Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açıqlama. Beynəlxalq birjalar
- 21.5. Nyu-York Fond Birjası (NFB)
nümayəndələrə» telefonla tapşırıq verir. Sifarişin şərtləri vərəqəyə yazılır, texniki əməkdaş orada olan bütün lazımi məlumatları xüsusi qurğuya daxil edir və rabitə kanalları vasitəsilə NFB-yə ötürür. Əmrin icra (nadir hallarda isə icra olunmamaq) formasında konkret nəticəsi təsbit olunur. Bütün xırda sifarişlər (2000-dək səhm) broker firmalarından birbaşa mütəxəssisin kompüterinə (Super DOT sistemi) daxil olur və onun tərəfindən müstəqil yerinə yetirilir. Müştərinin öz brokerinə sifarişi verməsi ilə onun icrası arasındakı müddət 30 saniyədən 1 dəqiqəyədək çəkir. Adətən, bütün sifarişlərin 15-20%-i müzai- dələrin açılışı zaman yerinə yetirilir. Müzaidələr başlanılanadək daxil olmuş bütün sifarişlər tələb və təklifin ümumi vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə çeşidlənir. Mütəxəssisin vəzifəsi müzaidələr başlanana qədər əldə olan limit sifarişləri əsasında «kağızın» qiymətini müəyyən etməkdir. Bütün cüt sifarişlər vahid - müzaidələrin açılış qiyməti ilə icra olunur. Bir qayda kimi, iri sifarişlər broker fınnalarmdan özünün birjadakı nümayəndəsinə daxil olur. Növbəti əmri alan broker onu yalnız müvafiq ticarət postunda yerinə yetirməlidir. Əmr «bazar üzrə», bazarın özü isə həmin anda kifayət qədər fəal olduqda, sifariş «birja izdihamında» (bu vəziyyətdə broker «pozitiv təşəbbüs» göstərə bilər) yerinə yetiriləcək. Broker «limitləşmiş əmr» aldıqda isə vəziyyət bir qədər çətinləşir. Bu halda broker sifarişin icra olunmasını komissiya haqqı müqabilində mütəxəssisə həvalə edir; mütəxəssis isə həmin sifarişi özünün necə deyərlər, qeyd dəftərinə daxil edir. Ticarətin nəzərdən keçirdiyimiz mexanizmləri nisbətən kiçik həcmli səhm zərfləri ilə əməliyyat aparıldığı hallarda tətbiq olunur. Səhmlərin böyük blokları ilə ticarət aparıldıqda isə onlar ilkin olaraq fond birjasının ticarət zalından kənarda diqqətlə öyrənilir, amma mütləq ticarət zalında icra olunur. Bu, bazarın həlledici tələbidir. Həmin bazarın digər tələbi iri zərflərlə aparılan əməliyyatların adi, başqa sözlə, fasiləsiz, «ikiqat» hərracların gedişində fonnalaşan qiymətlərlə yerinə yetirilməsidir. Eyni zamanda bu gün qüvvədə olan «blok əməliyyatları», başqa sözlə, səhmlərin iri zərfləri ilə ticarətin dövriyyəsinin yarısından çoxu NFB-nin payına düşür. Onların göstəricilərinin dəyişməsi, prinsip etibarilə, birjanın ümumu «mühitini» müəyyən edir. 632 21.4. Beynəlxalq birjalar Beynəlxalq fond birjaları. Aparılan əməliyyatların miqyasına görə qlobal əhəmiyyətə malik olan fond birjaları sırasında bunlar fərqlənir: •
•
Amerika Fond Birjası (American Stock Exchange - ASE yaxud AMEX); •
NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotation); •
Tokio Fond Birjası (Tokyo Stock Exchange); •
London Fond Birjası (London Stock Exchange); •
Alman Birjası (Deutche Boerse); •
Avropa Birjası (Euronext); •
Frankfurt Fond Birjası (Frankfurter Westpapierboerse); •
