Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012
Yüklə 7,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 İnsan ve Toplum (1) Radikal İslam’ın reddi: Heterdoks gruplardan kaynaklanabilecek her türlü olum- suzluğun, özellikle yönetsel aygıtın din üzerine yönelebilecek gazabına mani olma amacına matuf olarak radikal İslam’la savaşmış, kendi meşruiyetini sağlamlaştırma gayretine girişmiştir. (2) “Volk İslam”ın tadil ve tanzimi: Başından itibaren hutbeler yoluyla Diyanet, halk arasında yaygın hurafelerin ve mitik inanışların tasfiye edilmesine gayret göstermiş, bunların modernite ile uyuşmayan taraflarını rasyonel kitabi bir zeminde fıkhı-Sünnilik ekseninde tadil ve terbiye etmeyi vazife edinmiştir. Aydınlanmacı-Pozitivist-Seküler resmi söylemin hoşlanmadığı “volk İslam”ı (Mardin, 2010, s. 149). Cumhuriyetin aydın- larının arzu ettiği dini formasyonla yer değiştirmeye çalışmıştır. İsmail Kara, meseleyi daha da açarak şöyle demektedir: “Diyanet’in dinin algılanma ve yaşanma tarzı üzerinden halk dindarlığı ile bu tür din- darlığı besleyen cemaat ve tarikatlara karşı yürüttüğü mücadele, aslında Diyanet’le veya Cumhuriyet’le başlamış bir şey değildir. Bunun köklerinin 19. ve 20. yüzyıl Müslüman aydınlarında aramak gerekir. 19. yüzyıl pozitivizminin, Protestanlığın ve yeni Selefiliğin esas iddialarını ve tortularını taşıyan bu bakış açısını, bugün bile halk dindarlığı üzerinde bir baskı ve dönüştürme aracı olarak kullanıldığı/ kullanılmaya icbar edildiği görülmektedir” (Kara, 2008, s. 79). (3) Siyasal aygıtın boşluklarını doldurmak: Hutbeler, gerilim hattından kaçınmak ve aynı zamanda kendine bir yaşam alanı açmak amacıyla, siyasal aygıtın doğrudan orada olmadığı alanlara yoğun bir ilgi göstermektedir. Alkol sorunu, kumar, aile içi yardım- laşma, misyonerlikle mücadele gibi konularla birlikte, konumuz olan çevre sorunu da bu metruk alanlara örnektir. Diyanet’in bu küçük alanlar üzerinden kendine bir yaşam alanı oluşturduğu iddia edilebilir. Ankara’nın görmek istediği Diyanet kavramının tasallutundan azade olan bu alanda, Diyanet kendi manevra alanını oluşturmaktadır. Fakat görüldüğü üzere, başın- dan itibaren konunun ehemmiyetini kavrayamayan Diyanet, çevre sorunu üzerinden esaslı bir eleştiriye girişememiş, gelecek yüzyıllarda felsefi-kelami açılımlara kapı arala- yabilecek teolojik bir tenkide girişmemiştir. Bahsi geçen hutbelerde görüldüğü üzere, yönetsel aygıtla ve pazarla tamamen uyum içerisindedir. Ayrıca dinsel duygu atmosfe- rinin iyi kurgulandığı, yönlendirici ve ikna edici bir üsluptan ziyade, soğuk ve yapay bir dille, ilkel ve basit analojilerle, ödevler, zorunluluklar, bağlamında konuyu ele almıştır. Fakat yukarıda gördüğümüz gibi Diyanet, hutbelerdeki dilini belli bir tarihten itibaren keskin bir şekilde değiştirmiş, resmî ideolojinin kurucu ideallerine ters düşecek bir anlayış geliştirmiş, öncesinde göremediğimiz yoğunluklu manevi dili kullanma çabası- na girişmiştir. Diyanet, kendine ayrılan bu küçük alanın ehemmiyetinin belki de farkına vararak, çevre konusu üzerinden dinin alanının genişletilebileceğini, çağın sorunlarına hayat vermek için dinin Mesihsel geri dönüşünün bu yolla mümkün olabileceğini 25 Demir / Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu düşünmüş, resmi söylemin kendine bıraktığı alanda kendisine bir “yaşama alanı” yaratma gayretine girişmiştir. Dini ideolojik aygıt konu üzerinde özerk konumu güç- lendirmektedir. Batı’da kilisenin bu konu üzerinde ihtimamını da örnek alan Diyanet, hutbelerde ortaya koyduğu üzere, kendi minimal alanında gelenek, resmî ideoloji ve radikalizmin sıkıştırmaları yanında çevre sorunu üzerinden kendisine bir “yaşam alanı”, güçlenebilmek için ayağını basacağı güçlü bir zemin bulabilmiştir. Sonuç Cuma hutbeleri, Althusser’in ideoloji kuramı bağlamında, ideolojik devlet aygıtı olarak ele alınabilir. Althusser’in verdiği kilise örneğinde olduğu gibi, Diyanet; zaten hep özne olan bireyleri, Mutlak Özne ve Devlet adına, özne olarak çağırır. Bu suretle Diyanet, devlet aygıtlarının asli vazifesi olan; milliyetçilik, hümanizm, kapitalizm gibi burjuva değerlerinin ikame edilmesinde aşırı-belirlenimin bir öğesi olarak yerini alır. İdeolojik aygıtlar ve baskı aygıtları, en nihayetinde eşgüdümlü çalışmalarına rağmen, her aygıt kendi otonomisine sahiptir ve aygıtlar birbiri ile çelişebilir. Analizimizde ortaya konduğu gibi, çevre mevzuunda ilkin Aydınlanmacı-Kemalist kurucu felsefe ile aynı minvalde olan hutbeler, belirli bir kırılma döneminden sonra bu aydınlanmacı, Newtonyen çerçeveden uzaklaşarak, daha doğa merkezci zaviyeden sürdürülebilir kalkınmacı bir ekolojik yaklaşıma evrilmiştir. Hutbelerde çevre konusunun mevzubahis edilmesinin sebebi ise diğer aygıtların çevre gibi bir takım alanları Diyanet’e terk etmiş olmasıdır. Misyonerlikle mücadele, alkolle savaş, çevrecilik gibi konularda devletin diğer aygıtları doğrudan aktif şekilde iş gör- memekte; devlet, bu alanları zımnen Diyanet’e terk etmektedir. Diyanet bu dar alanda, resmî ideoloji, halk İslam’ı ve radikal İslam kıskancında manevralar yapmaya çalışmakta, tam da bu alanlarda kendi mevcudiyetini ve otonomisini sürdürmeye çalışmaktadır. Özellikle Batı’da ve diğer dinlerin ilahiyatlarında geniş yankı bulan ekoloji konusunda da Diyanet 2007’den itibaren daha hassas bir şekilde durmakta, kendine terk edilen alanı sadece kullanmakla kalmayıp bu alanda yeni yaşama imkânları bulmaya çalışmaktadır. İleride, özelde hutbelerde ve genelde Diyanet yayınlarında, toplumsal cinsiyet, çev- recilik gibi konuların daha fazla ve daha güçlü bir şekilde ele alınacağı öngörülebilir. Kuruluşundan beri, çağın gerçekleri ile yüzleşmek zorunda kalan Diyanet’in, “İlmihal Müslümanlığı” konularından, şehirli ve okumuş cemaatin de artması nedeniyle, daha güncel konulara yöneleceği, bu yönelişin eskiye nazaran daha sahici ve özgüvenli olabileceğini öngörebiliriz. Yüklə 7,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|