M ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 0 MƏHƏMMƏd tagi

Və  onu  bir-birinə  rəb t  edən  sim lərin   dəm irdən  ol- 
duğunu  bilib,  dəxi  təəccüblənib,  deyər  Ki,  m əgər  bizdən 
sonra dəm iri  xəm irə  döndəriblər?
EİƏKİ 
bu  düzülm üz  ağaclar  T ehrandan  Londona  ani- 
vahiddə  xəbər  y etirən   b ir  alət  olduğunu  anlayıb,  b ir  də- 
rəcədə  m əbhut  və  heyran  olur 
kİ, 
ona  h ər  nə  qədər  tele- 
fon  və  foneqrafdan  tə q rir  edəsən,  deyər 
kİ, 
«Məni  о  qə- 
dər  də  sadə  və  nadan  adam lardan  hesab  etm ə 
Ki, 
h ər  bir 
şeyə  inanım .  A x ır  mən  də  özümə  görə  ağlım   v ar.  Bu 
teleq rafı  sənin  x a tirin ə   inanıram .  Və  illa   bu  da  b ir  ina- 
nılm ış  şeylərdən  deyildir».
Qədim  vaxtlarda  ağacı  və  KÖtüyü  suyun  dibinə 
batmayan  bir  şey  fərz  edib,  böyÜK 
KÖtÜKİərin 
ortasını 
oyub,  onun  vasitəsilə 
kİçİk 
nəhrləri  (çayları)  о  tərəfdən 
bu  tərəfə  Keçməyi  özünə  bir  böyÜK  maharət  və  şücaət 
sayan  insan  indi  dəryalarm  üzündə  dağ  Kİmi  dolanan 
paraxodlan  və  Bəhri-mühiti-Kəbirin  (SaKİt  океап)  hər 
bir  tərəfini  seyr  edib,  əjdaha 
Kİmi 
anqıran  zirehli  gəmi- 
ləri  görsə,birdən-birə  necə  məbhut  olmayıb,  dəryayi- 
heyrətə  qərq olmaz?
Hələ 
görəcəKdir  Kİ,  insan 
oğlu 
dağları, 
m eşələri, 
d əry aları  və 
səhraları  m üsəxxər  etm əyə  qənaət  etm əyib, 
havada  seyr  etməK  havası 
ilə  hava 
gəm isi  qayırıb,  göyə 
qalxır 
və 
bəziləri 
m əxsusi 
qanadların  v a sitəsilə 
övci- 
havada 
şahbazi-büləndpərvaz 
Kİmi  uçm aqdadır.  İnsan 
q ü w əy i-b u x a riy y ə  və  eleKtrİK  təsiratı  ilə  bu  qədər  həd- 
siz  və  hesabsız  Karxanalarda  (zavodlarda)  və  üğu l  və 
övhama  heyrətverici  ixtiraati-əcibə  və  m əsnuati-qəribəyə 
malİK  ola-ola  bunlara  da  İKtifa  etm əyib,  nə  qədər  kəş- 
fiy y a t  ziyadə  və  tərəqqiyyati-fÖvqüaladəyə  maiİK  olacaq. 
T ərəqqiyyati-haliyyənin  m afövqini 
bu 
on  doqquzuncu 
əsrin  axırm da, 
yəni  1900-cü  ildə  P arisd ə 
açılan 
sərgi 
(tam aşaxana)  bizlərə  göstərəcəK  növi-bəşərin  yeddi  ınin 
il  bundan 
əqdəm 
əfK arının 
nəticəsilə 
indİKİ 
tərəqqiyya- 
tım n  
nəhayətsiz  təfavü tü n ü  
necə 
gözəl  surətdə  nişan 
ve- 
rəcəK.
Ey 
heyKəli-insani,  sən  necə  ayineyi-qüdrətnüm ayi- 
llahisanl
Ey  cövhəri-cismani!  Sən  necə  dəryayi-heyrətəfzayi- 
layətənahisən!
«FətəbarəK  ü llah   əhsən  ül-x aliq in » .tn san   bu  qədər 
tərəqqiyati-binəhayətə  haradan  malİK  olmuş?  Bu  qədər