Paris Fond Birjası (Paris Stock Exchange). Beynəlxalq birjaların özəllikləri. Beynəlxalq birjaların fəaliyyət göstərdiyi ölkələrdə milli birjaların ümumi sayının xeyli azalması, bəzilərində isə birləşmə prosesi nəticəsində ticarəti aparılan hər mal üzrə yalnız bir birjanın fəaliyyət göstənnəsi qanunauyğunluğu müşahidə edilir. Əlamətdardır ki, «həlledici» yaxud «möhkəm» valyutası olan ölkələrin heç birində ixtisaslaşmış valyuta birjası yoxdur. Valyuta bazarı müstəsna olaraq banklararası xarakter daşıyır. Xarici valyuta üzrə fyuçers, opsion və başqa müddətli müqavilələr müvafiq ixtisaslaşmış fyuçers yaxud opsion birjalarında yayılmışdır. Buna görə də gələcəkdə inkişaf etmiş ölkələrdə beynəlxalq birja deyildikdə, fyuçers və opsion birjaları nəzərdə tutulacaq. Hazırda yüksək dərəcədə inkişaf etmiş birja valyuta bazarı yalnız Almaniyada fəaliyyət göstərir. XXI əsrin əvvəlində dünyada lOO-dək iri birja (əmtəə birjalarından başqa) mövcud idi və onlardan 55-i dünya bazarları siyahısına daxil edilmişdi. Onların əksəriyyəti ABŞ-da (13), Yaponiyada (9) və Almaniyada (9) yerləşirdi. İlk növbədə aşağıdakı birjalar qeyd olunmalıdır: •
•
Nyu-York Fyuçers Birjası (New York Futures Exchange); •
London Beynəlxalq Maliyyə Fyuçersləri və Opsionları Birjası (London International Financial Futures and Potions Exchange); •
Alman Müddətli Kontraktlar Birjası (Deutsche Termin Boerse); 633 •
Paris Opsionlar Birjası (Marche des Potins Negotiables de Paris); •
Sinqapur Beynəlxalq Valyuta Birjası (Singapore International Monetary Exchange). Açıqlama. Beynəlxalq birjalar daimi fəaliyyət göstərən topdansatış bazarının xüsusi növüdür. Müxtəlif ölkələrin işgüzar dairələrinin nümayəndələri onun üzvü ola bilər. Burada alqı-satqı obyektlərinə çevrilən müəyyən mallar üzrə müvafiq əqdlər bağlanılır. Beynəlxalq birjaların fəaliyyətinin möhtəkirlik cəhətləri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Reuters, Dow Jones Telerate yaxud Bloomberg kimi birjadankənar elektron sistemlərindəki kimi aşkar ifadə olunmasa da, beynəlxalq birjaların fəaliyyəti ilə möhtəkirlik əməliyyatları arasında birbaşa asılılıq mövcuddur. Beynəlxalq möhtəkirlər yüksək gəlirli və eyni zamanda etibarlı investisiya alətləri üçün, sözün əsil mənasında, ova çıxmışdır. Birja bazarları məhz yüksək etibarhğı ilə fərqlənməsi sayəsində ehtikarçı əhval- ruhiyyəli investorların böyük məbləğdə pul vəsaitlərini cəlb edə bilir. Bu sahədə İnternet ildırım sürətli əməliyyatlar aparılmasının aləti kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Əməliyyatlarının miqyasına görə birinci yer tutan Nyu-York Fond Birjası (NYSE -New York Stock Exchange) 1871-ci ildə yaradılmışdır. Birja özünün indiki adını 1863-cü ildə almışdır. Uzun müddət ərzində könüllü assosiasiya olan NFB 1972-ci ildən üzvlərinin mülkiyyətində olan qeyri-kommersiya korporasiyasıdır. 1953-cü ildən etibarən NFB-nin üzvlərinin sayı dəyişməz - 1366 qalır. Birjanın üzvü olmaq üçün burada qiyməti tələb və təklifdən asılı olaraq dəyişən konkret yer almaq lazımdır. Birjadakı yerlərin təqribən '/3 hissəsi
icarəyə götürülür. NFB-nin üzvləri fiziki şəxslərdir. Nizamnaməsinə uyğun olaraq, əməkdaşı birjanın üzvü olan istənilən fınna NFB-nin assosiasiya olunmuş üzvü ola bilər. NFB-də ticarətə yalnız listinqdən keçən qiymətli kağızlar buraxılır. Avropa ölkələrinin birjalarından fərqli olaraq, burada «ikinci» və «üçüncü» siyahı yoxdur. NFB-də ticarət aparılmasına icazə verilmiş bütün qiymətli kağızlara dair vahid tələblər müəyyən edilir. ABŞ-m və dünyanın başqa ölkələrində fəaliyyət göstərən birjalarla müqayisədə NFB-də listinqə dair tələblər çox sərtdir. Məsələn, qiymətli kağızlarla ticarətə yalnız müvafiq növ 634
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|