektorunun vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilən layihələr nəzərə alınmır. TMK-nın infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində iştirakı 17.3- cü cədvəldə göstərilmişdir. 481 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|