---

şərafət  və  səadətə  nə  üçün  layiq  olmuş?  Bu  qədər  ülum  
və  fü n u n u   h arad an   qazanmış?
T arixi-üm um i bəyanati-əhvali-m iləli-qədim ə və  təli- 
fati-əsari-sabiqə  bizlərə  vazeh  təriqilə  nişan 
v erir  Kİ, 
bə- 
ni-növi-bəşər  bu  halı  tərəqqiyyata,  x ə tt  və  Kİtabət  (yazı) 
v asitəsilə  nail  olubdur.  ÇünKİ  ü su li-tə h rir  və  Kİtabət, 
ülum   və  fü n u n i-m ü tə n əw iən in   xəzm ələrinin  qapısım n 
K ilididir  (açarıdır).  Həm in  bu Kəmalat və  tərəqqiyyatına 
m ütəhəyyir  olduğum uz  insan  əyyam i-tüfuliyyətdə,  yəni 
yeddi  m in  11  bundan  əqdəm  öz  əfKar  və  xəyalatını 
təcarüb  (təcrübələr)  və  im tah an atın ı  həm əsrlərinə  an- 
latm ağ a  və  özündən  sonra  gələnlərə  baği  qoym ağa  qadir 
deyildi.  M üddətlərcə  bu  qərar  ilə 
K e ç i b ,  
tainKİ  tif l  tə- 
rəqqi,  həddi-rüşdə  qədəm  qoymaq istəd i.  İb tid a  (Iİk)  kəI- 
danllər  və  babililər  xətti-m ix i  lead  etdilər.  Ondan  sonra 
m isrilər  və  finİKİlər  x ətti-h eraq lifi  (yeraqlifl)  ix tir a   ey- 
lədilər.  О  x ətlər  nəinKİ  insanın  ağzm dan  çıxan  sədalara 
dəlalət  edirdl,  xeyr.  BəIkə  b ir  p ara  nüquş  və  suvərdən 
ib a rə t  idl.  О 
Ki, 
gözə  görünən  m əhsus  və  m ərl  olan  şey- 
lə rin   su rə tin i 
və.şəK İlini  m üayinə 
rəsm   edirdilər.  Amma 
m ənəvi  və  m əğulat 
qəbilindən 
o la n la n  
etibar 
yolu  ilə 
ona  n isbət b ir  şeyə  oxşadıb,  heyətinl  çəKİrdüər.
M əsələn,  ibrazi-şücaətdən  ö trü   qılınc  su rə ti,  izhari- 
səxavətdən  ö trü   b ir  dolu  к аза 
şək
II 
çəKİrdilər.  TainKİ 
tayifeyi-finİK   ham ı  tayfadan  müqəddəm  b u   x ə ttin   süu- 
b ət  (çətinlİK)  və  ü y u b atm a  (eyiblərinə,  m ütəvəcceh  olub, 
in san ın   sövtünə  dəlalət  edən  Kİ,  hər  b iri  məxrəcə  dəlalə- 
ti-etim ad   etsin ,  deyib,  hürufi-əbcədi,  yəni  xətti-K İtabət 
(yazı)  tə rtlb   verdilər.  Bu  x ə tt  üçüncü  dərəcədə  lead 
olunm aq  ü çü n   xətti-silabi,  yəni 
xətti-cədid 
təsm iyyə  ey- 
lədilər  (adlandırdılar).  Bu  xətti-seylabl  (Silabi)  h ər  əsrdə 
b ir  az  islah   oluna-oluna 
finiKİlərdən 
ərəblərə,  ərəblərdəıı 
zərd ü ştlərə,  fa rsla ra  
yetişib . 
H ə tta   türK lər  də  bu   x ə tti 
özlərinə  sərlövheyi-təlinı  qərar  verdllər.  Bu  xətti-cədid 
h ər  m illətin,  h ər  qövrrıün  əlinə  düşdÜKCə  h.ərçəndi  к1, 
rəsmi-Kİtabına 
təğ y ir  verilm ədi,  amm a  şəK İi-hürufunu 
h ər  qövm ün  ədibləri  və  danlşm əndləri  özlərinə  nisbət
tə ğ y ir verdilər.
Məsələn,  əhallyi-tslam   əlində  b u   x ə tt  qisim -qisim
su rətə  düşdü.  Ə w əlcə  Kufi,  sonra nəsx,  təliq,  süls,  rüqə, 
tü ğ ra y l  və  sair  təğ y irat  və  təb d ilata  d ü çar  oldu.  Xüsu- 
sən  Ira n  
məmlƏKətində 
hər  b lr 
K əndin 
m lrzəsi  özünə

---