11
11
gönülden uygulanmaya başlanılır.
63
Lozan Antlaşması’nın hemen sonrasında
antlaşma hükümleri İngiltere tarafından 6 Ağustos 1924 tarihinde tasdik edilir.
64
Öte yandan 10 Mart 1925 tarihinde İngiliz Kralı V. George’un emriyle Kıbrıs
bir Taç Koloni (Crown Colony) haline gelir
65
ve Türkler üzerindeki baskı
ağırlaştırılmaya başlanır. Kıbrıs Türklerinin özellikle İngiliz idaresinin baskıları
sonucunda Türkiye’ye göçleri 1931 tarihli Rum isyanı sonrasında da devam eder.
66
Özellikle adayı Yunanistan’a ilhak amacıyla Rumların çıkarttıkları 1931 Rum İsyanı
67
sonrasında İngilizlerin Türklere ve Rumlara sansür uygulaması, ardından okullara
Türk bayrağı çekilmesini yasaklaması ve İstiklal Marşı okunmasına yasak getirmesi
de Kıbrıs Türkleri tarafından farklı yollar bulunmak suretiyle çözülür.
68
Öte yandan
adada Enosis doğrultusunda ilk ciddi Rum ayaklanması 21 Ekim 1931’de
69
gerçekleşir ve Rumlar İngiliz idaresine karşı isyan başlatırlar.
70
Bunun sonucunda
Anayasa, Yasama Meclisi, Belediye seçimleri, siyasi partiler askıya alınır, basına
sansür uygulanır, eğitim üzerinde sıkı bir denetleme başlar. Ancak bu davranışın
arkasında İngiliz idaresinin özellikle Kıbrıs Türklerini sindirmeye yönelik olarak
planlı bir girişimi söz konusudur.
71
63
Gönendere 1906 doğumlu İsmail Savalaş’tan aktaran Zarif Soybay, Kaan Bahçeci, İbrahim
Denizer, Dinçer İzcan, Kıbrıs’ta Yaşlıların Anıları, Lefkoşa, 1990-1992. KTMA. 061.1951.
64
Murat Sarıca, Erdoğan Teziç, Özer Eskiyurt, Kıbrıs Sorunu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Yay., İstanbul, 1975, s. 7. Arif Hocalar ile 10 Şubat 2001 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
65
Şükrü S. Gürel, Kıbrıs Tarihi 1878-1960, İstanbul, 1984, s. 113. Murat Sarıca, Erdoğan Teziç,
Özer Eskiyurt, a.g.e., s.7
66
1915 Kıbrıs doğumlu merhum Ekrem Taşel ile 18 Ekim 2002 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme
67
BCA.030.10.109.727.4.
68
Hüsnü Feridun, Eğitimle Bir Ömür, Boğaziçi Yay., İstanbul, s. 4. BCA. Hariciye Vekâleti I. Daire
Umum Müdürlüğü’nün Kıbrıs isyanı hakkında Yüksek Başvekâlet gönderdiği 17 Aralık 1931 tarihli
yazı.
69
Şükrü S. Gürel, Kıbrıs Tarihi 1878-1960, İstanbul, 1984, s. 169
70
Pierre Oberling, a. g.e., s. 27–29.
71
TMT‘nin Limasol kadrosundan merhum Macit Aydınova ile 13 Temmuz 2003 tarihinde Girne’de
yapılan görüşme. BCA.030.10.130.28.19. BCA. M. Necati Özkan’ın 26 Kasım 1939 tarihinde CHP
Umumi Kâtipliğine gönderdiği yazı sureti. Başbakanlık Müsteşarı Kemal Gedeleç tarafından
Hariciye Vekâleti’ne gönderilen Kıbrıs Birinci İntihab Dairesi mebusu Necati Özkan’ın Kıbrıslı
Türklerle ilgili hazırladığı rapor. BCA.030.10.57.66.14. Hariciye Vekâleti’nin 14 Eylül 1938 tarihli
resmi yazısı. BCA.030.10.184.887.3.
12
12
Atatürk döneminde Kıbrıs-Türkiye ilişkileri konusunda son derece önemli bir
gelişme ise Hamidiye askeri öğrenci gemisinin Kıbrıs adasını ziyareti olur.
72
Geminin
Kıbrıs’ı da kapsayan bu gezisinin en önemli özelliği Lozan Antlaşması sonrasında ilk
defa Kıbrıs adasına Türk askeri gücünün çıkacak olması, ayrıca Türkiye Cumhuriyeti
devletinin kurulmasının ardından adaya ilk gidecek askeri gemi olmasıdır.
73
Hamidiye
okul gemisi 7–10 Haziran 1938 döneminde Suda (Girit), 12–15 Haziran 1938
döneminde İskenderiye (Mısır), 17–19 Haziran 1938 döneminde Hayfa (Mısır), 20–
22 Haziran 1938 döneminde Mağusa (Kıbrıs), 23–25 Haziran 1938 devresinde
İskenderun, 6–7 Temmuz 1938 devresinde Rodos ve son olarak da 7 Temmuz 1938
günü Bodrum’da olacaktır.
74
Geminin Akdeniz’e açıldığı saatlerde Hatay’da Türk
toplumu adına CHP yetkilisi Abdülgani Bey başkanlığında bir heyet de Mersin’e
gelerek Mustafa Kemal Atatürk’e Hataylıların bağlılıklarını bildirir.
75
Gemiyle ilgili
ilginç bir özellik ise Rauf Orbay komutasındaki geminin Balkan Harbi esnasında
Akdeniz’de ve Yunanistan sularında görev alarak yaklaşık 7 ay 24 gün boyunca
Yunan ticari
76
ve askeri gemilerine karşı bir durdurma harekâtı gerçekleştirmesi,
Yunan ticareti ve askeri faaliyetlerini büyük ölçüde engelleyerek bir yandan da Türk
ticari faaliyetlerine destek vermiş olmasıdır.
77
Akdeniz ve Yunan sularına bu kadar
aşina olan bir geminin yaklaşık 25 yıl sonra aynı bölgeye tekrar gönderilmesi ince bir
stratejinin parçasından başka bir durum değildir. Kıbrıs Türkleri açısından geminin
adayı ziyaret etmesi ise sadece sıradan bir ziyaret değil KKTC Kurucu
Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş’ın dedesi Şeherli
78
Memed’in 1878 yılında
Lefkoşa’da göndere İngiltere bayrağı çekilirken söylediği “Osmanlı bugün gitti;
72
Türkiye’nin Londra Büyükelçiliği tarafından gönderilen E 2726.2726.44 kayıt numaralı, 336/46
no.lu 11 Mayıs 1938 tarihli yazı PRO, FO.371/21935
73
BCA.030.10.62.415.8.
74
Tan, 23 Mayıs 1938.
75
A.g.g., 23 Mayıs 1938.
76
Cumhuriyet, 21 Ekim 1944.
77
Feridun Kandemir, “Balkan Harbi’nin Büyük Kahramanı Hamidiye”, Resimli Tarih Mecmuası,
Sayı 14, Şubat 1951, s.585.
78
Kıbrıs Türkleri için Lefkoşa her zaman “Şeher veya Şeğer” olmuş, aynı şekilde Baf da Kasaba
olarak bilinmiştir. Limasol ise Kıbrıs Türkleri için Leymosun olarak bilinir.