Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÖYÇAY DÖYÜŞLƏRI HAQQINDA ŞIFAHI TARIX Musa Yaqub
- Cəbrayıl Usubov – general-mayor
72 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi tviçlə birlikdə şərqşünaslıq məktəbinin təşkil edilməsində bilavasitə yaxından iştirak edib. Bu məktəb sonralar Lvovsko-Peterburqskiy ad- landırılır. Sadıq bəy Ağabəyzadənin Ukraynada şərqşünaslıq elmi- nin inkişafında xüsusi xidməti olub. Böyük elmi yaradıcılığı olan Sadıq bəy Ağabəyzadə polyak dilində özünün bir türk dili dərsliyini, 1932-ci ildə elementar ərəb dili qram- matikası (fonetika və morfologiya) dərsliyini nəşr etdirmişdi. Ukraynada böyük nüfuza sahib olan Sadıq bəy Ağabəyzadə Bö- yük Vətən müharibəsi zamanında alman-faşist işğalçıları tərəfindən sıxışdırılır. Hörmətli alimi evindən çıxararaq heç bir şəraiti olmayan zirzəmi tipli evdə yerləşdirirlər. Yaşının ahıl çağında soyuqlayan Sa- dıq bəy ağır xəstələnir və 9 oktyabr 1944-cü ildə Lvov şəhəri alman işğalçılarından azad edildikdən sonra gözlərini əbədi olaraq yumur. Lvov şəhərində dəfn olunan Sadıq bəy Ağazadənin məzarı hal-ha- zırda həmin şəhərin Liçakovski qəbristanlığının 84-cü sırasındadır. Orada yaşayan azərbaycanlılar vətənin ləyaqətli övladı general-ma- yor Məhəmməd Sadıq bəy Ağabəyzadənin məzarını tez-tez ziyarət edir və qəbrini çiçəklərlə bəzəyirlər. Ukrayna torpağında Lvov şəhərinin küçələrindən biri Sadıq bəy Ağazadənin adını daşıyır. Generalın fəaliyyəti, xüsusilə də Göyçay döyüşlərində iştirakı haqqında hələlik əlimizdə samballı mənbələr olmasa da, onun bu döyüşlərin fəal iştirakçılarından biri olması ehtimalı böyükdür. Ge- neral haqqında Pərixanım Mikayılqızının məqaləsində (2016 http:// presarxiv.gov.az/) və biblioqraf G. Bədirovanin 2016-cı ildə yazdığı ”Göyçaylı generallar” kitabında M.S.Ağabəyzadənin Göyçay döyü- şündə iştirakı haqqında fikirlər səslənməsə də onun tərcümeyi-ha- lındakı faktlar bu ehtimala əsas verir. Həmin yazılarda qeyd olunan “1916-ci ildə Ukrayna cəbhəsinə yollanan Sadıq bəy bu müharibə bitdikdən sonra doğma eli Göyçaya qayıdır. Dörd il orduda xidmət etdikdən sonra 1918-ci ildə yenidən Göyçaya qayıdan Sadıq bəy təqa- 73 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) üddə olduğu illərini valideynlərinin yanında keçirmək istəyir” kimi faktlar deməyə əsas verir ki, Göyçaylı general bu döyüşdə fəal iştirak edib. Çünki 1918-ci ildə yenidən Göyçayda yaşayan peşəkar hərbçi- nin öz doğma şəhəri uğrunda qanlı döyüşlər getdiyi bir vaxtda bu hadisələrdən kənarda qalması qeyri-mümkün idi. Onun məhz Azər- baycan Xalq Cümhiriyyətinin 21 döyüş generalından biri kimi tarixə düşməsi də məhz bu xidmətlərin nəticəsidir. Fikrimizcə M.S.Ağabəy- zadə kimi görkəmli şəxsiyyətlər haqqında tədqiqatların davam etdi- rilməsinə ciddi ehtiyac var. Məhz bu tədqiqatlar nəticəsində Göyçay uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmanlıqlar göstərmiş çoxlu sayda şəxsiyyətləri üzə çıxarıb, xalqa təqdim etməklə