123
yilga 80 birlik qat’iy belgilab qoʻyilgan. Bitta aksiyani muomalaga chiqarish uchun
xarajatlar 50 birlikni tashkil etgan. Aksiyalar nominal qiymati boʻyicha
joylashtirilgan. Mazkur kapital bahosini aniqlang.
k
PS
=
80 / (750 x (1 – (50/750))) = 0,1143 yoki 11,43%.
Oddiy aksiyalar
qiymatini baholash ular boʻyicha toʻlanadigan dividendlar
miqdori oldindan noma’lumligi sababli birmuncha murakkabroq. Umumiy holda
oddiy aksiyalardan foydalanish orqali mablagʻlar jalb qilishning qiymati (
k
S
)ni
faqatgina taxminan hisoblash mumkin. Bugungi kunda
amaliyotda bunday kapital
qiymatini hisob-kitob qilishda bir nechta asosiy yondashuvlar qoʻllaniladi. Ular:
- dividendlarni diskontlashning turli xil modellari (
DDM
);
- kapital aktivlarni baholash modeli (
CAPM
);
- Modilyani – Miller modeli (MM);
- koeffitsientli model va boshqalar.
DDM
oddiy aksiyalar boʻyicha kapital bahosini aniqlashning bir muncha
tushunarli turi boʻlib, dividendlarning doimiy oʻsib borishini nazarda tutuvchi
Gordon modeli oddiy aksiyalar emissiyasiga xarajatlarni hisobga olgan holda
quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi:
𝑘
𝑆
=
𝐷𝐼𝑉
𝑆
𝑃
𝑆
(1−𝑓𝑐)
+ 𝑔 (3.2)
Bu yerda
DIV
s
– bitta aksiya boʻyicha kutilayotgan dividend miqdori (yil
boʻyicha prognoz hisob-kitobga asosan);
P
s
– joylashtirish bahosi;
fc –
emissiya boʻyicha xarajatlar foizda;
g – dividendlar oʻsish sur’ati.
Misol koʻrib chiqamiz.
Firma nominal bahosi 1000 birlik boʻlgan jami 250 000 birlikka teng boʻlgan
oddiy aksiyalar muomalaga chiqargan. Har bir aksiya boʻyicha kutilayotgan dividend
100 birlik boʻlib, uning oʻsish sur’ati 10%. Bitta aksiyani
muomalaga chiqarish
xarajatlari 85 birlikni tashkil etgan. Chiqarilgan aksiyalar bahosini aniqlang.
Yuqoridagi formuladan kelib chiqqan holda
k
S
= 100 / (1000 x (1 – 85 /1000)) + 0,1 = 0,2093 yoki 20,93%.
Gordon modeli muntazam ravishda dividend toʻlovchi korxonalar uchun
qoʻllanilishi mumkin. Bu jarayonda hisoblanadigan kapital bahosi dividend oʻsish
sur’ati (
g
)ga juda ta’sirchan boʻlib, uning miqdorini aniq prognoz qilishga ham koʻp
jihatdan bogʻliqdir.
Rivojlangan kapital bozori sharoitida
CAPM
modelini qoʻllash yuqori darajada
asosli natijani beradi. Buning uchun korxona aksiyalari yoki uning biznes-analogi
fond birjasida muomalada boʻlishi lozim. Agar kompaniyalar ushbu CAPM modelini
qo`llashga qaror qilsalar, u holda risksiz foiz stavkasini aniqlashda qanday tipdagi
qimmatli qog`ozdan foydalanishlariga alohida etibor qaratishlari lozim. Bunda eng
124
ideal tanlov qimatli qog`ozlarni o`rganilayotgan yining
boshidagi va ohiridagi
holatini yoki uarning o`rtachasini olgan ma`qul
18
.
Bizga ma’lumki,
CAPM
modeliga muvofiq oddiy aksiyalar boʻyicha risklar
tizimli va tizimsiz risklarga boʻlinadi. Tizimli risklarga shartli ravishda moliya
bozorlaridagi qochib boʻlmaydigan risklar kiritiladi. Aksiyalar boʻyicha tizimsiz
risklar esa uning emitenti faoliyat xususiyatlari va vaziyatidan kelib chiqadi. Ularni
diversifikatsiyalash yoʻli bilan kamaytirish mumkin.
Mos ravishda oʻxshash qimmatli qogʻozlar daromadliligi ikkita tarkibiy
qismga boʻlingan holda aniqlanishi mumkin:
- risksiz foiz stavka
R
F
;
- investordan talab qilinadigan tizimli riskka borish natijasidagi mukofot.
CAPM
da tizimli risk β deb nomlanuvchi koeffitsient yordamida baholanadi.
Bu koeffitsient qiymati baholanayotgan qimmatli qogʻoz bilan bogʻliq bozor riskini
oʻlchashga xizmat qiladi.
Shunda oddiy aksiyalar yordamida kapital
jalb qilishning qiymati
k
S
CAPM
modeli yordamida quyidagi formula bilan aniqlanadi:
𝑘
𝑆
= 𝑅
𝐹
+
β
𝑆
(𝑅
𝑀
− 𝑅
𝐹
)
Bu yerda,
R
F
– risksiz foiz stavka (masalan, davlat obligatsiyalari boʻyicha)
R
M
–
daromadlilikning oʻrtacha bozor stavkasi (masalan, fond indeksi
daromadliligi);
β
S
– qimmatli qogʻoz bilan bogʻliq tizimli bozor riski.
β koeffitsient –1 dan +1gacha oraliqda fond bozorida kotirovkalanuvchi
korxonalar aksiyalari uchun statistik tahlil metodlaridan foydalangan holda
aniqlanadi. Ular birja byulletenlarida, axborot agentliklari va investitsion
kompaniyalar
tahliliy sharhlarida, biznesga doir nashrlarda va boshqalarda chop
etiladi.
Muomalaga yangi chiqarilgan aksiyalar qiymatini baholashda emission
xarajatlarni ham hisobga olish kerak.
Dostları ilə paylaş: