M. C.Əliyev, F. A. Həsənli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
58 qaydalara əsasən işlənməsi mikroiqlim meliorasiyasına məxsus cəhətlərdir. Göstərilənləri həyata keçirməklə mezoiqlim və makroiqlim meliorativ tədbirləri tamamlamaq mümkündür. Buludların süni sürətdə yağışa çevrilməsi, fitomeliorasiyanın aparılması, hidromeliorativ qurğuların yaradılması istiqamətində görülən işlər iqlim meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İqlim meliorasiyasının əhəmiyyəti nəzərə alınaraq bu gün və gələcəkdə də bu istiqamətdə elmi tədqiqat işlərinin aparılması aktual problemlərdən biri sayılır. II . 5.Qar meliorasiyası Qar meliorasiyası torpaqlarda istilik və rütubət rejiminin yaxşılaşdırma istiqamətində aparılan tədbirlər sistemlərindən biridir. Qar örtüyündə rütubət ehtiyatı illik yağıntıların ümumi miqdarının yarısını təşkil edir. Bir sıra kənd təsərrüfatı bitkilərinin inkişafında qar örtüyü mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qar örtüyü torpaqların qorunmasında, rütubətlə təmin olunmasında, bitkilərin qış fəslində şaxtadan qorunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Təsərrüfatın müxtəlif sahələrinə ziyan vurmasına baxmayaraq qar meliorasiyasının aparılmasına son dövrlər xüsusi əhəmiyyət verilməkdədir. Bu sahədə ilk fikirlər A.İ.Voyeykova məxsusdur. Onun fikrincə qar örtüyünün paylanması təbii hadisələrə və coğrafi qanunauyğunluqlara aid olsa da müəyyən mənada insanların arzusundan da asılıdır. Belə ki, kol və ağaclar əkməklə yağmış qarın lazım olmayan sahələrə sovrulmasının qarşısını almaq, onun qalınlığını artırmaq və istifadə olunan torpaq sahələrində rütubətin miqdarını çoxaltmaq mümkündür. Pambıq yığımı qurtararkən kolların sahələrdən kənarlaşdırılmaması, Şimali Qafqazda günəbaxan yığımından sonra gövdəsinin saxlanması qar meliorasiyası mahiyyətini daşıyır. Qarsaxlama, qartoplama, qarbərkitmə və ərimiş suların saxlanılması qar meliorasiyasının əsas xüsusiyyətləri sayılır. 59 XIX əsrin sonunda V.V.Dokuçayev, P.A.Kostiçev, A.A.İzmayılski əkinçiliyin inkişafında çöl zonası üçün qar örtüyünün əhəmiyyəti istiqamətində müəyyən teoretik araşdırmalar aparan tədqiqatçılar olmuşlar. XX əsrin əvvəllərində Ukraynanın cənubunda təcrübə stansiyalarında qar örtüyünün məhsuldarlığa təsiri müəyyənləşdirilmişdir. Qar örtüyündən təsərrüfatda istifadə istiqamətində tədqiqat işləri XX əsrin 20-ci illərindən sonra daha da genişləndirilmişdir. Torpaqlarda rütubəti artırmaq məqsədilə ilk “qar hərəkatı” tədqiqatı on min hektarlarla sahədə Volqa sahillərindən başlamışdır. 1938-ci ildə keçmiş SSRİ-də qar meliorasiyasının sahəsi 5 milyon hektara çatdırıldı. 1948-ci ildə qar meliorasiyası sahəsi 14 milyon hektara çatdırılmaqla daha 50 milyon hektarda qar meliorasiya işlərinin aparılması plana alındı. Qar meliorasiyasının əsas mahiyyəti yağmış qarın müəyyən müddət saxlanılmasından ibarətdir. Belə demək mümkündürsə qar ləklərinin, yaxud qar örtüyünü bərkidilməsi nəinki qar örtüyünün saxlanmasında, həmçinin ərazinin bərabər rütubətlənməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çöl zonasında dəmyə şəraitdə taxılçılığın inkişafında ərazidən bütövlükdə stabil məhsul götürülməsində bu tədbir xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Qar meliorasiyasına tələbata görə rayonlaşdırma aparılarkən fiziki-coğrafi şəraitlə yanaşı, həmçinin təsərrüfatın inkişaf istiqamətinin də nəzərə alınması məsləhətdir. Qar örtüyü rejiminə görə MDB ölkələrində rayonlaşdırma Q.D.Rixterə (1960) məxsusdur. O, keçmiş SSRİ ərazisini qar örtüyü rejiminə görə altı zonaya bölür. 1. Hər il qar meliorasiyası tələb olunan nazik qar örtüyünə malik quraq zona. Qar örtüyünün zonada qalınlığı 40 sm artıq olmur. Zonanın qərbi qar örtüyünün nazikliyi və tez əriməsi ilə fərqlənir. Təbii şəraitin mürəkkəbliyi zonada qar meliorativ tədbirlərin görülməsini zəruriləşdirir və özünəməxsus yanaşma tələb edir. 2. Orta qar qalınlığına malik olan yumşaq qışı ilə seçilən zona. Qarın qalınlığı zonada 30 sm-ə qədər olur. Adətən qar şiddətli şaxtaların başlamasından 60 əvvəl düşməsi, qışın yumşaq keçməsi, qışlama dövrü keçirən bitkilərin qar örtüyü zəif olduğundan məhv olması ilə fərqlənir. Ona görə də meliorativ tədbirlər buz qatının yaranmasına qarşı istiqamətdə aparılmalıdır. 3. Müxtəlif illərdə qar meliorasiyası tələb olunan zona. Zona qərbdə qalın qar örtüyünün olması, şərqdə isə yuxa olmasından donma nəticəsində bitkilərin məhv olması ilə seçilir. Meliorasiya donmaya qarşı mübarizə istiqamətində aparılması zəruri sayılır. 4. Nazik qar örtüyünə malik, sərt və uzun qışı ilə fərqlənən kənd təsərrüfatında istifadə olunmayan ucqar şimal və şimal-şərq zona. Zonada qar örtüyünün qalınlığı 30-50 sm arasında dəyişir. 5. Uzun qışı (5-7 ay), qar örtüyü qalın (50 sm çox) yay aylarında kifayət qədər rütubətə malik, sabitliyi ilə seçilən zona. Bu zona heç bir qar meliorativ tədbirlərə ehtiyac duymur. 6. Qısa müddətli qar örtüyünə malik zona. Zona Orta Asiyanın cənub hissələrini əhatə edir. Zonanın şimalında çoxillik orta qar qalınlığı 10 sm, cənubda isə yoxdur. Ərazidə qar meliorasiyasının aparılması mümkün sayılmır. Kənd təsərrüfatının inkişaf istiqamətindən asılı olaraq meliorativ xəritələr tərtib olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər şeydən əvvəl qar qalınlığının sahələrdə tənzimlənməsi torpaqların temperatur və su rejiminin yaxşılaşdırma isiqamətində aparılan meliorativ tədbirlərdən biri sayılır. A.M.Şulqinin (1967) Qərbi Sibirdə səkkiz il qış fəslində apardığı tədqiqatlara görə məlum olmuşdur ki, havada temperatur - 50°C olmaqla qarsız sahədə torpağın 3 sm qalınlığında temperatur - 32°C, qarla örtülü sahədə isə 10-20 sm dərinlikdə - 22°C, qarın qalınlığı 50 sm olan sahələrdə isə - 15°C təşkil etmişdir. Başqa sözlə qarlı və qar örtüyündən məhrum olan sahələr arasında temperatur fərqi 17°C təşkil etmişdir. Qar meliorasiyası torpağın dərin qatlarında rütubətin təqribən 2 dəfə artmasına səbəb olur. Artırılmış rütubət yay fəslində bitkilərin rütubətlə təmin olunmasında mühüm rol oynayır (şəkil 5). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|