yanaşı, Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifələrini də zənginləşdirmək olar. 74 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi GÖYÇAY DÖYÜŞLƏRI HAQQINDA ŞIFAHI TARIX Musa Yaqub: Anamın anasının Göyçay döyüşü, ermənilərin Göy- çay və ətraf ərazilərə hücumları haqqında söylədiklərindən bəzi fi- kirlər yadımda qalıb. İndi İsmayıllı rayonunun ərazisində yerləşən, əvvəllər isə Göyçay qəzasının ərazisində olan ermənilərin yaşadıqları kəndlər var idi. Bunlar Kəlvənd, Gənzə, Soltankənd, Qalakənd, Ru- şan, Tubu kənd, Keyvəndi, Keşqurd kəndləri idi. Müsəlman əhaliyə qarşı qatı çinayətlər etmiş Əsiryan, Əmiryan Keşqurd kəndindən idi. Ermənilərə qarşı döyüşlərdə Lahıc misgərlərinin düzəltdikləri toplar- dan istifadə olunurdu. Ermənilər Buynuz kəndinə hücuma keçərkən kənd əhalisi evlərini tərk edərək Baba dağı istiqamətində irəliləyiblər. Bir gecə Sığnaq adlı yerdə daldalandıqdan sonra təhlükə sovuşduğu üçün kəndə qayıdıblar. Qafqaz İslam Ordusu bu ərazilərə gələrkən ermənilər qorxudan əsməyə başlamış, kənd əhalisi sıravi erməniləri qorumuşlar. Hətta Qalagahdan ermənilər qaçarkən kənddə qalmış 4 azyaşlı erməni qızını yerli əhali qorumuşdur. Onlardan ikisi Qalaçıq, ikisi isə Çayqovuşan kəndlərində yaşamış, həddi-buluğa çatdıqdan sonra müsəlmanlarla ailə qurmuşlar. Həmin ailələrin övladları bu gün də öz kəndlərində firavan yaşayırlar. Tarixən xalqımıza qarşı qatı düşmənçilik edən, dəfələrlə müsəlman əhaliyə qarşı soyqırım həyata keçirən ermənilərə qarşı bu cür davranış Azərbaycan xalqının əsil hümanizm, insanpərvərlik, tolerant xalq olduğunu bir daha sübut edir. Cəbrayıl Usubov – general-mayor: Mən kəndimizin yaşlı əhali- sindən, xüsusilə də atamın və babamın xatirələrindən Qafqaz İslam Ordusunun Kürdəmir istiqamətində göstərdiyi qəhrəmanlıqlar barə- də çox eşitmişəm. Mənim adım da həmin hadisələrin şahidi olmuş Cəbrayıl babamın şərəfinə qoyulub. Kürdəmir və ətraf ərazilər 1918- 75 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) ci il hadisələrinin getdiyi qaynar nöqtələrdən olub. Kürdəmirin yer- ləşdiyi ərazi strateji cəhətdən çox əlverişli olduğundan düşmən bura xüsusi diqqət verirdi. O, zaman Kürdəmir Göyçay qəzasının ərazisin- də yerləşirdi. Düşmən qəza mərkəzi olan Göyçayın üzərinə hücuma keçmək üçün ilk növbədə Kürdəmir və onun ətrafını işğal etməli idi. Yaxın ərazilərdə yaşayan əhalinin gözünü qorxutmaq, onların müqa- vimət əzmini qırmaq üçün bolşevik-daşnak qüvvələri Kürdəmirdə 1918-ci ilin mart qırğınlarının davamı olan iyun qırğınlarını həyata keçirmişdi. Bizim Kürdəmirin Atakişilər kəndində XX əsrin əvvəllərindən qalmış böyük evimiz, geniş həyətimiz olub. Bu kənd Kürdəmirlə Ağsu arasında yerləşir. Mən özüm də həmin evdə yaşamışam, lakin 1972-ci ildə ev tam köhnəldiyinə görə sökülüb. Qafqaz İslam Ordu- su döyüşə-döyüşə düşməni geri oturdaraq bizim kəndi azad etdik- Hacı Hətəmlidə türk əsgərlərinin dəfn olunduğu tut ağacının qarşısı Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|