M. M. Musayev
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
318
Tomskiy vilayetinin 18 yer aldığı bölgedeki Çulım, Abin ve Çernevoy ağızları, bizim kabullendiğimiz sesbilgisel belirtilerin nicelikselliğine göre y lehçeleri nitelikli kuzeydoğu ve şimdiki grupların sınırlarında yer almalıdır. Terminoloji açısından daha düzgün olsun diye bu grubu güneydoğu, temel sesbilgisel belirtisine göre ise taglık- lehçeleri olarak adlandırıyorum. Henüz söz konusu grubun en eski öğeleri üzerine bilgi azdır. Bunun yanı sıra, temel dili olan Çağatayca’ya göre söz konusu grubu iki alt gruba bölüyorum: 1) Özel Çağatay alt grubu ve 2) Çulım, Abin, Çernovoy ağızları. Güneydoğu grubunun sonraki sınıflandırılışı sürecinde iki bağımsız grubun ortaya çıkacağını sanıyorum. Çağatay grubu dilleri ve lehçelerinde konuşan çağdaş Türk nüfusu, Doğu ve Batı Türkistan'da (Hiva 19 dışında) ve Hazar ötesi (Türkmen) bölgesinde (Afgan Türkistan’ı Özbek'lerinin ağızlarını bilmiyorum) ve Tomskiy vilayetinin bazı yerleşim birimlerinde meskûnlaşmıştır.
Hiva hanlığı ) lehçesi özellikleri, dolayısıyla Hiva Özbekçesi ve Hiva Sartçası, bizi Radloff’un sınıflandırmasındaki "Orta Asya" grubunu iki grup olarak ele almaya teşvik etmektedir: Yukarıda bahsettiğimiz dördüncü ve birazdan niteliklerini araştıracağımız beşinci grup olarak. Beşinci grubun dördüncü gruptan farkı şudur: Söz konusu grup, -ıg,- ık sesbilgisel- biçimbirimsel belirtisine göre dördüncü grup gibi kuzeydoğu grubuyla değil, kuzeybatı ve güneybatı gruplarıyla bağlı bulunmaktadır. Ayrıca Hiva Özbekçesi ve Sartçası lehçelerinde ağırlıklı olarak güneybatı grubu unsurlarına rastlanmaktadır. Bunu şöyle açıklayabiliriz: Hiva Sartları ve Özbek'leri Türkmenlerle sınır komşusudurlar. Beşinci grup için gerek belli bir Türk boyuna, gerek bölgedeki ülkelere, gerekse sesbilgisel belirtilerine göre ayırt edici bir adlandırma bulmak zor gibi gözüküyor. Ben aşağıdaki adlandırmaları öneriyorum: Orta grup, Kıpçak-Türkmen, taglı grubu. “IX.
18 Bk. S. E. Maloff’ un, Rusya, Orta Asya ve Doğu Asya araştırma yüksek kuruluna sunduğu raporu. No: 9. (1909 y.) s.35. 19 Hivalı Abulgazı Hanın (XVII. yüzyıl) eseri Çağatayca değil, ancak Çağataylaşmış Özbekçedir. 319
Yakut dilini (t- alt grubu) kuzeydoğu grubunda düzeltmeleriyle bir alt grup olarak sınıflandırdım. Çuvaş dili için ise, sınıflandırmamızda altıncı, dolayısıyla özel bir grup oluşturmaya karar verdim. Bunun için sınıflandırmamıza birinci derecede ilave olarak bir başka kategorileştirici nitelikli sesbilgisel belirti ekledim. Çuvaş dilinin birincil dört sesbilgisel belirtisini ele aldım. Söz konusu belirtiler, diğer Türk dilleriyle karşılaştırmada Çuvaş dilinin Moğol 20
Söz konusu sesbilgisel belirtiye göre bütün Türk dilleri ve lehçeleri, her şeyden önce eşit olmayan iki kategoriye bölünmektedir: z (tokuz ‘dokuz’) ve r (taxar ‘dokuz’) dilleri. Birinci kategorileştirmede daha önce belirlediğimiz beş grubun tümü, ikincide ise sadece Çuvaşça ve onun ecdadı olan Bulgar dili yer almaktadır. Bundan dolayı sınıflandırmamızın bir üst başlıkla belirlenen söz konusu bölümünü Bulgar grubu olarak adlandırmayı öneriyorum. Bulgar grubundaki r sesi, kuzeydoğu grubunda bir alt grubu belirleyen z sesine ve diğer gruplardaki belirleyici y sesbirimine uygun düşmektedir (ura-azak-ayak). Böylece iki sesbilgisel belirtiye göre Bulgar grubu öncekilerden çok farklıdır. Diğer sesbilgisel-biçimbirimsel belirtilerine göre ise, şu veya bu biçimde gözlemlenebilir uygunluk veya temas söz konusudur. Sözgelimi, ol//bol belirtisiyle bol dilleri (pul), tag//tau belirtisiyle tau dilleri (tu ‘dağ’), ıg//ı belirtisiyle ı dilleri (sulu, nemli anlamında ‘sulug’ yerinde ‘şıvla’), kalan//kalgan sesbilgisel-biçimbirimsel belirtisiyle kalan dilleri ( Osm. ‘tutan’ - Çuvaşçada ‘tıtna’ "tutan" anlamında). Bulgar grubunun Türkmen grubuyla uygunluğu ise dikkate değerdir…
Hem Radloff'un hem de benin sınıflandırmam, sadece sesbilgisel (fonetik) belirtilere göre kurulmuştur. Korş'un önerdiği şimdiki zaman biçimini oluşturan biçimbilimsel (morfolojik) belirti ise, bana göre açık ve belirleyici nitelikte değildir. Çünkü söz konusu belirtinin ortadan kaldırılması ve aynı zamanda sesbilgisel belirtilerin arttırılması, Türk dilleri sınıflandırmasında olumsuz bir yankı uyandırmamaktadır. Söz konusu sınıflandırmanın sesbilgisel belirtilere göre sonraki kategorileştirilmesinde veya mükemmeliyete eriştirilmesinde, her şeyden önce iki sesbilgisel özelliğin de dikkate alınması gerekmektedir: 1) Söz başında diğer değişkeleriyle (varyantlarıyla) y-dj ses uygunluğu,
20 Gombocz. Die Bulgarisch-lürkischen Lehnvörter in der Ungarischen Sprache (Mém. De la Soc. Finno-Ougrienne. XXX), s. 188. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|